Netwerksamenleving samenvatting literatuur ‘het veiligheidscomplex’ Terpstra
Hoofdstuk 1 ‘Veiligheidszorg en laatmoderniteit’
Baley & Shearing concludeerden midden jaren ‘90 een fundamentele breuk in de ontwikkeling van
criminaliteitsbeheersing en rechtshandhaving in de meeste westerse landen.
- Periode waarin het systeem van policing eindigde en werd vervangen door een ander
systeem
- Ondanks dat er bij deze opvatting weinig oog is voor continuïteit en diversiteit, ervaren velen
deze verandering in het veiligheidsbeleid en de veiligheidszorg als ingrijpend
Dit hoofdstuk: belangrijkste veranderingen in NL de laatste 25 jaar in de zorg voor
maatschappelijke veiligheid
- Veranderingen hangen samen met overgang naar laatmoderne samenleving
- Veranderingen gaan ook gepaard met ontstaan van relatief hoog niveau van criminaliteit,
sterk besef van onveiligheid onder burgers en moeilijkheden om antwoorden hierop te
vinden vanuit overheid, burgers en andere partijen
- Veranderingen hebben bijgedragen aan veranderde positie overheid
Laatmoderniteit en onzekerheid
- Overgang naar laatmoderne samenleving resultaat van 3 ontwikkelingen:
Globalisering: activiteiten op lange afstand raken directer met elkaar verbonden,
mede vanwege verbeterde informatietechnologie, economische/culturele
activiteiten worden afhankelijker van gebeurtenissen/beslissingen elders in de
wereld
Sociale activiteiten meer losgekoppeld van lokale context (minder lokaal), tradities
verliezen gewicht > ontstaan posttraditionele sociale orde
Groei sociale reflexiviteit: noodzaak voor mensen om steeds meer te reflecteren op
keuzes en handelingen
- Deze ontwikkelingen leiden tot:
Groeiende culturele pluriformiteit, fragmentering en individualisering
Individuen moeten steeds meer keuzes maken uit verschillende levensstijlen
(keuzedwang)
- Ook verandert hierdoor het sociaal vertrouwen van karakter:
Eerder vertrouwen op basis van lokale verhoudingen/persoonlijke bekendheid
Traditionele banden vallen uit elkaar en er ontstaan nieuwe relaties over langere
afstanden
Onderling vertrouwen minder context/persoonsgebonden en meer afhankelijk van
abstracte systemen
Burgers zijn bij keuzes vaak afhankelijk van experts, maar er blijft twijfel en scepsis bestaan over
hun vermogen om problemen op te lossen > ze leveren geen stabiele omgeving op.
Het op grote schaal verkrijgen van risico-informatie, het vaststellen van nieuwe risico’s en
pogingen tot risicovermijding draagt bij aan het ontstaan van nieuwe onzekerheden (secular risk
culture)
De drie ontwikkelingen i.c.m. abstracte vertrouwen leidt ertoe dat de samenleving zich kenmerkt
door onzekerheid en een hoog risico besef onder burgers > ontologische onzekerheid.
,Er zijn niet ineens meer risico’s dan vroeger, alleen het karakter van risico’s is veranderd.
Globalisering, ontlokalisering en groeiende sociale reflexiviteit leiden tot economische gevolgen in
westerse landen:
- Flexibiliteit en mobiliteit in de productie en inzet van arbeid wegen zwaar en leiden tot
nieuwe onzekerheden
- Verschuiving van industriële manneneconomie naar meer op dienstverlening en informatie
gebaseerde economie
- Gevolgen voor maatschappelijke ongelijkheid en achterstand
- Cultureel homogene/op industrie gebaseerde arbeidersklasse verandert in cultureel
gefragmenteerde onderlaag met veel vormen van achterstand, uitsluiting en
marginalisering
Hoog risicobesef i.c.m. groot beroep op expertise van abstracte systemen en gebrek aan
vertrouwen in hun capaciteiten leidt tot toenemend wantrouwen in overheid en haar legitimiteit.
- Druk van globalisering, gebrek aan vertrouwen in oplossingen en afkeer in de opstelling
van afhankelijke burgers zorgt voor een ander politiek klimaat dat gevolgen heeft voor
positie van de overheid
- Decentralisatie, privatisering, marktwerking, uitbesteding, zelfregulering en overname van
taken door supranationale overheden zorgen ervoor dat de nationale overheid een minder
duidelijk gezicht heeft gekregen
De gelegenheid tot criminaliteit is sterk toegenomen door de groeiende welvaart en de toename in
de hoeveelheid consumptiegoederen.
Culturele fragmentering en individualisering hebben ervoor gezorgd dat normen en regels hun
duidelijkheid hebben verloren, waardoor hogere eisen worden gesteld aan zelfbeheersing en
normbesef onder burgers.
Vormen van informele sociale controle zijn verdwenen of verzwakt vanwege de toegenomen
mobiliteit/ontbedding van het sociale leven.
Sociale/economische uitsluiting en onderklassevorming dragen bij aan toename van criminaliteit >
veel jongemannen hebben beperkte binding met de samenleving waardoor ze komen te botsen met
de dominante samenleving en de daar heersende regels. Dit wordt versterkt door de komst van
migranten aan de onderkant van de Nederlandse samenleving.
Tussen 1960 en 2002 is criminaliteit toegenomen en er is tegenwoordig wederom sprake van een
high-crime society (politieregisters).
Vormen van criminaliteit zijn veranderd onder invloed van de genoemde ontwikkelingen, zo vind er
meer drugshandel, mensenhandel, mobiel banditisme, cybercrime en milieucriminaliteit plaats.
Naast objectieve veiligheid, bepaalt subjectieve veiligheid voornamelijk in hoeverre veiligheid als
sociaal probleem wordt ervaren.
Het besef van veiligheidsrisico’s onder burgers uit zich op verschillende manieren:
- Omvang criminaliteit heeft bijgedragen aan de mate waarin burgers in het dagelijks leven
bezig zijn en rekening houden met criminaliteit en onveiligheid > men hanteert onbewust
strategieën voor risicovermijding (fiets op slot, touwtje niet door de deur laten, kinderen
mobieltje geven)
, - Ondanks relatieve afname criminaliteit, wordt onveiligheid als een maatschappelijk probleem
gezien door burgers
- Burgers geven over het algemeen aan dat de bestrijding van onveiligheid de eerste prioriteit
moet zijn van de overheid en politiek
De ontwikkelingen leiden ertoe dat we in een high-crime society leven.
- Deel van de burgers heeft het gevoel dat zij onvoldoende grip hebben op eigen leven
- Verlies van traditionele zekerheden/sociale verbanden, groeiende individualisering en
directe verbinding met andere plekken op de wereld geven nieuwe mogelijkheden, maar
tegelijk ook onbehagen en onzekerheid die zich vertalen naar klachten over onveiligheid
- De meerderheid vinden dat criminelen te licht worden bestraft
Veiligheid als sociaal probleem kan niet los worden gezien van haar politieke dimensie
- Criminaliteit en onveiligheid kregen jaren ’80 grotere politieke en beleidsmatige betekenis
- Veiligheid kreeg eind jaren ’90 een centrale plaats toebedeeld in een streven om de
legitimiteit van overheid, politie en strafrecht te herstellen
- Er ontstond begin deze eeuw een beeld dat Nederlandse burgers boos en bang zijn, en dat er
een kloof bestaat tussen politie/overheid en burgers
Veiligheid als sociaal en politiek probleem lopen niet parallel: veiligheid als sociaal probleem is te
complex en tegenstrijdig, evenals de verwachtingen en opvattingen van burgers.
- Burgers verwachten dat overheid oplossingen biedt voor veiligheidsproblemen in de publieke
ruimte, maar de opvattingen hierover bevatten tegenstellingen/inconsistenties
- Enerzijds verlang naar hard en repressief optreden wanneer het de ‘ander’ betreft,
anderzijds willen burgers een bereikbare/benaderbare agent die een open oor heeft
wanneer het criminaliteit/overlast betreft veroorzaakt door mensen uit eigen kring/dorp
Dit laatste vereist samenwerking tussen politie en lokale partijen en bewoners
- Daarnaast verwachten veel burgers enerzijds een garantie op veiligheid van de overheid als
het gaat om verstoring door personen/groepen waarmee men zich niet identificeert
- Anderzijds claimen diezelfde burgers voor zichzelf het recht op vrijheid, spanning, avontuur
of hardrijden
Dit is tegenstrijdig omdat in het laatste geval de burgers ineens alle betutteling
vanuit de overheid afwijst, wanneer het hun uitkomt
De laatste decennia (1970-2000) zijn burgers steeds negatiever gaan oordelen over de Nederlandse
politie, sinds 2006 lijkt echter sprake te zijn van stabilisatie van dit oordeel vanwege het hanteren
van een andere meetmethode.
Twee ontwikkelingen hebben invloed op het verlies aan gezag en legitimiteit van de politie:
- Verschuiving van bevels- naar een onderhandelingshouding onder invloed van de eerder
genoemde ontwikkelingen > de bevolking is mondiger en kritischer geworden tegenover
gezagsdragers
- Vanaf de jaren ’80 zorgt uitsluiting voor de vorming van een nieuwe stedelijke onderklasse
Gebrekkige integratie van vooral (migranten)jongeren resulteert in een afstandelijke
en vaak vijandige relatie met politie als vertegenwoordiger van de overheid > gezag
en legitimiteit staan onder druk
, Ook massamedia heeft invloed gehad en heeft nog steeds invloed op vele autoriteiten, zoals de
politie.
- Ze stoten al jaren de politie van haar voetstuk
- Media speelt rol bij het ontstaan van (gefabriceerde) emoties, zoals de dramatisering van
politie, waarbij wordt geappelleerd aan emoties en slachtofferervaring en daarmee de
basis vormt voor de heersende angstcultuur
- Deze emoties hebben betrekking op veiligheid en bescherming, waardoor de betekenis van
politie verweven raakt met verschillende aspecten van kwetsbaarheid
Er ontstaan door deze nieuwe emotiecultuur veel tegenstrijdigheden:
- Enerzijds hanteren burgers hoge eisen en verwachtingen van de politie
- Anderzijds is het vertrouwen dat zij aan politie geven tijdelijk en voorwaardelijk
- Gevolg: burgers keren gemakkelijk af van emoties en verwachtingen die zij in de politie
investeren. Zo zullen burgers snel klagen over politie/overheid als niet aan de hoge eisen
wordt voldaan
- Ook identificatie met politie kan snel toe- of afnemen. Emotiecultuur en dramademocratie
horen zo bij elkaar en zorgen voor een onvoorspelbare omgeving voor politie die snel kan
veranderen
- Men is vaak kritisch over de politie in het algemeen, maar vaak positiever over de ‘eigen’
bekende politie
In de wijze waarop veiligheidszorg zich heeft ontwikkeld, bestaan veel tegenstrijdigheden. De
ontwikkeling van het veiligheidsbeleid en de veiligheidszorg in Nederland is het best te beschrijven
aan de hand van 6 deelontwikkelingen:
- Verandering in organisatorische en beheersmatige arrangementen
Jaren 90: grote reorganisaties politie, OM en rechterlijke macht
Nieuwe politiewet 1993 > schaalvergroting bij politie en formele beleidsplanning
Vanaf 1998 landelijke beleidsprioriteiten bij politie
Versterking strafrechtelijke keten met meer op elkaar afgestemde stappen
Bedrijfsmatig denken krijgt meer invloed > meer managementvormen en -
instrumenten uit bedrijfsleven toegepast binnen de politie
Meer verantwoording verwacht over geleverde prestaties
In 2003 prestatieafspraken tussen regionale politiekorpsen en ministerie BZK
Deel van de financiering van politiekorpsen hangt af van kwantitatieve prestatie-
indicatoren
Na kritiek in 2007 nieuwe afspraken om minder te steunen op kwantitatieve
productieafspraken
Mogelijk nationale politie als optie vormt aanwijzing voor het streven naar verdere
stroomlijning en uniformering van de politie
- Verhouding overheid en andere partijen
Government naar governance: steeds meer overheidstaken overgenomen door
andere partijen
Responsibilisering-strategie: overheid attendeert burgers, ondernemers en
organisaties op hun verantwoordelijkheid voor het voorkomen en beheersen van
criminaliteit en overlast, omdat de overheid/politie dit niet zelf kan
