Het is een uitgebreide samenvatting. Alle stoornissen zijn duidelijk en overzichtelijk beschreven, met de belangrijke kenmerken en criteria overzichtelijk op een rij. Daarnaast zijn ook andere belangrijke gegevens of theorieën opgenomen in de samenvatting, waardoor het een complete samenvatting va...
Samenvatting forensische psychopathologie
Boek: Stoornis en delict
Hoofdstuk 1: De psychische stoornis in het strafrecht
Inleiding
De beperking van de wilsvrijheid als gevolg van een stoornis leidt ertoe dat de verdachte niet of
in mindere mate verantwoordelijk wordt gehouden voor zijn delictgedrag.
Wanneer de rechter de delict gevaarlijkheid van een verdachte in de toekomst in zijn beslissing
moet betrekken speelt de stoornis als mogelijke voorspeller, maar niet als enige voorspeller,
daarbij valt onderscheid te maken tussen de feitelijke voorspellende betekenis van de stoornis
voor dat gedrag en de betekenis die de wet of de rechter daaraan toekent.
Besluitvorming van de rechter en het inschakelen van de gedragsdeskundige
De besluitvorming van de rechter wordt als uitgangspunt genomen.
De beslisboom van de strafrechter
De wet geeft aan via welke weg de rechter tot zijn beslissing moet komen:
Stap 1: de bewezenverklaring van het tenlastegelegde feit. Is er wettig en overtuigend bewijs?
Stap 2: de rechter moet nagaan of het bewezenverklaarde ook een strafbaar feit oplevert
Stap 3: zo ja, is de verdachte strafbaar?
Stap 4: zo ja, of/en zo ja welke straf of maatregel opgelegd moet worden.
Informatie over de persoon van de verdachte
Gedragsdeskundigen worden ingeschakeld om te beoordelen of er mogelijk sprake was van een
psychische stoornis, wat kan leiden tot de conclusie dat betrokkene niet of verminderd
toerekeningsvatbaar is. Daarnaast wordt ook gekeken naar het recidiverisico en naar een juiste
behandeling.
De rapportage is ter ondersteuning van de laatste 2 stappen van de beslissing voor de rechter.
Ontoerekeningsvatbaarheid
De stoornis als vertrekpunt bij de beoordeling van de wilsvrijheid
In het strafrecht: geen straf zonder schuld
Een psychische stoornis kan tot gevolg hebben dat iemand de reikwijdte van zijn handelen niet
overziet. Algemeen wordt aanvaard dat wanneer die psychische stoornis (mede) de verklaring is
voor het plegen van een strafbaar feit het strafrechtelijke verwijt niet kan worden gemaakt.
- Dit is terug te zien in art. 39 Sr.
- Dit artikel heeft het alleen over de situatie dat de rechter tot de conclusie komt dat de
psychische stoornis zodanig doorwerkt in het delict dat betrokkene in het geheel niet
verantwoordelijk kan worden gehouden voor het plegen daarvan. De
ontoerekeningsvatbaarheid moet dan leiden tot een ontslag van rechtsvervolging. Omwille
van de veiligheid van de samenleving biedt de wet echter wel mogelijkheden tot het
opleggen van een strafrechtelijke maatregel.
Er zijn gradaties van toerekeningsvatbaarheid. Dit is niet in de wet terug te vinden, maar in de
rechtspraktijk ontstaan.
Als de rechter het opleggen van een strafrechtelijke maatregel overweegt, dan is het verplicht
om 2 gedragsdeskundigen in te schakelen.
De stoornis is het kernbegrip bij de toerekening
De psychische stoornis in art. 39 Sr is omschreven als een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke
stoornis van de geestvermogens. Dit vormt het kernbegrip bij de beoordeling van de
toerekeningsvatbaarheid van de verdachte. Het veronderstelt dat de stoornis zich voordeed ten
tijde van het tenlastegelegde delict en dat er een verklarend verband tussen de stoornis en het
delict bestond.
,Het advies van de deskundige over de (mate van) toerekening
De meeste gebruikte vraagstelling wordt van de deskundige op dit punt een advies verwacht,
waarbij het gebruikelijk is de mate van toerekeningsvatbaarheid in de vijf gradaties aan te duiden.
Hier is echter wel veel kritiek op of de deskundige niet de stoel van de rechter inneemt.
De beschrijving van de relatie tussen stoornis en delict
De wijze waarop een eventuele stoornis heeft doorgewerkt in het delictgedrag is van groot belang.
Toerekeningsvatbaarheid weerspiegelt als begrip de samenhang tussen enerzijds de stoornis van
de dader en anderzijds het daarmee samenhangende gedrag tot uiting komend in een bepaald
delict.
Het stoornisperspectief
Om delictgedrag vanuit de stoornis te kunnen begrijpen, zullen kenmerken of symptomen van de
stoornis moeten worden vertaald naar met die stoornis samenhangende gedragskenmerken, ook
wel disfuncties genoemd.
Van Panhuis heeft een perspectief en dit is nader uitgewerkt in een interne richtlijn van het
Pieter Baan Centrum over de advisering Pro Justitia.
Het delictperspectief
Onder het delict wordt verstaan: de gedragskundige relevante reconstructie van de toedracht van
het tenlastegelegde delict, uitgaande van de hoofdlijnen in die tenlastelegging, het zogeheten
delictscenario.
De rapporteur wordt geadviseerd de onderzochte te bevragen over:
- Diens relaas van de feitelijke gebeurtenissen
- De reden voor het delict
- Zijn voelen, denken en handelen ten tijde van het plegen van het delict
- Een verklaring voor afwijkingen van het huidige verhaal met de verklaringen in het
proces-verbaal
- Uitingen van schaamte, spijt etc.
Invloed van externe factoren op psyche en wilsvrijheid (psychische overmacht en noodweerexces)
Ook zonder dat er sprake is van een psychische stoornis kan een dader strafrechtelijk vrijuit
gaan. Er is dan sprake van bijv. overmacht. Overmacht is, naast de ontoerekenbaarheid een
tweede wettelijke strafuitsluitingsgrond. Daarnaast is er ook noodweer en noodweerexces.
Juristen stellen zich op het standpunt dat het bij de beoordeling van het beroep op psychische
overmacht vooral gaat om de vraag of de (externe) omstandigheden van dien aard zijn dat het
begrijpelijk en te rechtvaardigen is dat een normaal mens zodanig onder psychische druk komt te
staan dat hij overgaat tot het plegen van een strafbaar feit. Dit oordeel moet aan de rechter
worden overgelaten, waarbij in uitzonderingsgevallen een beroep op deskundigen mogelijk is.
Het ontbreken van opzet
Over het algemeen wordt aangenomen dat ook een verdachte die lijdt aan een psychische stoornis
het delict, ondanks die stoornis, opzettelijk pleegt. Bij een delict gepleegd vanuit een psychose en
leidend tot ontoerekeningsvatbaarheid wordt die opzet door de rechter aangenomen. Er kan
gesproken worden van een gestoorde wil.
- Slechts in hoge uitzonderingen (denk aan slaapwandelen etc.) is het mogelijk dat er geen
bewezenverklaring van opzet is en dat leidt tot een vrijspraak.
- Het opleggen van een strafrechtelijke maatregel is dan ook niet mogelijk.
De betekenis van de stoornis bij de beperking/uitsluiting van de strafrechtelijke aansprakelijkheid
Conclusie is dat alleen in het geval de verdachte een beroep doet op ontoerekeningsvatbaarheid
of vermindering van toerekeningsvatbaarheid voor de rechter vast moet staan de sprake is van
pathologie en dat die pathologie verklarend is voor het delictgedrag.
,Gevaarsprognose
De psychische stoornis bij de gevaarsprognose
De gevaarsprognose heeft 2 kanten:
1. Een juridische
a. Onderscheid is te maken tussen de gevaarsprognose bij de toepassing van
strafrechtelijke maatregelen en de prognose die voorafgaat aan het stellen van
voorwaarden bij een voorwaardelijke sanctie.
2. Een gedragsdeskundige kant
a. Hierbij gaat het gedragskundige technieken die het mogelijk maken uitspraken te
doen over de recidivekans. Hier zijn 2 hoofdstromen te onderscheiden:
i. De gevaarsprognose van de psychiater of psycholoog op basis van het
aangetroffen ziektebeeld, of wel de klinische risicotaxatie
ii. Of de op basis van statistische data, voorspellingen die worden gedaan
over de kans dat bepaald gedrag zich zal voordoen. Risicotaxatie
methoden.
Het wettelijke gevaarscriterium
De formulering in de wet
Voor het opleggen van een strafrechtelijke maatregel geldt als wettelijk vereiste dat voldaan is aan
het gevaarscriterium. Anders dan bij het opleggen van een straf vormt niet de schuld of de
aansprakelijkheid van de verdachte de legitimatie voor het strafrechtelijke ingrijpen, maar de
verwachting dat betrokkene in de toekomst wederom voor zijn omgeving een gevaar zal
opleveren.
Bij de TBS, PPZ en PIJ geldt dat sprake moet zijn van een gevaar voor anderen of voor de
algemene veiligheid van personen of goederen.
De PPZ kent een aanvullend gevaarscriterium. Daar geldt dat gevaar voor zichzelf als mogelijke
grondslag voor de maatregel.
Bij de PIJ is het bestwil criterium terug te vinden, waar altijd als voorwaarde geldt dat
oplegging van de maatregel in het belang van een zo gunstig mogelijke verdere ontwikkeling van
betrokkene moet zijn.
De betekenis van de stoornis
Oplegging van TBS is slechts mogelijk als er tussen de psychische stoornis en het gevaar voor
herhaling van het delict een causaal verband bestaat. Aangenomen wordt dat bij de PPZ, waar de
stoornis ook een prominente rol speelt, dit causale verband ook een vereiste is.
De psychische stoornis bij de gedragsinterventies
Het strafrecht is vergeldend, maar het heeft ook een preventieve doelstelling. De rechter zal naast
het opleggen van een straf, op basis van gevaarsprognose een zodanige maatregel treffen dat de
kans op herhaling van delictgedrag wordt verminderd. Preventief ingrijpen van de rechter kan
bestaan in het opleggen van een strafrechtelijke maatregel of in het stellen van voorwaarden bij
een voorwaardelijke straf of maatregel. De rechter mag ingrijpen in het gedrag van de justitiabele
als de verwachting bestaat dat daarmee het recidivegevaar wordt verminderd. De stoornis is
hierbij niet altijd relevant.
Tbs en plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis
Aanwezigheid van een stoornis
Voor het opleggen van een tbs of een ppz, moet vaststaan dat ten tijde van het plegen van het
strafbaar feit bij de verdachte sprake was van een psychische stoornis (ofwel een gebrekkige
ontwikkeling of ziekgelijke stoornis van de geestvermogens).
De deskundige moet bij de beschrijving van de diagnostiek aangeven of naar zijn oordeel al dan
niet sprake is van een psychopathologie die aan te merken is als een gebrekkige ontwikkeling of
ziekelijke stoornis van de geestvermogens.
, Het verband tussen stoornis en delict
Een plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis op grond van deze maatregel is pas mogelijk als het
strafbaar feit wegens de gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens
betrokkene niet kan worden toegerekend. Er moet sprake zijn van een causaal verband tussen de
stoornis en het delict, maar er moet ook een causaal verband van dien aard zijn dat het delict om
die reden niet aan betrokkene kan worden toegerekend. Dan hebben we het over
ontoerekeningsvatbaarheid.
Bij de tbs staat, anders van bij de ppz, de maatschappelijke beveiliging centraal. Tbs kan indien
het delict ook al in meer of mindere mate kan worden toegerekend. De wet eist slechts een
gelijktijdigheids- en geen causaal verband tussen stoornis en delict. Er moet wel sprake zijn van
een mate van vermindering van de toerekeningsvatbaarheid.
Volgens de Hoge Raad is dat de verwachting omtrent toekomstig delict gedrag zijn grond moet
vinden in de onderliggende stoornis.
Pij en isd
Pij vormt enerzijds als beveiligingsmaatregel voor jeugdigen en is anderzijds de uiterste
opvoedingsmaatregel.
Isd speelt een eventueel aanwezige psychische stoornis geen rol.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper meeeerx. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,59. Je zit daarna nergens aan vast.
