Samenvatting systeemgericht werken
De student analyseert systematisch in samenwerking met de cliënt/doelgroep de
primaire leefsituatie en sociale leefomgeving van de cliënt/doelgroep.
De student hanteert bewust begeleidings- en interventiestrategieën
De student kan in complexe situaties vanuit meerdere agogische benaderingen
en methodieken handelen.
De student kan met behulp van wetenschappelijke concepten gedragingen van
cliënten/doelgroepen uitleggen en verklaren
De student onderbouwt zijn keuze voor methodieken en interventiestrategieën.
Het werkterrein van een systeemgerichte social worker
Het begrip systeem wijst op een eenheid, opgebouwd uit deelverhoudingen; het
gaat niet alleen om de delen op zich, ook niet om het geheel, maar om de
doelgerichte betrekkingen tussen dit alles. De mens is een open systeem.
Daarmee wordt bedoeld dat deze systemen in open verbinding staan met hun
omgeving open systemen zijn in continue interactie met hun omgeving. Materie,
energie en informatie passeren voortdurend de grens van een systeem (input),
worden door het systeem bewerkt (throughput) om vervolgens weer uitgewisseld
te worden met de omgeving (output). Op deze wijze vindt een procesmatige
uitwisseling plaats tussen het systeem en de omgeving. Door dit proces krijgt het
systeem voortdurend feedback. Deze feedback wordt gebruikt om het systeem
te veranderen of te verbeteren. De omgeving kan het individuele systeem
beïnvloeden, maar het individuele systeem beïnvloedt ook de omgeving.
Bij gesloten systemen is er geen uitwisseling met de omgeving. Open
systemen hebben intensieve interactie, gesloten systemen een beperkte
interactie met hun omgeving. Open systemen kunnen steeds meer gesloten
raken wanneer de uitwisseling met de omgeving afneemt. Dit proces heet
entropie.
Ziekte en gezondheid worden geplaatst op een continuüm van de
systeemtheoretische begrippen negentropie en entropie. Bij negentropie is er
energie beschikbaar, waardoor het systeem zich beweegt in de richting van
gezondheid. Er is sprake van een uitwisseling met de omgeving, die leidt tot
voortdurende veranderingsprocessen en een steeds complexer georganiseerd
systeem. Bij entropie is meer energie nodig, dan beschikbaar is en beweegt het
systeem zich in de richting van een afnemende gezondheid of ziekte. Het
mechanisme waarbij een mens zich aanpast aan zijn omgeving of aanpassingen
in zijn omgeving bewerkstelligt, wordt zelfstabilisatie genoemd. Het is ook
mogelijk dat een systeem zich structureel wijzigt (zelforganisatie).
Het kleinste sociale subsysteem bestaat uit twee personen en wordt een
dyadisch subsysteem genoemd. Binnen een gezin kennen we het subsysteem
ouders / opvoeders / partners en het subsysteem kinderen.
- Het partner-subsysteem vervult de functie van intimiteit en seksualiteit.
- Het opvoeder-subsysteem vervult de functie van opvoeden.
- Het kind-subsysteem vervult de functie van geven.
Met het systeem familie worden de bloedverwanten tot in de derde lijn bedoeld.
De omgeving wordt gedefinieerd als: ‘Alle interne en externe factoren of
invloeden, die het gezinssysteem omgeven. De relatie tussen het gezinssysteem
en de omgeving is wederkerig.’
Systeempentagram: ouders/opvoeders, cliënt, omgeving, supra familiaar, gezin.
,Behoeftepiramide Maslow:
1. Organische of lichamelijke behoeften: behoefte naar voedsel, drank en
ontlasting.
2. Behoefte aan veiligheid en zekerheid: buurt, het gezin of het bedrijf.
3. Behoefte aan sociaal contact: behoefte aan vriendschap, liefde en positief-
sociale relaties.
4. Behoefte aan waardering en erkenning: die de competentie en het aanzien
in groepsverband verhogen; het belang hechten aan de status in sociaal
verband.
5. Behoefte aan zelfontplooiing of zelfactualisatie: de behoefte om zijn
persoonlijkheid en zijn mentale groeimogelijkheden te ontwikkelen.
Symmetrische interactie: het gedrag van de één wordt gevolgd door
eenzelfde soort gedrag van de ander. Er is sprake van concurrentie. Het
gaat om de macht, die steeds verder zal escaleren totdat een van beiden
het opgeeft. In begeleiding zou het doel kunnen zijn om de verwijten te
vervangen door verzoeken.
Complementaire interactie: hierbij is sprake van tegengesteld gedrag
dat bij elkaar past. De verhoudingen worden extremer. Er is geen
gelijkwaardigheid meer in de relatie. In begeleiding zou het doel kunnen
zijn om het gezinslid dat steeds klaarstaat voor de ander te leren zichzelf
ook te kunnen laten helpen.
Supra familiaar betreft de bloedverwanten en partners: ooms, tantes, opa’s en
oma’s. het supra familiare systeem heeft een rijke geschiedenis: geven en krijgen
of nemen, van pijn en verdriet, cultuur, geloof en overtuigingen.
Bij de Eigen Kracht Conferenties wordt de verantwoordelijkheid voor het
probleem en de oplossing ervan bij de cliënt en zijn naasten gelaten.
Kernprincipes zijn:
- De cliënt is eigenaar van zijn probleem.
- De cliënt is eigenaar van de conferentie en het plan.
- De cliënt houdt de regie over de uitvoering van het plan.
Om de familie als systeem in beeld te brengen wordt vaak gebruikgemaakt van
een genogram.
De omgeving moet niet worden verward met het supra familiaire systeem. Bij de
omgeving gaat het om de school, de peers, het werk, de gezagsinstanties,
enzovoort. In het werken met de omgeving van de cliënt is integratie een
onderdeel. De integratie van een gezin in zijn omgeving binnen de samenleving
maakt onderdeel uit van de mate van welbevinden in het gezin. Een persoon of
groep is geïntegreerd wanneer er sprake is van een gelijke juridische positie,
gelijkwaardige deelname op sociaaleconomisch terrein, kennis van de taal en
respect voor gangbare waarden, normen en gedragspatronen.
Systeemtheorieën
Hiërarchie in de algemene systeemtheorie geeft naast de gezagspositie
binnen het systeemgericht denken ook een ordening aan van de delen van het
systeem. Zo staat het subsysteem ouders qua ordening boven het subsysteem
kinderen. In direct verband met de hiërarchie staat het begrip controle. Controle
heeft betrekking op de doelgerichte beïnvloeding van het gedrag van het
systeem door interactie.
Een sterk punt van de theorie is het bewustzijn van de circulaire processen die
zich in natuurlijke groepen afspelen. Veranderingen bij een eenheid van een
groep zullen gevolgd worden door veranderingen bij de andere eenheden. De
onderdelen van een systeem kunnen niet als losse individuele componenten
, worden beschouwd, die ieder voor zich handelen, maar de relaties en interacties
tussen deze componenten beïnvloeden elkaar wederzijds en hebben dus een
functie.
De positieve feedback stimuleert het benoemde en gewenste gedrag en de
negatieve feedback remt het gewenste gedrag af.
Bij de structurele theorie wordt het gezin gezien als een dynamisch sociaal
systeem. Het gezin heeft twee belangrijke taken:
- Het zeker stellen van het voortbestaan van het gezinssysteem.
- Het stimuleren van de ontwikkeling van de gezinsleden bij het aanpassen
van het gezinssysteem aan de veranderingen, veranderen ook de
betrekkingen van de gezinsleden ten opzichte van elkaar.
Doelstelling: het dusdanig veranderingen aanbrengen in de gezinsstructuur dat
ouders en kinderen (gezins)functies weer adequaat uitvoeren en symptomen
verdwijnen.
Ieder individu, gezin, familie of gemeenschap:
- Is tegelijkertijd geheel en deel;
- Is niet meer dan een ander deel;
- Verwerpt de andere delen niet en is niet in tegenspraak ermee;
- Is met de andere delen in een actueel en voortdurend proces van
communicatie en verwantschap.
Het streefdoel in de therapie is dat het gezin weer op soepele wijze de functies
kan opnemen die verbonden zijn aan de opeenvolgende ontwikkelingsfasen. Een
subsysteem kan zijn functie goed vervullen wanneer er duidelijke grenzen tussen
de subsystemen zijn. Om een functie te kunnen uitvoeren moeten gezinsleden
hun relaties structureren, afhankelijk van de vereisten van de functie. Om een
onderliggende structuur helder te krijgen moeten de interactiepatronen gekend
worden.
De gezinsstructuurtherapeut analyseert de structuren binnen het gezin en
onderzoekt of er sprake is van pathogene (ziekmakende) structuren. De
therapeut zoekt niet enkel naar de omschrijving van het probleem, maar probeert
ook de interacties te observeren waar het probleem aan gerelateerd is. Er wordt
niet alleen gestreefd naar een afname van problemen, maar ook naar het
veranderen van de gezinsstructuur. Er wordt gebruikgemaakt van enactment. Dat
is het actualiseren van gezinsrelatiepatronen tijdens een sessie. De therapeut
probeert bewust de afstand tot het gezin te verkleinen, door zich aan te passen
aan de taal van het gezin en door het doorvragen over persoonlijke kwesties.
In gezinssystemen zijn coalities aan de orde van de dag en maken onderdeel uit
van het normale omgangspatroon. Een coalitie is het samengaan van gezinsleden
tegen een ander. Een coalitie is het proces van gemeenschappelijke activiteiten
gericht tegen een derde.
Een perverse triade voldoen aan de volgende punten:
- Er zijn minimaal drie mensen in een interactieproces waarbij er minimaal
één behoort tot een lagere machtshiërarchie
- In het interactieproces gaat iemand van de hoogste generatie een coalitie
aan met iemand van de lagere generatie, die gericht is tegen de
generatiegenoot.
Kluwen-gezin: wij doen alles samen, we hebben een zeer hechte band, we zijn
altijd bij elkaar.
Los-zand-gezin: ieder van ons is een beetje eigen baas, zelfstandigheid is voor
ons belangrijk, we leggen aan elkaar geen verantwoording af, iedereen komt wel
een keer thuis.
