Culturele diversiteit in de gezondheidszorg
Hoofdstuk 14
Migratie en geestelijke gezondheidszorg
14.2 Prevalentie van psychische problemen bij allochtonen
Goldberg en Huxley ontwierpen een ‘filtermodel’ (figuur 14.1 blz. 235) als hulpmiddel om
psychische morbiditeit in kaart te brengen. Binnen hun model onderscheiden zij vijf niveaus: de
bevolking, de huisartspatiënten, de huisartspatiënten bij wie de huisarts psychische
problematiek herkent, patiënten verwezen naar de ambulante zorg en naar de intramurale ggz.
Op het eerste niveau, het bevolkingsniveau, is er bij migranten- en vluchtelingengroepen
vaker dan bij inheemse Nederlanders sprake van psychisch lijden. Dit psychisch lijden vertaalt
zich niet in alle groepen in een verhoogde prevalentie van psychische stoornissen.
Het eerste filter, ziektebeleving en ziektegedrag, is voor migranten goed doorlaatbaar.
Migranten bezoeken hun huisarts iets vaker dan inheemse Nederlanders.
Wat betreft het tweede filter, herkenning door de huisarts, weten we niet hoe goed de
huisarts psychische problemen bij migranten herkent. Evenmin kennen wij het totaal van door
huisartsen herkende migrantenpatiënten met psychische problemen (niveau III).
Wat betreft het derde filter, verwijzing door de huisarts, en niveau IV, het aantal
patiënten in de ambulante ggz, is de conclusie dat landelijk gezien huisartsen migranten
ongeveer even vaak als autochtone Nederlanders doorverwijzen naar de ambulante ggz.
Over het vierde filter, toelating tot de intramurale ggz, en niveau V, het aantal patiënten
in de intramurale ggz, is weinig bekend.
14.2.1 Migrantenjeugd
Bij jongeren, en vooral bij migrantenjongeren, hangen emotionele problemen en
gedragsproblemen samen met een laag opleidingsniveau, een lage sociaaleconomische positie,
werkloosheid, taalachterstand, hertrouwen van de ouders, langdurige en/ of ernstige
lichamelijke ziekte bij de ouders, psychopathologie bij de ouders, en acculturatiestress.
Marokkaanse kinderen van wie de ouders regelmatig affectie tonen en toezicht houden
op hun kind, hebben relatief weinig emotionele problemen en gedragsproblemen. Kinderen die
veel gestraft worden vertonen veel emotionele en gedragsproblemen. Discriminatie,
tegenspoeden afwijzing vormen kwetsbaarheidsfactoren, terwijl religie kan fungeren als
beschermende factor.
14.2.2 Asielzoekers en vluchtelingen
Op bevolkingsniveau vertonen asielzoekers en vluchtelingen zeer hoge prevalentiecijfers voor
psychische stoornissen. Psychopathologie hangt onder meer samen met problemen met familie
hier en in het thuisland, gebrek aan taalvaardigheid, werkeloosheid, en vooral met de duur van
de asielprocedure. Asielzoekers die langer dan twee jaar in procedure zijn vertonen aanzienlijk
hogere prevalentiecijfers dan asielzoekers die hier korter zijn.
Asielzoekers kunnen via de Praktijklijn een afspraak maken met een huisarts die
gecontracteerd is door het Gezondheidscentrum Asielzoekers (GCA), een landelijk
gezondheidscentrum dat fungeert als eerste aanspreekpunt voor alle asielzoekers in de opvang
van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA).
, Culturele diversiteit in de gezondheidszorg
14.3 Psychische problemen in beeld
14.3.1 Risicofactoren
Onder Surinaamse, Turkse en Marokkaanse arbeidsmigranten blijken verschillende variabelen
een rol te spelen bij het voorkomen van psychopathologie: bron van inkomsten,
acculturatieniveau, verblijfsduur in Nederland, het hanteren van actief copinggedrag en de
aanwezigheid van een chronische somatisch aandoening.
Niet alle factoren zijn specifiek voor arbeidsmigranten: een lage sociaaleconomische
status, comorbiditeit en copingstrategieën gelden voor de gehele bevolking als risicofactor voor
psychologische problemen.
De literatuur beschrijft risicofactoren die voor de hulpverlener van belang zijn. Veel factoren
gelden zowel voor arbeidsmigranten als voor vluchtelingen, terwijl sommige juist specifiek zijn
voor vluchtelingen en asielzoekers:
Marginalisering of discriminatie in het gastland, met als resultaat verlies van
eigenwaarde en zelfvertrouwen
Sociaaleconomische achterstelling, armoede, werkeloosheid en een tekort aan
beroepsvaardigheden in de nieuwe omgeving
Acculturatie-, taal- en communicatieproblematiek
Slechte lichamelijke conditie als gevolg van hygiëne, ondervoeding tropische
aandoeningen of een beroerde woonsituatie
Fysieke verwondingen en hersenletsel
Het ontbreken van sociale steun
Psychologisch trauma als gevolg van oorlog, rampen, marteling, verlies van familieleden
of angst
Psychiatrische voorgeschiedenis van de vluchteling of zijn familieleden
Traumatische gebeurtenissen in de kindertijd
Psychologische symptomen die in de eerste maand na het trauma niet afnemen
Het gevoel geen controle te hebben over catastrofale gebeurtenissen
Wachten op een verblijfstitel
14.3.2 Beschermende factoren
Voor zowel arbeidsmigranten als vluchtelingen gelden ook beschermende factoren, zoals:
De aanwezigheid van een sociaal netwerk
Daadwerkelijk sociale steun van de omgeving wanneer dat nodig is
Het hebben van werk
Politieke of religieuze inspiratie als bron van troost of perspectief op de toekomst
Intelligentie of humor
Specifiek voor asielzoekers en vluchtelingen, zowel in Nederland als elders in de wereld,
hebben de volgende factoren een verzachtend effect op de gevolgen van traumatische stress:
Toegang tot mensenrechtenorganisaties
Recreatiemogelijkheden en toegang tot cultuureigen ceremonies en rituelen gericht op
genezing en levensovergangen, zoals geboorte, huwelijk of overlijden
