Hoofdstuk 4, Sensation and
Perception
Mensen die bijvoorbeeld een deel van hun arm missen, kunnen nog steeds pijn ervaren in die hand
alsof die zijn vuist dichtknijpt, maar zij hem niet kunnen openen om de pijn te verminderen. Om dit
te verhelpen kunnen ze in een bepaald hoek voor een spiegel gaan zitten, waardoor het lijkt of hun
arm weer terug is. Als ze hun arm dan bewegen, voelen ze dit in hun missende arm en kunnen ze ook
hun vuist openen om de pijn te stoppen. Zoals iemand een hand kan voelen die er in werkelijkheid
niet is, geven de zintuigen van ieder individu actief vorm aan informatie over de buitenwereld om
een persoonlijke werkelijkheid te creëren.
SEEING AND PERCEIVING THE WORLD
What is the diff erence between sensati on and percepti on?
Om een diverse set van processen beter te begrijpen, maken psychologen een onderscheid in
sensatie en perceptie. Een zintuig (Engelse term: sense) is een systeem dat gegevens van buiten het
zenuwstelsel vertaalt in neurale activiteit. Boodschappen van de zintuigen worden sensaties
genoemd. Sensaties of gewaarwordingen (Engelse term: sensations) zijn ruwe informatie van de
zintuigen. Deze vormen gedrag en mentale processen door de vitale link te vormen tussen de
hersenen en de wereld buiten de hersenen. De stimuli wordt gedetecteerd.
Perceptie of waarneming (Engelse term: perception) is een proces waardoor mensen ruwe sensaties
uit de omgeving nemen en er betekenis aan geven met behulp van kennis, ervaring en begrip van de
wereld. Het zorgt ervoor dat je zintuigelijke signalen kan vertalen in je ervaring van de werkelijkheid.
Dus hoe je het interpreteert. Door deze ervaring te vormen, beïnvloed je perceptie je gedachten,
gevoelens en handelingen. Voor dat je iets kan waarnemen, moet je het kunnen voelen.
SENSORY SYSTEMS
How does informati on from my eyes and ears get to my brain?
De zintuigen verzamelen informatie over de wereld, door verschillende vormen van energie te
detecteren, zoals geluid, licht, warmte en fysieke druk. Mensen zijn afhankelijk van het zien, het
horen en huidzintuigen om informatie over de wereld te verzamelen.
Alle zintuigen detecteren informatie over stimuli, encoderen dit naar neurale activiteit en sturen
deze geëncodeerde informatie naar de hersenen. Des te intenser de stimulans, des te makkelijker je
hem waarneemt.
Bij de eerste stap in de meeste zintuiglijke systemen zijn hulpstructuren betrokken. Deze
hulpstructuren (Engelse term: accessory structures) zijn structuren, zoals de buitenkant van je oor,
die stimuli beïnvloeden. De buitenkant van je oor verzamelt het geluid.
De tweede stap in de gewaarwording is transductie (Engelse term: transduction), het proces van het
omzetten van binnenkomende fysieke energie in neurale activiteit. Je oren zetten de energie van
geluiden om in neurale activiteit dat jij herkent als stemmen en muziek. Transductie vindt plaats in
neurale receptoren (Engelse term: neural receptors of sensory receptors), cellen die gespecialiseerd
zijn in het detecteren van bepaalde soorten energie en in het omzetten van deze energie in neurale
activiteit. Deze receptoren reageren op inkomende energie door het afvuren van het actiepotentiaal
en het vrijgeven van neurotransmitters die signalen sturen naar naastgelegen cellen. De neurale
, receptoren reageren het best op veranderingen in de energie. Een constant level van stimulatie zorgt
normaliter voor zintuiglijke aanpassing (Engelse term: sensory adaptation), afnemende gevoeligheid
voor een onveranderlijke stimulus. Hierdoor voel je een horloge na een tijdje niet meer.
De zintuiglijke zenuwen brengen de informatie van de receptoren naar het centrale zenuwstelsel,
wat bestaat uit de ruggengraat en de hersenen. Dit is stap 3. Voor alle zintuigen, behalve reuk, gaat
deze informatie eerst naar de thalamus van de hersenen, die de eerste bewerking uitvoert alvorens
de informatie naar de hersenschors te sturen, stap 4. De meest complexe verwerking vindt plaats in
gespecialiseerde gebieden van de zintuiglijke cortex, dit is stap 5. Er ontstaat gewaarwording en
waarneming.
Encoding Sensations: What Was That?
De neurale activiteit die ontstaat wanneer neurale receptoren binnenkomende energie omzetten,
fungeert als een gecodeerde boodschap over de stimulans die de energie heeft geproduceerd.
Encodering (Engelse term: encoding) vertaalt de fysische eigenschappen van een stimulans, zoals
vorm of intensiteit, in een specifiek patroon van neurale activiteit dat deze fysische eigenschappen
weergeeft. Wanneer de hersenen deze neurale patronen ordenen, kunt je de stimulus begrijpen en
beslissen of je naar een witte kat, een zwarte hond of een lang persoon kijkt.
De specifieke energieleer (Engelse term: specific energy doctrine) is de ontdekking dat stimulatie van
een bepaalde gevoelszenuw codes oplevert voor dat zintuig, ongeacht hoe de stimulatie plaatsvindt.
Kortom, het probleem van de encodering wordt opgelost door middel van zintuiglijke systemen, die
de hersenen in staat stellen gedetailleerde, nauwkeurige en bruikbare gegevens te ontvangen over
stimuli in hun omgeving.
Absolute Thresholds: Is Something Out There?
Psychofysica is de relatie tussen fysieke energie in de omgeving en je psychologische ervaring van die
energie. De absolute drempelwaarde (Engelse term: absolute thresholds) is de minimale hoeveelheid
stimuleringsintensiteit die 50 procent van de tijd kan worden gedetecteerd. Deze waarde varieert
vanwege twee redenen, namelijk geluid of ruis en onze responscriterium.
De interne ruis (Engelse term: noise) ontstaan door het spontaan en willekeurig afvuren van
zenuwcellen, wat gebeurt omdat het zenuwstelsel altijd actief is. Als deze hoeveelheid hoog is op een
bepaald moment, kan het zenuwstelsel het geluid interpreteren als een externe stimulans.
Het responscriterium (Engelse term: response bias of response criterion) is de interne regel die een
persoon gebruikt om te bepalen of het een stimulans wel of niet zal doorgeven. De motivatie, zijn
wensen en behoeften, en de verwachtingen van een persoon beïnvloeden het responscriterium. Het
kan leiden tot over- en onderraportage.
Signal Detection Theory
Toen onderzoekers erachter kwamen dat de detectie van een stimulus afhangt van de combinatie
van zijn fysieke intensiteit, de effecten van geluid, en het responscriterium, hebben ze de absolute
waarde verworpen en zich gekeerd tot de signaaldetectietheorie.
De signaaldetectietheorie (Engelse term: signal detecting theory) is een wiskundig model het is een
wiskundig model van hoe je persoonlijke gevoeligheid en reactiecriterium samen je beslissing
bepalen of een bijna drempel stimulans zich voordeed of niet. Gevoeligheid (Engelse term:
sensitivity) is het vermogen een stimulus te detecteren. Dit wordt beïnvloed door interne geluiden,
de intensiteit van de stimulans en de capaciteit van je zintuigelijke systemen.
