Handboek Psychologische Interventies bij Somatische Aandoeningen
Redactie: G.Pool, F. Heuvel, A.V. Ranchor, R. Sanderman
Belangrijk om dit onderscheid te weten:
ziektegenerieke aspecten: klachten, psychologische en sociale processen die zich over de ziekte
heen manifesteren. Bv: vermoeidheid, relatieproblemen door de ziekte of preoccupatie met de
klachten.
ziektespecifieke aspecten: klachten of problemen die meer samenvallen met de ziekte dan wel een
uitvloeisel zijn van de fysieke gevolgen van een aandoening en/of een gevolg zijn van de medische
behandeling.
Hoofdstuk 2 Medische Psychologie
2.1 Inleiding
Ziektes, aandoeningen en medische ingrepen worden meestal als een bedreiging ervaren. Patiënten
(P) zijn afhankelijk van artsen en medische professionals, dit maakt p’s kwetsbaar.
Gezondheidsproblemen gaan gepaard met reacties van p en zijn omgeving (gevoel, gedrag,
gedachtes). +- 1/3 van de p’s ervaart als gevolg vd ziekte psychische problemen.
Als de basiskennis over gedrag en gezondheid niet meer toereikend is voor arts en verpleegkundige,
schakelen ze een psycholoog in die werkzaam is op de afdeling medische psychologie.
Medisch psychologen (mp’s) in ziekenhuizen zijn specialisten die werken op het grensgebied van de
geneeskunde en psychologie. Ze beschikken over kennis die nodig is om vast te stellen hoe het
psychisch functioneren van de p de ziekte en de behandeling beïnvloed en de communicatie
daarover tussen de gezondheidszorgprofs. en p’s. Hierbij is voor de medisch psycholoog belangrijk
kennis te hebben van hoe de hersen functioneren;verloop ontwikkeling in elke levensfase; de
wisselwerking tussen fysiologische processen en emoties en gedrag; hoe psychische en
psychiatrische stoornissen zich manifesteren; en hoe welke psychologische mechanismen een rol
spelen bij stress, symptoomperceptie en het omgaan met chronische aandoeningen. Ook is kennis
van somatische aandoeningen onmisbaar.
2.2 Patiëntenzorg
Multidisciplinair overleg (mdo)
Hulp van md wordt ingeschakeld wanneer: artsen problemen contacteren bij psychisch functioneren
p, bij problemen die medische diagnostiek of behandeling compliceren, zwaar en langdurig
behangtraject bij chronische ziekte en/of als artsen problemen ervaren in communicatie met p of
naasten.
Hulp van md kan indirect direct zijn. Indirecte hulp: kan bestaan uit een advies aan de verwijzer of
een bespreking van de p tijdens mdo. Directe hulp: direct contact met p dmv klinisch consult,
poliklinische intake, diagnostische onderzoek en eventueel gevolgd door behandeling.
Md sluit aan bij patiëntenbesprekingen of neemt deel aan regulier mdo. Tijdens mdo’s word een
multidisciplinair behandelbeleid bepaald. Het bespreken van p’s met meerdere medische en
paramedische specialisme leidt meestal tot inzichten bij diverse betrokkenen, tot formulering van
een gezamenlijk behandelbeleid of tot afspraken over prioriteiten in de aanpak.
Voor de mp’s draagt draagt mdo bij aan verheldering van de vraag of er sprake is van
ziekespecifieke problematiek (waarvoor behandeling bij mp geïndiceerd is) of ziektegenerieke
problematiek (die in de eerste lijn van de GGZ behandeld kan worden).
, Klinisch consult (kc)
Bij opgenomenen p’s kan een kc plaatsvinden. Eerst bespreekt de mp met arts of verpleegkundige
de vraagstelling die aan de p voorgelegd zal worden. Deze vraagstellingen zijn vaak algemeen
geformuleerd en betreffen uiteenlopende problematiek zoals: problemen in de thuissituatie, een
lastige p, opvang na traumatisch ongeval of begeleiding bij somber- of onzekerheid.
Indicatie voor consult vind plaats wanneer diagnostiek of behandeling stagneert door het psychisch
of sociaal functioneren van de p of als de communicatie tussen arts en p ernstig verstoord is.
De mp vormt tijdens het gesprek een indruk van de problematiek, bepreekt met p de
probleemanalyse en mogelijke oplossingen of biedt kortdurende behandeling of interventie aan. Dit
wordt later ook besproken met de arts wat vaak een nieuw perspectief bied en daarmee tot
bijstelling van het behandelbeleid.
Psycho-educatie is een belangrijke eerste stap. Cognitieve herstructurering, reactivering door
dagprogramma of relaxtraining kunnen ingezet worden om de p te motiveren en mobiliseren om
zelf bij te dragen aan het functioneren. Bij klachten als onzeker- en somberheid ervaren p’s binnen
enkele dagen weer grip op hun situatie.
Poliklinische intake
Bij verwijzing naar de medische psychologie zal in eerste instantie beoordeeld worden welke
ziektespecifieke psychologische expertise gewenst is voor de poliklinische intake en aanvullende
diagnostiek.
Er zal vastgesteld moeten worden of de diagnostiek voorafgaand aan een reeds geplande medische
behandeling moet plaatsvinden.
In het intakegesprek komt aan bod: reden verwijzing, hulpvraag p, klachtanamnese, eerdere
hulpverlening, medicatiegebruik, gezinssituatie, observaties en indrukken, eerste probleemanalyse,
en (voorlopige) conclusie. Tevens zal de psycholoog bespreken welke aanvullende diagnostiek
nodig is.
2.2.1 Chronische ziekten
We spreken van een chronische ziekte wanneer deze lang voortduurt (er is geen strikte periode
vastgesteld), onomkeerbaar is en meestal niet geheel te genezen. Zoals COPD, hart- en vaatziektes,
diabetes etc. Deze ziektes hebben invloed op de kwaliteit van leven en het psychische en sociaal
welbevinden.
Veel patiënten zijn veerkrachtig en passen zich aan met hulp uit omgeving of de eerstelijns zorg. Er
zijn websites beschikbaar over de psychologische gevolgen van een chronische ziekte. Ook worden
er via eHealth zelfmanagement modules aangeboden. P’s kunnen terecht bij POH-GGZ of 1e en 2e
lijns GGZ-psycholoog. Er wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van blended therapy.
Wanneer er sprake is van ernstige ziekespecifieke problemen die voor meer psychische ontregeling
zorgen dan gewoonlijk bij de ziekte of die specifiek medische psychologische expertise vereisen,
wordt er doorwezen naar mp.
Alleen in goede afstemming en nauwe samenspraak met behandelend medisch specialist is het
mogelijk om diagnostieken en behandeling op maat aan te bieden.
Kanker wordt tegenwoordig gezien als een chronische ziekte. Door de verschillende vormen en
diverse behandeltrajecten bestaat er een uiteenloop van psychische problemen. In alle fases van
kanker hebben vrouwen en jongeren meer kans op psychische problemen, evenals mensen met een
voorgeschiedenis van psychische problemen of weinig sociale steun. Voor chronische vermoeidheid
of angst voor terugkeer kanker zijn evidencedbased psychologische behandelingen.
