H1: De 1-2-3 aanpak van maatschappelijk
werk
‘’Het stapsgewijs denken van de maatschappelijk werker, gericht op de
analyse van de cliëntsituatie en op de inzet van de multimethodiek.’’
Welke stap moet ik zetten vanaf de aanmelding tot en met de afronding
van jet contact met een cliënt zodat in het leven van de cliënt een
opwaartse spiraal ontstaat?
Drie denkstappen
1. PAK, 2. PSA, 3. PSB
Cyclische opzet voor een flexibele aanpak
• De besluitvorming van de maatschappelijk werker is zoals geschetst
eerder cyclisch van opzet dan lineair (eerst-dit-dan-dat).
• Het algemene doel is het verminderen van stress en het doen toenemen
van kracht in de cliëntsituatie op individueel, communicatief en
maatschappelijk niveau.
Stap 1 PAK: De persoonlijke archiefkast als middel bij de
psychosociale intake
• Het verzamelen van informatie over de cliënt situatie. Door het
counselen van de cliënt wordt een vertrouwensbasis gelegd tussen
maatschappelijk werker en cliënt.
• Er wordt uitgegaan van de cliënt, die zijn of haar persoonlijke
probleemverhaal doet met alle klachten, emoties en vragen waar hij of zij
mee zit. In dit verhaal wordt duidelijke welke stressoren
(spanningsbronnen) en krachtbronnen er zoal zijn ‘aandachtsgebieden’.
• Door deze werkwijze bevordert de maatschappelijk werker een
proactieve en zelfregulerende houding bij de cliënt. De cliënt wordt
gestimuleerd om actief de spanningsbronnen op te sporen en samen met
de maatschappelijk werker te werken aan stressreductie en
empowerment.
Stap 2 PSA: de psychosociale stressanalyse
• Er wordt een analyse gemaakt van de cliëntsituatie. Deze betreft de life-
events, conditie, coping, sociale interacties, voorzieningen van de cliënt.
De vijf stressverwerkingsfactoren kunnen zowel positief als negatief
uitwerken op de kwaliteit van leven van de cliënt.
,• Er wordt besproken wat de cliënt wil met alles wat er aan
spanningsbronnen en krachtbronnen naar voren is gekomen: dit zijn de
vraagverheldering en het stellen van doelen.
Vraagverheldering en doelen
• Mogelijke fouten bij het verhelderen van de vraagstelling zijn: te veel
gesloten vragen, suggestieve vragen, onvoldoende gelegenheid om
informatie te verschaffen, selectief luisteren.
Methodische indicatiestelling
• De brug tussen analyse en feitelijke aanpak wordt geslagen door
methodische indicatiestelling, het herkennen en selecteren van indicaties
(aanwijzingen) voor de inzet van specifieke methoden. Dit is de derde
methodische stap.
Werkhypothese
• Het zoeken naar en herkennen van aanwijzingen voor het inzetten van
de meest passende methodecombinatie wordt zoals gezegd methodisch
ofwel differentiële indicatiestelling genoemd. ‘’Dit is er waarschijnlijk
aan de hand, dus zet ik deze methode in.’’
Stap 3 PSB: psychosociale stressbegeleiding, behandeling en
evaluatie
1. Individuele methoden zijn geïndiceerd bij gebleken spanningsbronnen
en krachtbronnen in de fysieke conditie en in de individuele coping.
2. Systemische methoden zijn geïndiceerd bij spanningsbronnen en
krachtbronnen in de sociale interactie.
3. Macromethoden zijn geïndiceerd bij spanningsbronnen en
krachtbronnen in de structurele voorzieningen.
Als de analyse van de psychosociale knelpunten heeft plaatsgevonden, is
de vraag welke methoden kunnen zorgen voor vermindering van de
spanningsbronnen in de cliëntsituatie.
Als de maatschappelijk werker weet welke methode geïndiceerd
is, gaat hij over tot behandeling, om te komen tot de beoogde
vermindering van stress en versterking van kracht, de empowerment.
• Maatschappelijk werk normaliseert de reacties van mensen en systemen,
probeert tot stressreductie en empowerment te komen en een nieuw
evenwicht te bewerkstelligen. Bij compilaties en tijdsintensieve problemen
verwijzen maatschappelijk werkers naar allerlei specialiseren die op
specialistische (diepgaander) niveau de methoden kunnen inzetten
Methodische leren werken
Leerfase 1 Losse feiten: onbewust onbekwaam en bewust onbekwaam
• De maatschappelijk werker wordt zich ervan bewust welke grote
,hoeveelheid kennis er is: ‘ik ge nu van onbewust onbekwaam, naar bewust
onbekwaam’
Leerfase 2 Kennisnetwerken: bewust bekwaam
• Met behulp van de theorie analyseert hij systematisch praktijkgevallen
en doet hij praktijkkennis op. De maatschappelijk werker wordt bewust
bekwaam.
Leerfase 3 Kennispatronen
• Door het veelvuldig gebruiken van kennisnetwerken ontstaan
kennispatronen: de maatschappelijk werker kan gebruikmaken van
patroonherkenning. De maatschappelijk werker handelt intuïtief en zet
methoden in op gepaste momenten. Dit lijkt een heel natuurlijk proces:
onbewust bekwaam
H2: De 1e denkstap: de persoonlijke
archiefkast (PAK)
‘’Door in cliënttaal de minnen en plussen van de cliëntsituatie op te
schrijven in de PAK, legt de Mw’er de basis voor de psychosociale
stressanalyse.’’
• In de cliëntgerichte benadering is de kracht van de cliënt het
vertrekpunt. De cliënt is de ‘regisseur’, die zelf stappen neemt om verder
te komen met vragen/blokkades/knelpunten.
Client centered therapy Het individu moet centraal staan,
en niet het probleem.
• Doel van de Mw-hulp is niet zozeer dat er een specifiek probleem wordt
opgelost, maar dat de hulpverlener de cliënt helpt zich zodanig te
ontwikkelen, dat hij het actuele probleem en komende problemen
geïntegreerd weer te verwerken. De cliënt wordt geholpen zichzelf te
helpen.
Zelfactualisatie Zelfdirectiviteit, zelfsturing
3 voorwaarden voor persoonlijke groei
Onvoorwaardelijke positieve aandacht, empathie en echtheid
Als begeleider ben je meer een volger
dan een gids.
Helpen = leren: Emanciperende hulpverlening
Hierin wordt benadrukt dat de cliënt, in zijn of haar relatie met de
maatschappelijk werker, autonomie en zeggenschap moet hebben.
,Narratieve benadering
• ‘’De narratieve school’’ die het verhaal van de cliënt als vertrekpunt
neemt.
• Deze benadering erkend de macht van taal en denkpatronen die in onze
samenleving besloten liggen om onze gedachtegangen te vormen, onze
realiteit te construeren en onze individuele of gezinsproblemen te
definiëren.
Constructivistische benadering
• Het constructivisme is een denkrichting die ervan uitgaat dat de
werkelijkheid niet te kennen is en dat begeleiding bestaat uit het samen
nieuwe betekenissen scheppen rond een levensprobleem, met andere
woorden: het construeren van een nieuwe werkelijkheid.
• Volgens een constructivistische zienswijze helpt de begeleider de cliënt
bij het scheppen van nieuwe subjectieve betekenissen die zijn of haar
levensmogelijkheden helpen verbreden
Oplossingsgerichte benadering
• De oplossingsgerichte benadering, die ervan uitgaat dat de cliënt
geholpen moet worden over oplossingen na te denken en minder over
problemen.
• De benadering impliceert een zeer respectvolle houding naar cliënten,
hun wensen en hun mogelijkheden. Ze sluit goed aan bij de cliënt door
binnen zijn referentiekader te blijven. In deze benadering krijgen cliënten
bovendien de ‘macht’ om zelf de doelstellingen van de hulpverlening te
bepalen en de middelen waarmee die te bereiken zijn.
• De cliënt wordt van klachtgericht, krachtgericht.
Cliëntgestuurde (client directed) benadering
• Een cliëntgestuurde theorie van verandering, een revolutionaire manier
om de effectiviteit te verbeteren door cliëntgestuurde en
resultaatgeïnformeerde therapie
• Door het relativeren van onze eigen hulpverleningstheorieën over
problemen en interventies, wordt het vertrekpunt bij de ‘theorie van de
cliënt’ wezenlijk.
Presentiebenadering
• Volgens de presentiebenadering is de maatschappelijk werker aanwezig,
aandacht aanwezig. De maatschappelijk werker heeft aandacht voor de
cliënt, is geïnteresseerd in diens bestaan en in diens waarden en
verwachtingen en stelt daarmee de cliënt centraal.
, • De presentie houdt in ‘er zijn met’ en ontwikkelt zich van daaruit naar ‘er
zijn voor.’
De PAK, de persoonlijke archiefkast
• De techniek van de persoonlijke archiefkast visualiseert de
aandachtsgebieden van de cliënt als een archiefkast met laatjes, waarbij
elk laatje staat voor een aandachtsgebieden.
• De cliënt kan door de archiefkast metafoor de eigen situatie bewust
gaan aanpakken: de interne chaos wordt op deze wijze door
‘externalisatie’ geordend.
• Een aandachtsgebied kan verwijzen naar een persoon, een gebeurtenis,
een situatie, een klacht, een fysieke/psychische reactie of een relatie
waarin de cliënt ontrust of spanning ervaart of juist kracht en positiviteit
oplevert.
• De archiefkast is een inventarisatietechniek die zorgt dat de
aandachtsgebieden op een rijtje worden gezet en gespiegeld.
• De archiefkastmetafoor in het maatschappelijk werk staat model voor de
cliëntgerichte en emancipatorische aanpak.
• Door de werkwijze van het ‘doorwerken van materiaal uit de laatjes ‘
wordt ook effectevaluatie mogelijk: in welke mate is de onrust in het laatje
in de ogen van de cliënt van de maatschappelijk werker verminderd?
schoonmaakwerk, opruimwerk, genietwerk.
• Werken aan stressreductie en empowerment wordt op deze wijze een
actief bewust proces dat de cliënt in zijn eigen tempo, met steun van de
maatschappelijk werker, tot een goed einde kan brengen. Met de metafoor
van de persoonlijk archiefkast wordt zo houvast en structuur geboden.
Werken met het voorgrond-achtergrond principe
• Het richtsnoer voor het bepalen van de volgorde van werkpunten ligt bij
de cliënt.
• De maatschappelijk werker let hierbij goed op of de samen
geïnventariseerde aandachtsgebieden uiteindelijk de aandacht krijgen die
ze nodig hebben.
Voorgrond/achtergrond principe De focus bij de analyse en de
aanpak ligt op de minpunten en
pluspunten in de cliënt die bij hem of haar op
de voorgrond staan.
