Het goede leven en de vrije markt
Hoofdvraag boek: Wat is het goede leven en wordt dit juist versterkt of verzwakt door de
vrije markt? Als de vrije markt en het goede leven niet altijd op één lijn zitten, hoe kunnen
we inzichten opdoen die ervoor zorgen dat dit wel het geval is?
Deel II: bespreking van de vijf dimensies als weeginstrument waarmee de moderniteit kan
worden getoetst. Fundamentele, kritische doordenking van de moderniteit.
H7-H11: het moderniseringsproces vanuit de vijf dimensies van het goede leven (relaties,
instituties, lichaam, natuur en zin): wat betekent de moderne identiteit met haar grote
nadruk op vrijheid voor…?
Deel II
[Volgens de auteurs ligt het kernprobleem van de vrije markt met betrekking tot het goede
leven in het abstracte vrijheidsbegrip dat ontstaan is in de moderniteit. Wanneer we
namelijk die vrijheid loskoppelen van de vijf dimensies die deze vrijheid mogelijk maken, kan
deze omslaan in haar tegendeel. P.166-167]
Hoofdstuk 7: Mens in enkelvoud, mens in meervoud: relaties
[Binnen de vrije markt geldt het moderne vrijheidsideaal van het autonome individu. Dit
zorgt ervoor dat mensen zo sterk op zichzelf gericht zijn dat ze het vermogen verliezen
diepe, duurzame relaties met anderen aan te gaan. Het moderne vrijheidsideaal speelt dus
zeer sterk door in de vrije markt, maar maakt tegelijkertijd goede relaties schaarser. En dat
terwijl relaties bewezen juist een toevoeging vormen aan het levensgeluk van mensen. Op
deze manier bevindt er zich in de vrije markt dus een dreiging voor het goede leven.]
30. De kandidaten kunnen aan de hand van het voorbeeld van de virtuele biotoop uitleggen
dat de moderniteit kan leiden tot sociaal atomisme. Daarbij kunnen zij uitleggen dat
individualisering, rationalisering, vrije markt, de opkomst van de techniek en moderne
instituties onze ervaring van relaties hebben doortrokken.
In de virtuele biotoop worden aan alle behoeftes van de mens beantwoord, op basis van een
gerationaliseerd beeld van de mens. De individualisering heeft meer nadruk gelegd om
autonomie van het individu. Mensen zijn sterk gericht op zichzelf, waardoor ze niet meer in
staat zijn duurzame relaties aan te gaan. Het individu kan in de virtuele biotoop helemaal
autonoom zijn, in de zin dat hij in al zijn eigen behoeftes kan voorzien, zonder hier relaties
met andere mensen aan te gaan. Dit wordt aangeboden binnen de vrije markt, waarin
transactionalisme heerst: mensen handelen met elkaar, zonder een verdere relatie aan te
gaan. In de vrije markt kunnen individuen zichzelf ontwikkelen buiten een verband met
, anderen, en geheel zelfstandig goederen aanbieden en consumeren. Door de opkomst van
de moderne techniek kan een mens in al zijn behoeftes worden voorzien, zonder hiervoor
met anderen relaties aan te gaan. Dit wordt aangeboden door moderne instituties, waarin
de mens slechts een nummertje is. Instituties kunnen in de huidige vrije markt in zichzelf
gekeerd raken met als enige focus winst, waarbij de relatie met hun klanten verloren gaat.
Denk aan de banken die voorafgaand aan de bankencrisis van 2008 hypotheken verkochten
aan onwetende klanten. Relaties worden dus beschouwd als een uitwisseling, iets waar je je
voordeel uit moet halen. Deze zelfde voordelen kunnen nu ook verkregen worden zonder
relaties aan te gaan, dankzij de rationalisering van het mensbeeld, de opkomst van moderne
techniek en moderne instituties.
Moderne instituties kunnen door middel van moderne techniek binnen de vrije markt
mensen in hun behoeftes voorzien, die zijn vastgesteld op basis van een gerationaliseerd
beeld van de mens. Door het ideaal van het autonome individu ervaren mensen dit als
comfortabel en wenselijk. Mensen hoeven hierdoor geen relaties meer aan te gaan. Dit leidt
dus tot sociaal atomisme. Voor daadwerkelijke individualisering en het tot wasdom komen
van een individu is een omgeving nodig die dit stimuleert, maar door het abstracte
vrijheidsbegrip in combinatie met de rationalisering en technologisering is dit in onze
samenleving niet het geval.
31. De kandidaten kunnen de neoklassieke (economische) opvatting over hebzucht en
egoïsme weergeven, uitleggen en beoordelen:
als aanjager van economische ontwikkeling;
als invulling van het goede leven;
als invulling van een bepaalde sociale orde.
Volgens filosofen zoals Mandeville en Hobbes zorgt wanneer mensen handelen uit hebzucht
en eigenbelang het ervoor dat iedereen er – in financiële zin – beter van wordt. mensen
moeten dus aan hun eigenbelang denken en zich niet te veel bekommeren om anderen. In
Mandeville’s beroemde Fabel der Bijen: private vices, public benefits. De zeven klassieke
ondeugden worden hierin geïnterpreteerd als aanjagers van economische ontwikkeling.
IJdelheid zorgt voor werk binnen de cosmetische industrie, dieven zorgen voor
slotenmakers, etc..
Er is echter veel kritiek op hebzucht als uitgangspunt van de gevestigde orde:
Fukuyuma stelt dat er zonder vertrouwen geen florerende staat, samenleving of
economie mogelijk is. Dit valt niet te verenigen met het uitgangspunt van elk mens
als egoïstisch wezen, aangezien je er dan nooit op kan vertrouwen dat iemand het
beste met je voor heeft.
Van hebzucht en egoïsme groeit de economie dus. Als je de beste staat opvat als de staat
met het hoogste BNP, gelden hebzucht en egoïsme dus als invullingen van het goede leven.
Maar is het BNP wel een geldige maatstaf voor het succes van een staat?
Volgens Hobbes handelt elk mens uit rationeel eigenbelang. Aangezien de natuurtoestand
dus gevaarlijk is, ziet de mens in dat het beter is om zich ondergeschikt te maken aan een
staat. De mens handelt hier dus uit eigenbelang, wat zorgt voor de sociale orde.
