Jeugdrecht Begrepen
Hoofdstuk 1 Inleiding Recht
Doel van het recht is het ordenen van de samenleving en het geven van oplossingen voor conflicten.
Vanuit dit doel kan als omschrijving voor het begrip ‘recht’ worden gegeven: het geheel van
overheidsregels dat de samenleving ordent.
Het recht kan worden ingedeeld in vier rechtsgebieden:
- Het staatsrecht, dat de organisatie van de Staat regelt;
- Het bestuursrecht, dat regels geeft voor de ordenende taak van de overheid;
- Het strafrecht, dat straf stelt op verboden gedragingen;
- En het burgerlijke recht, dat de zakelijke en familierechtelijke relaties tussen personen
regelt.
Het jeugdrecht is het geheel van rechtsregels dat de positie van de jeugdigen regels. Dit jeugdrecht
valt niet onder één rechtsgebied. Het jeugdrecht is namelijk opgebouwd uit onderdelen uit de
verschillende rechtsgebieden die voor de positie van jeugdigen van belang zijn. Het jeugdrecht bevat
onder andere onderdelen uit het burgerlijk recht, het strafrecht en het bestuursrecht.
Bij de tweede indeling van het recht wordt onderscheid gemaakt tussen materieel en formeel recht.
Het materieel recht bevat de rechten en plichten, het formeel recht, ook wel het procesrecht
genoemd, beschrijft wat er gebeurt als het materieel recht geschonden wordt.
Een derde indeling richt zich op de reikwijdte van de rechtsregels:
- National recht geldt op het grondgebied van een bepaalde staat;
- Internationaal recht regelt de rechtsverhoudingen tussen verschillende staten.
De invloed van het internationaal recht op het nationaal recht is in de laatste 25 jaar sterk toegenomen.
,Hoofdstuk 2 De ouders van de jeugdige
Afstamming: Over de familierechtelijke relatie tussen een jeugdige en zijn ouders. De wettelijke
regels over de afstamming geven antwoord op de vraag wie de juridische ouders van een jeugdige
zijn. Moeder is de vrouw die het kind ter wereld heeft gebracht, of die het heeft geadopteerd. Voor het
vaderschap geldt als hoofdregel dat de echtgenoot of de geregistreerde partner van de vrouw vader
wordt van het kind dat zij ter wereld brengt. Daarnaast kan vaderschap ontstaan door erkenning, door
gerechtelijke vaststelling van het vaderschap en door adoptie.
Sinds 1 april 2014 kan een vrouw op vergelijkbare wijze de zogeheten duo-ouder (de tweede
juridische ouder) van een kind worden:
Is de vrouw met de moeder getrouwd op het moment van de geboorte, dan wordt ze
automatisch de duo-ouder van het kind. Voorwaarde is dat het kind is verwekt met genetisch
materiaal van een officiële spermaback waar de identiteit van de donor (in ieder geval tot het
12e jaar van het kind) wordt afgeschermd;
In alle andere gevallen kan een vrouw door erkenning de duo-ouder worden van een kind;
Een vrouw die als levensgezel van de moeder heeft ingestemd met een daad van verwekking
van het kind, het recht om vervangende toestemming voor de erkenning te vragen bij de
rechtbank;
Kunnen de moeder en het kind gerechtelijk het duo-ouderschap van een vrouw laten
vaststellen indien deze vrouw de levensgezel is van de moeder en heeft ingestemd met een
daad van verwekking van het kind.
Krijgt een getrouwde lesbische vrouw een kind, dan wordt haar vrouw automatisch de duo-ouder.
Voorwaarde is dat voor het genetisch materiaal waarmee het kind is verwekt, gebruik is gemaakt van
een officiële spermabank (Waardoor de identiteit van de donor in redelijke mate is afgeschermd). Is
het kind op een andere manier verwekt dan ontstaat het duo moederschap niet automatisch en kan de
echtgenote het kind, met toestemming van de moeder, erkennen. Erkennen is eveneens mogelijk in
alle andere gevallen waarin een kind slechts één ouder heeft.
Een kind kan maximaal twee juridische ouders hebben.
De wet verbindt een aantal gevolgen aan het juridisch ouderschap. Zo oefent een van de juridische
ouders, of oefenen de juridische ouders samen doorgaans gezag uit over hun kind, en als zij geen
gezag hebben, hebben ze doorgaans wel recht op omgang met hem. Daarnaast zijn juridische ouders
onderhoudsplichtig, draagt de jeugdige de achternaam van een van zijn ouders, is de jeugdige hun
wettelijke erfgenaam en hebben de juridische ouders in rechtszaken die op de jeugdige betrekking
hebben bepaalde rechten.
Draagmoederschap kent het BW niet. Draagmoederschap wil zeggen dat een vrouw (‘draagmoeder’)
voor een andere vrouw (‘wensmoeder’) een kind ter wereld brengt. Omdat het BW het
draagmoederschap niet (er)kent, is de kern van de afspraken tussen de draagmoeder en de
wensmoeder over de ‘overdracht’ van het kind voor het recht ongeldig. Moederschap kan namelijk
niet worden ontkend, dus ook een draagmoeder die voor de bevalling duidelijke afspraken maakt met
een wensmoeder dat ze haar kind zal afstaan, wordt door de geboorte van haar kind de juridische
moeder. ‘Geeft’ de draagmoeder haar kind af aan de wensmoeder, dan maakt dat voor de juridische
positie van beide vrouwen niks uit. De draagmoeder blijft de juridische moeder, dit moederschap
eindigt niet doordat de moeder haar kind aan een ander afstaat. Dit allemaal terwijl dit kind genetisch
gezien het kind van een andere vrouw en man is.
,De juridische vader is de man:
Die bij de geboorte met de moeder is gehuwd;
Die de jeugdige heeft erkend (dat wil zeggen dat hij de juridische vader van de jeugdige
wordt. Erkenning is alleen mogelijk als een jeugdige nog geen juridische vader heeft): hij
moet bij de burgerlijke stand van de gemeente verklaren dat hij de juridische vader van de
jeugdige wil zijn. Een man beslist niet alleen zelf over de erkenning. Voor de erkenning van
een jeugdige tot 16 jaar heeft de man toestemming van de moeder nodig. Is de jeugdige tussen
de 12 en 16 jaar oud, dan moeten moeder en jeugdige beiden toestemming geven. Wil een
man een jeugdige van 16 jaar of ouder erkennen dan is alleen de toestemming van de jeugdige
nodig. De toestemming van de moeder is dan geen voorwaarde meer;
Van wie door de rechter het vaderschap is vastgesteld;
Die de jeugdige heeft geadopteerd.
Ook de man of vrouw die spermadonor of eiceldonor is, heeft het recht om, als de erkenning door de
moeder wordt geweigerd, de rechtbank om vervangende toestemming te vragen.
De rechter geeft de juridische vader toestemming voor de erkenning (als de moeder en/of jeugdige
geen toestemming geven) als hij meent dat de erkenning:
De belangen van het kind niet zal schaden; en
De belangen niet zal schaden die de moeder heeft bij een ongestoorde verhouding met het
kind.
De man, de vrouw en het kind kan de rechtbank verzoeken het vaderschap dat door een huwelijk is
ontstaan, te ontkennen. Voorwaarde voor een dergelijk verzoek is dat de man niet de biologische
vader is van het kind. De vader en moeder kunnen in principe het vaderschap niet ontkennen als de
man eerder instemde met kunstmatige inseminatie, of met in-vitrofertilisatie met donorzaad, of als hij
wist dat de vrouw zwanger was van een ander toen hij met haar trouwde.
Erkenning is niet mogelijk:
Door een man die, vanwege te nauwe verwantschap, geen huwelijk met de moeder zou
mogen sluiten. De broer, de vader of de zon van de moeder kan haar kind dus niet erkennen;
Door een man die nog geen 16 jaar oud is;
Door een man die onder curatele staat, tenzij hij toestemming heeft van de kantonrechter;
Als de jeugdige al twee ouders heeft.
Een erkenning is in principe definitief, zij kan niet zomaar weer ongedaan worden gemaakt. Alleen als
de erkenner niet de biologische vader is, zet de wetgever de deur voor ongedaanmaking van de
erkenning op een (kleine) kier.
Een verwekker kan ook vervangende toestemming voor de erkenning aan de rechtbank vragen als de
moeder is overleden en dus zelf geen toestemming meer kan geven voor de erkenning van haar kind
Bij de gerechtelijke vaststelling van het vaderschap legt de rechter het juridische vaderschap aan de
verwekker op. Van deze mogelijkheid kan ook gebruik worden gemaakt als een man overlijdt voordat
hij het kind heeft erkend, of als een verwekker weigert om zijn kind te erkennen.
Gerechtelijke vaststelling van het vaderschap wordt nogal eens verward met een vaderschapsactie.
Deze actie is er niet op gericht dat de man de juridische vader wordt. Bij een vaderschapsactie vraagt
de moeder de rechter ‘slechts’ om de verwekker van haar kind te verplichten een bijdrage te leveren in
de kosten van studie en levensonderhoud van zijn kind. Het BW legt namelijk niet alleen de juridische
ouders, maar ook de verwekker de plicht op om voor de kosten van studie en onderhoud te zorgen.
, Door adoptie ontstaan eveneens juridisch ouderschap. Een adoptieverzoek wordt door de rechter
alleen toegewezen als de adoptie in het kennelijk belang van het kind is en niets meer te verwachten
heeft van zijn biologische ouders. Nederlandse kinderen kunnen worden geadopteerd door gehuwde
en ongehuwde paren, door homoseksuele en lesbische stellen en door alleenstaanden. Interlandelijke
adopties zijn doorgaans alleen mogelijk voor een man en vrouw die met elkaar gehuwd zijn; in
sommige gevallen is eenouderadoptie mogelijk. Bij deze interlandelijke adopties gaat het vooral om
kinderen die veel extra zorg nodig hebben in verband met lichamelijke en geestelijke beperkingen.
Adoptie is een uitzondering op de regel dat juridisch ouderschap een levenslange band schept tussen
ouder en kind, ongeacht wat er in het leven van de ouder en kind gebeurt. Want door een adoptie
wordt de band tussen de juridische ouders en het kind verbroken.
Bij de invoering van de mogelijkheid tot adoptie in 1956 werd adoptie vooral beschouwd als een
norm van jeugdbescherming. Het ging er vooral om de positie te beschermen van pleegkinderen die
langdurig in een pleeggezin waren opgenomen. Het aantal adopties neemt de laatste jaren sterk af.
Om illegale praktijken tegen te gaan heeft een groot aantal landen in 1993 het Verdrag betreffende
interlandelijke adoptie gesloten met heldere afspraken over de te volgen procedure en over de eisen
die aan bemiddelingsbureaus worden gesteld. Dit verdrag is voor ons land nader uitgewerkt in de Wet
opneming buitenlandse kinderen ter adoptie.
Adoptieprocedure:
Gezinsonderzoek door de Raad voor de Kinderbescherming;
Voorlichtingscursus;
Beginseltoestemming;
Bemiddeling; hier wenden de ouders zich tot een door de overheid erkend
bemiddelingsbureau. Dit bureau zoekt met behulp van zijn contacten in het buitenland een
adoptiekind voor de ouder(s).
Voorwaarden voor adoptie:
Algemene voorwaarde: hier gaat het om een afweging van belangen. Alleen als de eigen
ouders hem niets (meer) in hun ouderrol te bieden hebben, kan adoptie een oplossing zijn;
Voorwaarden adoptiekind: minderjarig, geen bezwaar van de rechter, niet het kleinkind zijn
van zijn adoptiefouder.
Voorwaarden biologische ouders: adoptie kan niet doorgaan als de biologische ouders er
bezwaar tegen hebben. Als ze hun kind hebben mishandeld of verwaarloosd mag de adoptie
toch doorgaan van de rechter. Ook moet de biologische moeder op het moment van adoptie
minstens 16 jaar zijn en niet meer het gezag over haar kind uitoefent;
Voorwaarden adoptiefouders: moeten minsten 18 jaar ouder zijn dan het kind. Als er twee
adoptiefouders zijn, dan moet de jeugdige, voor de adoptie, als minstens één jaar bij hen thuis
wonen en de ouders moeten minstens drie jaar samenwonen, zodat aangenomen kan worden
dat zij een stabiele relatie hebben. Is er één adoptiefouder, dan stelt de wet als eis dat de
jeugdige, voor de adoptie, minstens drie jaar bij hem thuis is verzorgd en opgevoed. Alleen
broer en zus kunnen niet adopteren (wel getrouwde en niet-getrouwde stellen, homoseksuele
en lesbische paren en alleenstaanden);
Voorwaarden in de Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie; Interlandelijke
adoptie is alleen toegestaan voor echtparen en in sommige gevallen voor alleenstaanden.
Daarnaast geldt een leeftijdseis. De adoptiefouders mogen nog geen 42 jaar oud zijn en tussen
de jeugdige en de ouder mag niet meer dan veertig jaar leeftijdsverschil zitten. Ten aanzien
van de jeugdige geldt dat hij bij de adoptie in principe jonger moet zijn dan 6 jaar. In
bijzondere gevallen, bijvoorbeeld als er al een broertje of zusje in het gezin is opgenomen,
kan van deze leeftijdseisen worden afgewezen.
