Dit is een samenvatting van de tentamenstof van kijk op 't gezin. Tevens zijn er meerdere boeken in verwerkt: Als opvoeden niet vanzelf gaat, ontwikkelingspsychologie en reader rechten.
Inhoud
Als opvoeden niet vanzelf gaat...............................................................................................................2
Hoofdstuk 1: Wat is orthopedagogiek?..............................................................................................2
Hoofdstuk 3: de orthopedagogiek als wetenschap.............................................................................5
Hoofdstuk 7: Het analyseren van een problematische opvoedingssituatie........................................7
Hoofdstuk 8: gezinsproblemen...........................................................................................................7
Het bio-ecologische systeemmodel........................................................................................................9
Triple P..................................................................................................................................................10
Ontwikkelingspsychologie....................................................................................................................11
Hoofdstuk 2 Ontwikkelingspsychologische theorieën......................................................................11
Hoofdstuk 5 De taal..........................................................................................................................13
Hoofdstuk 6: het denken..................................................................................................................15
Hoofdstuk 8: Gehechtheid................................................................................................................18
Hoofdstuk 9: Zelfconcept en identiteit.............................................................................................22
Hoofdstuk 10 Moraliteit...................................................................................................................25
Hoofdstuk 13 Kind en gezin..............................................................................................................27
Hoorcolleges.........................................................................................................................................30
Hoorcollege 3...................................................................................................................................30
Interactie colleges................................................................................................................................31
Interactie college Zingeving..............................................................................................................31
Reader rechten.....................................................................................................................................33
Hoofdstuk 3 Afstamming en familierecht.........................................................................................33
Hoofdstuk 6 Kindermishandeling en huiselijk geweld......................................................................33
Extra tentamenstof bronnen................................................................................................................35
De zin van het bestaan als wilsdaad?...............................................................................................35
1
,Als opvoeden niet vanzelf gaat
Liesbeth van Hoof en Marleen de Vries
Hoofdstuk 1: Wat is orthopedagogiek?
Opvoeden is een proces dat afspeelt tussen opvoeders en kinderen binnen een bepaalde
gemeenschap of cultuur. Dit verloopt meestal vanzelf en vaak onbewust. Orthopedagogiek is de leer
van de helende pedagogiek. Orthopedagogiek focust niet op het individuele kind, maar op het
systeem. Pedagogiek is opvoedkunde in het algemeen in standaard situaties. Orthopedagogiek komt
aan bod wanneer het niet meer algemeen is en de situatie niet meer standaard.
1.1 Als opvoeden niet vanzelf gaat
Als het opvoeden niet vanzelf gaat kan het leiden tot spanningen binnen én buiten het gezin. Er kan
een ‘opvoedingsimpasse’ ontstaan. Het proces hiernaar verloopt als volgt:
1. De opvoeder constateert voor tijdstip 1 dat de ontwikkeling van het kind niet in de door hem
gewenste richting verloopt.
2. De opvoeder heeft tot op dat moment naar beste kunnen geprobeerd om de ontwikkeling
van het kind in de gewenste richting te beïnvloeden.
3. Op tijdstip 1 is de opvoeder van mening dat hij daar niet in geslaagd is.
4. De opvoeder ziet dan ook geen bevredigende middelen meer om de ontwikkeling van het
kind in die richting te beïnvloeden.
5. De opvoeder mist op dat moment tevens de verwachting dat hij zelfstandig, of in overleg met
medeopvoeders, binnen een acceptabele termijn bevredigende middelen zal vinden.
6. Dit besef gaat gepaard met pijnlijke emoties bij de opvoeder.
1.2 Opvoeden
J.F.W. Kok (voormalig hoogleraar orthopedagogiek) zegt dat opvoeden een wezenlijk aspect van het
menselijk bestaan is, hiermee maken mensen ‘het humane voortbestaan’ mogelijk. De beschouwing
van opvoeden hangt nauw samen met factoren als de tijdsgeest, de cultuur of wetenschappelijke
opvattingen.
Volgens Van Dale is opvoeden lichamelijk en geestelijk vormen: grootbrengen. Dit beeld is echter te
eenzijdig want het geeft het beeld van een proces dat hoofdzakelijk bestaat uit gerichte handelingen
die van de opvoeder uitgaan naar het kind. Ten eerste omdat opvoeden volgens Kok een dynamisch
proces is. Het kind ontwikkelt zich vanuit intrinsieke dwang en de opvoeder sluit zich aan bij die
ontwikkelingsbehoeften. Ten tweede krijgt opvoeding niet alleen vorm in een reeks doelgerichte en
bewuste pedagogische handelingen die leiden tot een bepaalde ontwikkeling bij het kind. Een
belangrijk accent ligt juist bij de dagelijkse omgang met elkaar. Kok gaat ervan uit dat juist dit
zogenaamde functionele karakter van de opvoeding pedagogisch effect sorteert. De intentionele
momenten of handelingen maken volgens hem slechts een beperkt deel uit van het
opvoedingsproces.
Bij opvoeden gaat het volgens De Winter om complexe zaken zoals de vorming van een
persoonlijkheid, het ontdekken van je identiteit en de zin van het bestaan en je plaats in cultuur en
samenleving.
Wat is opvoeden?
Volgens Kok is opvoeden het in relatie staan van opvoeders en opvoedelingen, waarin de opvoeder
zich als persoon, als zijn wijze van mens-zijn presenteert, een klimaat creëert dat
2
,persoonlijkheidsgroei bevordert en leefsituaties zo hanteert dat deze optimale kansen bieden voor
zelfontplooiing.
Volgens Levering heeft er sinds de Tweede Wereldoorlog een accentverschuiving plaatsgevonden in
het opvoedingsdenken van ‘het opvoedingsdoel’ naar ‘de kwaliteit van de opvoedingsrelatie’. Een
van de achtergronden van deze verschuiving is dat het moeilijk is een eindpunt voor het opvoeden te
bepalen. Ook is de richting waarin wordt opgevoed grotendeels cultureel bepaald en daarmee ook
tijd- en plaatsgevonden. Er wordt gesproken van twee centrale opvoedingswaarden: autonomie en
conformiteit.
Functioneel en intentioneel proces
Met het functionele karakter van de opvoeding verwijst Kok naar de continue onderlinge
betrokkenheid van de deelnemers aan het opvoedingsproces. Opvoeden is echter niet alleen een
functioneel proces. De opvoeder oefent binnen dat proces namelijk ook doelgerichte invloed uit. Kok
noemt dit het intentionele ofwel doelgerichte karakter van de opvoeding.
1.3 Pedagogiek
De wetenschap die de opvoeding als object heeft is de pedagogiek: de leer van de opvoeding ofwel
opvoedkunde. Tussen opvoeders in de dagelijkse praktijk en de wetenschappers op het gebied van
opvoeding bevindt zich de professionele opvoeder. Van Strien verduidelijkt dit in zijn beschrijving van
drie niveaus van omgaan met problemen in de opvoeding die elkaar onderling beïnvloeden. Het
eerste niveau is het niveau waarop ouders, leerkrachten en andere opvoeders nadenken over
opvoeding en gedrag. Als dit niet werkt en er een opvoedingsimpasse dreigt, kan er behoefte
ontstaan aan een deskundige op dit gebied. Dit is het tweede niveau, het niveau van de
praktijkgerichte theorie. Het derde niveau is het wetenschappelijke niveau.
Gedrag lezen
Opvoeders kunnen leren van het volgen van de ontwikkeling van het kind en het observeren van zijn
gedrag. Ze leren het gedrag van het kind te ‘lezen’ en kunnen de opvoeding daarop afstemmen. Het
betekent zien en kunnen vertalen wat het kind door middel van zijn gedrag ‘vertelt’ en wat het
‘vraagt’ met betrekking tot zijn ontwikkeling en de opvoeding.
Het kunnen lezen van het gedrag impliceert afstand kunnen nemen, ook van de eigen emoties. Door
emoties kan de focus liggen op het probleemgedrag als iets wat op korte termijn moet worden
opgelost, in plaats van als signaal dat er mogelijk iets niet goed gaat met het opvoedingsproces.
1.4 Orthopedagogiek
Vaak zijn problemen in de opvoeding tijdelijk of horen ze bij de ontwikkeling van het kind/ouders. Bij
meerdere complexe factoren die de ontwikkeling en opvoeding beïnvloeden en om nadere besturing
vragen, kan de orthopedagogiek een bijdrage leveren.
Orthopedagogiek is de wetenschap die zich bezighoudt met bijzondere of specifieke opvoeding en
het in zijn ontwikkeling belemmerde kind. De overeenkomst tussen pedagogiek en orthopedagogiek
ligt daarin dat ze zich beiden primair richten op de opvoeding en de invloed daarvan op de
ontwikkeling van het kind. De orthopedagogiek doet dit onder andere door problemen met kinderen
op de eerste plaats te zien als opvoedingsproblemen en een opvoedingsopdracht, Hiermee
onderscheid het zich van de kinder- en jeugdpsychiatrie. Orthopedagogiek onderscheidt zich van
pedagogiek omdat het zich richt op de opvoeding die speciaal moet worden aangepast aan de
behoeften van het kind, terwijl pedagogiek zich juist richt op de gewone opvoeding. De
orthopedagogiek richt zich niet alleen op het beschrijven en verklaren, maar ook op veranderen.
3
, 1.4.1 Het object van de orthopedagogiek als wetenschap
De voortdurende vraag naar de eigen identiteit van de orthopedagogiek heeft met het volgende te
maken:
- Is een jonge wetenschap die in een beperkt aantal landen bekend is;
- Heeft zich aanvankelijk vooral ontwikkeld vanuit de medische wetenschap en later de
psychologie en maakt veel gebruik van kennis en begrippen uit aanpalende discussies;
- Het werk- en onderzoeksterrein van de orthopedagogiek is divers. Houdt zich bezig met
problemen in de opvoeding en in het onderwijs en met kinderen (en volwassenen) met
verstandelijke, zintuiglijke en motorische beperkingen, met psychiatrische problemen en met
gedragsproblemen.
Bleidick beschrijft vier gezichtspunten op de problemen die de orthopedagogiek bestudeert:
1. Het individueel theoretisch paradigma: handicap hoort bij medische categorie
2. Het interactioneel-theoretisch paradigma: handicap is een etiket
3. Systeemtheoretisch paradigma: handicap is consequentie van de eisen van een systeem
4. Maatschappijtheoretisch paradigma: handicap is product van de samenleving
Ter Horst introduceerde het begrip Problematische Opvoedings Situatie (POS). Hij duidde daarmee
op een situatie tussen opvoeders en kind, die als nagenoeg perspectiefloos ervaren wordt en waarbij
men er niet meer in slaagt om die situatie perspectiefbiedend te maken zonder hulp van buitenaf. In
deze omschrijving zijn alle componenten te vinden die betrekking hebben op het orthopedagogisch
werkterrein:
Het kind met een specifieke vraagstelling;
De opvoeder die zoekt naar de betekenis achter het gedrag van het kind en die probeert daar
een pedagogisch antwoord op te geven;
De situatie die gekenmerkt wordt door handelingsverlegenheid bij de opvoeders en
waarbinnen ook andere personen en/of factoren uit de omgeving invloed hebben op de
opvoeding.
Met het centraal stellen van de POS maakt Ter Horst opvoedingsproblemen tot het object van de
orthopedagogiek. Het kan dus ook gaan om kinderen zonder problemen of handicap.
1.4.2 Het object van de orthopedagogiek in de praktijk
In de praktijk van de orthopedagogiek zien we twee tendensen:
- Enerzijds verschuivingen in het grensgebied tussen pedagogiek en orthopedagogiek;
- Anderzijds verschuivingen in het grensgebied tussen de orthopedagogiek en de kinder- en
jeugdpsychiatrie
Pedagogiek en orthopedagogiek
Hermanns is van mening dat bij opvoedingsproblemen veel te snel contact wordt gezocht met de
hulpverlening in plaats van deze zelf aan te pakken. Men is het ‘opvoeden verleerd’, dat kan ertoe
leiden dat de opvoeding meer dan nodig wordt geproblematiseerd. Daarnaast is de maatschappij
steeds complexer aan het worden. Het problematiseren van de opvoeding kan een averechts effect
hebben, omdat het de onzekerheid en afhankelijkheid van de opvoeder versterkt. Het zorgsysteem
raakt zo overbelast dat er grote wachtlijsten zijn ontstaan, dit wijt Hermanns aan:
1. Het ‘jeugdtolerantieniveau’ van onze samenleving – men kan tegenwoordig weinig hebben
van de jeugd. Wat vroeger ‘kwajongensstreken’ waren, zijn nu al snel maatschappelijke
overlast en probleemgedrag.
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper laurahaasnoot. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
