1
Boek: Beleid in beweging – Victor Bekkers
Vak: Beleid en organisatie van onderwijs en hulpverlening
Hoofdstuk 1 Politiek, beleid en sturing: een positiebepaling
Politiek heeft betrekking op de vraag hoe een samenleving als gemeenschap in staat is om
de problemen waarmee deze samenleving wordt geconfronteerd op een bevredigende
manier aan te pakken.
- Fysiek; bijvoorbeeld in huizen
- Economisch; bijvoorbeeld concurrentie op de arbeidsmarkt, beslag op sociale
voorzieningen
- Cultureel; bijvoorbeeld in termen van aanpassing aan Westerse waarden en normen,
het zich eigen maken van de Nederlandse taal
Tal van waarden zoals vrijheid, solidariteit, veiligheid, efficiency en gelijkheid strijden met
elkaar om voorrang. De afweging tussen deze waarden genereert tal van spanningsvelden en
dilemma’s.
Kenmerkend voor de politieke processen is dat het niet alleen gaat om de afweging van
waarden, maar ook om de vraag voor wie, of voor welke groep van Nederlanders deze
afweging moet worden gemaakt. Het gaat daarbij om een proces van in- en uitsluiting.
Vluchtelingen die kunnen aantonen dat ze zijn gevlucht vanwege oorlog of geweld krijgen
wel bepaalde rechten en daarmee ook toegang tot bepaalde voorzieningen, terwijl
vluchtelingen die om economische redenen gevlucht zijn die rechten niet krijgen.
Om dergelijke beslissingen te kunnen nemen is het belangrijk dat politieke keuzeprocessen
voldoen aan een aantal spelregels die zijn neergelegd in de grondwet, in internationale
verdragen en in wetten en regels. De representatieve democratie is een dergelijke institutie;
die bepaalde organen (bijvoorbeeld Tweede Kamer, een gemeenteraad), spelregels en
praktijken (verkiezingen) kent.
Er kan ten eerste een beroep worden gedaan op de staat als allocatiemechanisme. De
allocatie van waarden vindt in dit geval plaats door een beroep te doen op de autoriteit van
de overheid. Een beroep op dit allocatiemechanisme wordt doorgaans verdedigd door te
verwijzen naar enkele motieven die ingrijpen door de overheid rechtvaardigen. Redenen:
- De uitoefening van geweld bij de staat dient te berusten
- Marktimperfecties (taak van de overheid ligt dan bijvoorbeeld bij het tegengaan van
kartel- of monopolievorming)
- Tegengaan of voorkomen van de negatieve effecten van marktwerking (bijvoorbeeld
ongewenste of schadelijke effecten op de kwaliteit van het milieu)
Een tweede allocatiemechanisme is de markt, waar vraag en aanbod bepalen welke soorten
goederen worden aangeboden. Mensen en bedrijven hebben een fundamentele behoefte
aan veiligheid en zijn ook bereid daartoe een prijs te betalen. Een derde
allocatiemechanisme is de gemeenschap.
Beleid is het realiseren van bepaalde doelstellingen met behulp van bepaalde middelen in
een bepaalde tijdsvolgorde.
- Geeft aan welke soort maatregelen genomen moeten worden om de doelstellingen
te realiseren
- Geeft aan welke keuzes waarom zijn gemaakt
,2
- Geeft aan hoe deze afweging van waarden worden gerealiseerd en voor welke
groepen van burgers in de samenleving bepaalde afwegingen gelden.
Beleid geeft inhoud aan de wijze waarop een overheid ontwikkelingen in de samenleving die
zij gewenst of ongewenst vindt, tracht te beïnvloeden.
Sturing kan worden omschreven als de (doel)gerichte beïnvloeding van de samenleving in
een bepaalde context. Door middel van het formuleren en uitvoeren van beleid en de inzet
van bepaalde beleidsinstrumenten probeert een overheid bepaalde ontwikkelingen in de
samenleving te beïnvloeden, en wel op een dusdanige manier dat de in deze beïnvloeding
aansluit bij de doelstellingen die de politiek voor ogen had.
Beleidsprocessen
De cyclus begint met de vertaling van een maatschappelijk probleem in een politiek
probleem (agendavorming), het opstellen en uitwerken van allerlei plannen die gericht zijn
op het oplossen van die problemen (beleidsontwikkeling), waarover vervolgens
besluitvorming plaatsvindt (beleidsbepaling). Deze plannen worden uitgevoerd
(beleidsuitvoering) om eventueel na verloop van tijd te worden geëvalueerd
(beleidsevaluatie), zodat kan worden bepaald of het gevoerde beleid ook succes heeft
gehad.
Beleidsprocessen vormen daarmee het primaire proces binnen publieke organisaties.
Onderscheid tussen soorten beleid (Snellen):
- Institutioneel beleid: hierbij gaat het om de inrichting van de formele verhoudingen
tussen organisaties in een bepaalde beleidssector en de toebedeling van taken,
verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Het gaat om programma’s gericht op het
inrichten of herinrichten van stelsels, de posities van organisaties en partijen in dit
stelsel en de relaties tussen hen.
- Strategisch beleid: richt zich met name op het nemen van maatregelen die gericht
zijn op het veiligstellen van het voortbestaan van een organisatie ten opzichte van
actoren in haar omgeving die op korte termijn en rechtstreeks het voortbestaan van
een organisatie kunnen beïnvloeden.
, 3
- Tactisch beleid: gericht op het formuleren van criteria op grond waarvan bepaalde
organisatorische hulpbronnen over bepaalde organisaties of organisatieonderdelen
moeten worden verdeeld. Het gaat vooral om de vraag wie deze hulpbronnen krijgt
toebedeeld.
- Operationeel beleid: heeft betrekking op het geven van instructies en richtlijnen met
betrekking tot de concrete uitvoering van bepaalde beleidsprogramma’s of wet- en
regelgeving. Het gaat dan om de vraag hoe bepaalde beleidsdoelstellingen
gerealiseerd moeten worden.
Een ander onderscheid gebaseerd op Lowi kan worden gemaakt tussen de volgende typen
van beleid:
- Explorerend beleid: gericht op het verwoorden van een visie, het vertellen van een
inspirerend verhaal dat vooral geesten rijp moet maken voor een bepaalde nieuwe
aanpak van problemen of voor een andere probleemanalyse.
- Verdelend beleid: gericht op de verdeling van hulpbronnen over partijen (rechten,
plichten, subsidies, geld, informatie).
- Herverdelend beleid: gericht op het herschikken of corrigeren van de bestaande
verdeling van hulpbronnen over partijen, omdat de bestaande verdeling als
onrechtvaardig wordt beschouwd.
- Regulerend beleid: gericht op het dwingend voorschrijven en controleren van
bepaalde activiteiten die moeten worden ondernomen om bepaalde doelstellingen
te realiseren.
- Faciliterend beleid: gericht op het ondersteunen van bepaalde, als wenselijk geachte
doelstellingen zonder dat deze doelstellingen dwingend worden opgelegd.
- Stimulerend beleid: gericht op het prikkelen van mensen of organisaties om een
bepaald, gewenst gedrag aan de dag te leggen, waardoor bepaalde waarden die de
politiek belangrijk acht, kunnen worden gerealiseerd.
- Constituerend beleid: gericht op het oprichten van instituties en organisaties die
bepaalde taken voor hun rekening gaan nemen.
Hoofdstuk 3 Benaderingen van beleid
In dit hoofdstuk worden vier benaderingen van beleid en beleidsprocessen onderscheiden:
- Een rationele benadering, waarin het accent ligt op het bereiken van de doeleinden
door de inzet van bepaalde instrumenten. Meer weten levert volgens deze
benadering een beter beleid op.
- Een politieke benadering, waarin het accent op de machtsstrijd tussen allerlei
belanghebbende partijen ligt. Steun en draagvlak zijn in deze benadering dan ook
essentieel voor het succes van het te voeren beleid.
- Een culturele benadering, waarin beleid vooral wordt gezien als een
zingevingsproces. Succesvol beleid is beleid dat voor alle betrokken partijen een
gedeelde betekenis heeft, omdat deze partijen een gedeeld referentiekader en beeld
hebben over hoe en waarom te handelen.
- Een institutionele benadering, waarin beleid vooral wordt gezien als gevormd door
bepaalde gestolde regels, praktijken en instituties. Succesvol beleid is beleid dat
voldoet aan en aansluit bij de gegroeide praktijken of deze juist weet te doorbreken.
