Psychologie
van
arbeid
en
gezondheid.
PB 0204
Deel 2
,Hoofdstuk 17: Burnout en
bevlogenheid
17.1 Inleiding
Geïnspireerd door de positieve psychologie is men zich
sinds de eeuw wisseling gaan verdiepen in de
tegenhanger van burnout: bevlogenheid, oftewel ‘work
engagement’.
17.2 Burnout: korte geschiedenis van een oud
fenomeen
Herbert Freudenberger gebruikte term voor het eerst in
werk context in 1975 om het process van demotivatie aan
te duiden bij hulpverleners. Tegelijkertijd gebruikten
geïnterviewden door Christina Maslach de term, het begon dus als leken term maar werd door haar verwerkt in de
Maslach Burnout Inventory (MBI), in het Nederlands de Utrechtse Burnout Schaal (UBOS).
Het werd snel een veel gebruikt begrip, eerst door praktijkmensen in sociale beroepen en daarna ook in
wetenschappelijk onderzoek.
In eerste instantie werd burn-out in verband gebracht met
contact beroepen. Later is dit uitgebreid, de drie originele
kernbegrippen (depersonalisatie, verminderde persoonlijke
bekwaamheid en emotionele uitputting) werden aangepast
naar uitputting, distantie en verminderde competentie. Door
deze uitbreiding nam het hoeveelheid en kwaliteit van het
wetenschappelijk onderzoek nog verder toe.
Er is een scheiding tussen de klinische traditie en de
wetenschap, Nederland is hier echter een uitzondering op.
Burnout wordt hier ook als ernstige werkgerelateerde
psychische aandoening gezien en dus een medische
diagnose, waar dat in andere landen niet zo is. Wellicht komt
dat vanwege het bestaan van het begrip overspannenheid.
Overspannenheid is altijd als medisch begrip gehanteerd,
burnout begon dus als straat taal.
De positieve tegenhanger van burn-out is bevlogenheid.
Vanwege de psychologisering van de organisaties hebben
ze in toenemende mate bevlogen werknemers nodig. Ook
hier is er sprake van gescheiden wetenschappelijke en
praktische paden.
17.3 De nitie, symptomen en diagnose van burnout
Burnout is een langdurige, negatieve, werkgerelateerde
geestesgesteldheid bij normale individuen, primair
gekarakteriseerd door uitputting en spanningsklachten,
verminderde persoonlijke e ectiviteit en motivatie, en
ontwikkeling van disfunctionele werkattitudes en
gedragingen. Het ontwikkeld zich geleidelijk en kan lange
tijd verborgen blijven. Het is het gevolg van een botsing
tussen iemands intenties en de realiteit op het werk.
Inadequate copingstrategieen gerelateerd aan het syndroom versterken het e ect.
Volgens de richtlijn voor eerstelijnsprofessionals moet er sprake zijn van de volgende 6 criteria:
1. 3 van de volgende 8 spanningsklachten; moeheid, gestoorde of onrustige slaap, prikkelbaarheid, niet tegen
drukte/herrie kunnen, emotionele labiliteit, piekeren, gejaagd voelen en concentratieproblemen.
2. Stresshantering schiet te kort, de persoon kan het niet meer aan, heeft het gevoel grip te verliezen.
3. Beperkingen in beroepsmatig en/of sociaal functioneren
4. Geen sprake van psychiatrische stoornis
5. Gevoelens van moeheid en uitputting op de voorgrond
6. Langer dan 6 maanden klachten.
Criteria 1-4 zijn van toepassing op overspannenheid. De UBOS is geschikt voor individuele diagnostiek van burn-out.
De prevalentie wordt geschat tussen de 16,4 en 13 procent en de duur is rond de 2,5 jaar.
fi ff ff
,17.4 Mogelijk oorzaken, gevolgen en correlaten van burnout
Het aantal longitudinale studies naar burnout is nog klein. In de guren hiernaast staan de oorzaken en gevolgen van
burnout. Opvallend is dat de ernst van problematiek op het werk (de dood, lijden) niet sterk gerelateerd aan burnout
is.
Het immuunsysteem lijkt te worden aangetast met als gevolg verhoogd risico op acute infecties zoals griep en
verkoudheid. In individuele studies wordt soms een verband gevonden tussen psychofysiologische parameters en
burnout maar dit houdt geen stand in meta analyses.
In tabel 17.3 staan de verbanden tussen persoonlijkheid en burnout. Naast deze factoren is een onderscheidt van
Carl Jung tussen ‘gevoelsmensen’ (hogere kans) en ‘denkende types’ geopperd.
Zes conclusies die uit burnout onderzoek kunnen worden getrokken:
1. Kwantitatieve taakeisen zoals werkdruk wegen zwaarden dan kwalitatieve emotionele taakeisen uit interacties met
mensen of menselijk lijden.
2. De relaties met werkkenmerken zijn over het algemeen sterker dan met persoonskenmerken.
3. De relaties met uitputtingsdimensie is het sterkst gevolgd door distantie en competentie.
4. Zelfbeoordelingen laten sterkere verbanden zien met burnout dan onderzoeken met statistische gegevens.
5. Uit longitudinaal onderzoek lijkt burnout vrij stabiel over tijd, zelfs over 10 jaar.
6. Relaties tussen sociogra sche kernmerken en burnout zijn zwak en niet consistent
17.5 Verklaringen voor burnout
Beroepen die enerzijds beschermend en anderzijds therapeutisch moeten optreden zorgt voor burnout.
Bij individueel-psychologische verklaringen staat het verwachtingspatroon dat men heeft ten aanzien van het werk
centraal. Hoge idealen vs de rauwe werkelijkheid, waarbij sprake is van een proces van geleidelijke desillusie.
Bij de klassieke verklaring van Maslach ontstaat emotionele overbelasting door intensief contact met mensen. Een
reden hiervoor kan je vinden in de evolutionaire psychologie verankerde sociale uitwisselingstheorie. Burnout
ontstaat als er chronische discrepantie tussen kosten en baten is in een relatie. Dit kan zich op individueel maar ook
op teamniveau en organisatie niveau afspelen. Terugtrekgedrag kan vanuit het uitwisselingsperspectief worden
gezien als een poging de balans te herstellen.
17.6 Interventies bij burnout
De meeste interventiestrategieen zijn stressmanagementstrategieen waarbij onderscheid gemaakt kan worden
tussen interventies voor personen of organisaties. Vaak gaat het op persoonsniveau om cognitief gedragsmatige of
relaxatie gerichte interventies. Deze zijn (met name) op de korte termijn e ectief, een combinatie van persoons en
organisatie gerichte interventies zijn e ectiever op de lange termijn.
Organisatie interventies zijn minder goed uitgewerkt omdat deze erg verschillen per organisatie. Naast
organisatiegericht strategieën zoals taak-herontwerp, ontwikkelen van goede loopbaanbegeleiding zijn er preventieve
burnoutworkshops waarmee je kennis over burnout verhoogt en technieken leert om burnout snel te herkennen.
17.7 De nitie en meting van bevlogenheid
Burnout en bevlogenheid staan diametraal tegenover elkaar. Echter kunnen burnout en bevlogenheid elkaar in de tijd
afwisselen.
Bevlogenheid kan omschreven worden als een positieve, a ectief-cognitieve toestand van voldoening, gekenmerkt
door vitaliteit, toewijding en absorptie. Vitaliteit wordt gekenmerkt door bruisen van energie, sterk en t voelen, lang
en onvermoeibaar kunnen werken en beschikken over mentale veerkracht en doorzettingsvermogen. Toewijding is
een sterke betrokkenheid bij het werk, dit als nuttig en zinvol ervaren, inspirerend en uitdagen, trots en
enthousiasme. Absorptie is helemaal opgaan in het werk, waardoor de tijd lijkt stil te staan.
In tegenstelling tot workaholics werken bevlogen mensen hard omdat ze het leuk vinden en hebben ze daarnaast een
leven naast hun werk waarvan ze ook kunnen genieten.
Bevlogenheid hangt sterker samen met arbeidsprestatie dan werktevredenheid. De Utrechtse Bevlogenheids Schaal
(UBES) is een betrouwbare en valide zelfbeoordelingsschaal.
17.8 Mogelijke oorzaken, gevolgen en correlaten van bevlogenheid
Er is veel minder onderzoek gedaan naar bevlogenheid. Er is geen verschil gevonden tussen mannen of vrouwen, wel
zijn ouderen iets vaker bevlogen. De meeste oorzaken zijn diametraal aan dat van burnout.
Zes redenen waarom bevlogen werknemers beter presteren:
1. Proactief en initiatief
2. Hoge doelen omdat ze zich competent voelen
3. Intrinsiek gemotiveerd en daardoor bereid een stapje meer te doen
4. Coöperatief en vriendelijk, prettig mee samen te werken
fi fi ff ff fi ff fi
, 5. Ervaren veel positieve emoties waardoor ze beter in staat zijn informatie te verwerken
6. Gezond en daardoor minder afwezig
17.9 Verklaringen voor bevlogenheid
Het JD-R model verondersteld dat energiebronnen via bevlogenheid leiden tot positieve werkuitkomsten. Hier kan
een positieve loop ontstaan waarbij bevlogenheid de self e cacy verhoogt. Dit is in overeenstemming met de
volgende drie theorieen:
Broaden en Build theorie => Je begeeft je in omgevingen die nieuwe uitdagen (broaden) tot leren en je gaat de
uitdaging aan, dit leidt tot het opbouwen (build) van persoonlijke hulpbronnen.
COR theorie => Er ontstaat een ‘gain cycle’ die resulteert in een accumulatie van hulpbronnen.
Job crafting => Bevlogen werknemers zijn bij uitstek goed in het vormgeven van het werk zodat het goed bij ze past.
17.10 Interventies bij bevlogenheid
Amplitie van bevlogenheid, is het stimuleren ervan. De reikwijdte hiervan is groter omdat alle werknemers hier in
principe bij gebaat zijn. Voor individu gerichte interventies kunnen dit gedragsmatige (vriendelijk zijn tegen collega’s),
cognitieve (je zegeningen tellen) of motivationele (doelen stellen op het werk) strategieën zijn.
Tot dusver zijn deze strategieën alleen buiten het werk onderzocht. Voor organisatiegericht interventies gaat het
hierbij om algemene HR strategie zoals doorlopende training en opleiding en actief loopbaanmanagement.
Artikel: Protocollaire behandelingen van patiënten met somatisch-
symptoomstoornis persisterend type met aanhoudende
werkgerelateerde vermoeidheidsklachten Blz. 63-71 & 110-117
Inleiding
Het verzuim vanwege psychische problemen is sterk gestegen tussen 2010 en 2013 (mannen 14,6 % - 29,6 %,
vrouwen 24,9 % - 41 %). Bij 47% van alle arbeidsongeschikten was de hoofddiagnose psychische klachten.
Om werkgerelateerde psychische problemen worden verschillende benamingen gebruikt. Werkstress zijn
spanningsklachten waarbij iemand nog kan functioneren. Overspaning gaat om een aanpassingsstoornis met een
korte aanlooptijd (weken, maanden) en een gunstige prognose. Burnout heeft een aanlooptijd van een jaar of langer
en is chronisch en heeft vermoeidheid als belangrijkste symptoom.
Burnout werd in de jaren 70 geïntroduceerd om uitputting van werknemers in de gezondheidszorg, onderwijs en
dienstverlenende beroepen te beschrijven. Tegenwoordig wordt het gebruikt voor arbeid in het algemeen, ook van
niet betaald werk.
De diagnose is volgens dit boek populair omdat het een niet stigmatiserende psychische aandoening is.
De Maslach Burnout Inventory (MBI) en Utrechtse Burnout Schaal (UBOS) bestaan uit drie schalen: uitputting,
depersonalisatie en verminderde persoonlijke bekwaamheid. Over het belang deze drie schalen is echter geen
consensus.
Personen met burnout beschrijven zichzelf als uitgeput, depersonalisatie lijkt een gevolg hiervan. Verminderde
persoonlijke bekwaamheid wordt ook wel als verminderd cognitief functioneren beschreven.
Burnout staat niet als diagnostische categorie in de DSM. Adaptiestoornis is een reactie binnen drie maanden op een
identi ceerbare stressor. De somatische symptoom stoornis ligt het dichts bij burnout. Hierbij is iemand langer dan 6
maanden bovenmatig vermoeid en is hier overmatig bezorgd over, is angstig over de vermoeidheid en besteedt veel
tijd en inspanning om met de vermoeidheid om te gaan.
Onderzoeksbevindingen
Recente onderzoeksthema’s bij burnout
Er blijft discussie over de de nitie en wijze van diagnostiseren van burnout. In de A&O psychologie wordt het als
continue variabele gezien en vaak onderzocht in de gezonde populatie. In de klinische psychologie is het een
discrete variabele die onderzocht wordt bij mensen in behandeling.
Daarnaast is er kritiek op de UBOS en MBI, ze dekken niet de hele lading van burnout, zijn lastig te beantwoorden
als je reeds verzuimt en de items zijn arbitrair. Daarnaast zijn er di erentiatie problemen met andere stoornissen als
angst-, aanpassingsstoornissen en depressie.
Ook zijn de symptomen verschillend afhankelijk van de fase waarin de patiënt zich bevindt.
Bij verstoring van het handelingsvermogen gaat het om een neurochemische verstoren aan de HPA-as. Het
stresssysteem raakt overgevoelig en wordt actiever in het dempen ervan.
fi fi ffi ff
