Samenvatting Psyche & Soma
College 1
2 Medische psychologie
2.1 Inleiding
- Ongeveer een derde van de mensen met chronische of ernstige lichamelijke aandoeningen ervaart
als gevolg van de ziekte psychische problemen
- Artsen leren om aandacht te hebben voor het psychisch functioneren van patiënten en deze kennis
te integreren in het diagnostisch proces en behandelbeleid
- Medisch psychologen in ziekenhuizen zijn specialisten die werken op het grensgebied van de
geneeskunde en de psychologie en zijn niet BIG-geregistreerd
2.2 Patiëntenzorg
- De psychologische patiëntenzorg kan indirect zijn en bestaan uit een advies aan de verwijzer of een
bespreking van de patiënt tijdens een multidisciplinair overleg (MDO)
- De verwijzing kan ook resulteren in direct contact van een psycholoog met de patiënt tijdens een
klinisch consult, een poliklinische intake of een diagnostisch onderzoek
Multidisciplinair overleg
- Bij veel medische specialismen maken een of meerdere psychologen deel uit van de staf
- Binnen een medisch specialisme zijn vaak meerdere MDO’s voor specifieke ziektebeelden
- Tijdens de besprekingen wordt een multidisciplinair behandelbeleid bepaald of consulteren artsen
de psycholoog met vragen over de draagkracht voor een medisch behandeltraject
- MDO’s leiden meestal tot nieuwe inzichten bij de diverse betrokkenen, tot de formulering van een
gezamenlijke behandelbeleid of tot afspraken over prioriteiten in aanpak
- Voor de psycholoog draagt een MDO bij aan verheldering van de vraag of er sprake is van een ziekte
specifieke problematiek, waarvoor behandeling bij medische psychologie geïndiceerd is, of van
generieke problematiek, die in de eerste lijn of GGZ behandeld kan worden
Klinisch consult
- Als een patiënt is opgenomen in het ziekenhuis, kan een klinisch consult plaatsvinden
- De psycholoog bespreekt eerst de vraagstelling die aan de patiënt voorgelegd zal worden met de
arts of de verpleegkundige
- Voor de psycholoog is er sprake van indicatie voor een consult als de medische diagnostiek en
behandeling stagneert door het psychisch of sociaal functioneren van de patiënt of als de arts-
patiëntcommunicatie ernstig verstoord is
- De psycholoog vormt zich tijdens het gesprek een indruk van de problematiek, bespreekt met de
patiënt de probleemanalyse en mogelijke oplossingen of biedt begeleiding of een interventie aan
- Vervolgens bespreekt de psycholoog de probleemanalyse en het advies met de arts
- Technieken uit de cognitieve gedragstherapie worden vaak bij kortdurende interventies gebruikt
- Bij psycho-educatie informeert de psycholoog de patiënt over de psychische gevolgen die bekend
zijn bij ziekenhuisopnames, het betreffende ziektebeeld of specifieke behandelingen
- Cognitieve herstructurering, reactivering of relaxatietraining kunnen de patiënt helpen te motiveren
en te mobiliseren om zelf bij te dragen aan verbetering van het functioneren
Poliklinische intake
- Bij verwijzing van een poliklinische patiënt naar medische psychologie zal in eerste instantie tijdens
de triage beoordeeld worden welke ziekte specifieke psychologische expertise gewenst is voor de
poliklinische intake en aanvullende diagnostiek
1
, - Er wordt bepaald wie voor het intakegesprek uitgenodigd worden, er wordt vastgesteld of
de psychologische diagnostiek voorafgaand aan de al geplande medische behandeling moet
plaatsvinden en de psycholoog zal bespreken welke aanvullende diagnostiek nodig is
- In een vervolgconsult zal de psycholoog de probleemanalyse, conclusies en een voorstel
voor behandeling bespreken
Chronische ziekten
- Psychologen in ziekenhuizen worden vaak betrokken bij de zorg voor chronische lichamelijke zieken
- Er is sprake van een chronische ziekte als de ziekte lang voortduurt, onomkeerbaar is en meestal
niet te genezen is
- Chronische ziekten hebben invloed op het lichamelijk functioneren en beperkingen in het dagelijks
leven, maar ook op de kwaliteit van leven en het psychisch en sociaal welbevinden
- Onzekerheid, angst, somberheid en depressie zijn bekende psychische problemen bij alle
chronische ziekten en een normale reactie bij het ontwikkelen van of verder leven met een
chronische ziekte
- In toenemende mate zijn psychologische behandelingen een combinatie van face-to-
facebehandelingen en eHealth-modules -> blended therapy of blended care
- Alleen in goede afstemming en nauwe samenspraak met de behandelend medisch specialist is het
mogelijk om diagnostiek en behandeling op maat aan te bieden
- Kanker vraagt vaak om psychologische behandeling op maat, afgestemd op de fase van ziekte en de
medische behandeling
- Insulineafhankelijke diabetes is een psychisch sterk belastende chronische ziekte
- Bij adolescenten worden meer aanpassingsproblemen gezien door hormonale
veranderingen en specifieke ontwikkelingstaken samenhangend met identiteit en autonomie
- De ervaren ziektelast bij COPD wordt vooral bepaald door de mate waarin een patiënt in staat is
zich aan te passen aan de klachten en beperkingen
Lichamelijke onverklaarde klachten
- In de Multidisciplinaire richtlijn SOLK (somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten) en
somatoforme stoornissen wordt van SOLK gesproken bij lichamelijke klachten die langer dan enkele
weken duren en waarbij bij adequaat medisch onderzoek geen somatische aandoening wordt
gevonden die de klachten verklaart
- Steeds vaker melden zich patiënten met hardnekkige cognitieve klachten waar na uitgebreid
onderzoek met hersenscans en neuropsychologisch onderzoek geen afwijkingen zijn gevonden
- Het is nog onduidelijk hoe SOLK ontstaat, maar vaak is er wel een somatische aanleiding geweest
waarna de klachten in de loop van de tijd niet zijn verdwenen, maar erger zijn geworden
- Psychologische behandelingen voor deze klachten zijn gebaseerd op cognitieve gedragstherapie en
leren patiënten hoe zij zelf hun klachten kunnen verminderen
- Als bij lichamelijke klachten wel een somatische aandoening wordt gevonden, maar de klachten
ernstiger, langduriger of beperkender zijn dan op grond van de aandoening te verwachten is, spreekt
met ook van SOLK omdat het gaat om onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten
- De psycholoog start met een uitgebreide inventarisatie van de klachten, cognities van de
patiënt over de klachten, emoties, gedragsmatige gevolgen en de reacties van de omgeving
- Zo kan de psycholoog belemmerende factoren voor herstel bespreken
Hersenaandoeningen
- In het ziekenhuis kunnen kinder- en jeugdpsychologen bij de zorg voor kinderen met aangeboren
hersenletsel en andere syndromale aandoeningen betrokken worden
- Gevolgen van hersenletsel zijn verschillend, maar cognitieve stoornissen of beperkingen staan het
2
,meest op de voorgrond
- Problemen in aandacht, vertraging in denken en waarnemen en geheugenproblemen komen bij
vrijwel alle hersenaandoeningen voor, ongeacht ontstaanswijze, omvang en locatie van het letsel
- Specifiek stoornissen in waarnemen (agnosie), motorisch handelen (apraxie), taal en rekenen
(afasie, acalculie) en executieve functies (planning, evaluatie van eigen gedrag) zijn meer gebonden
aan specifieke hersengebieden
- Er is ook vaak sprake van gedrags- en emotionele problemen zoals apathie en prikkelbaarheid
- De psycholoog die werkt met hersenletselpatiënten heeft een achtergrond in de neuropsychologie
- Vragen die de psycholoog krijgt voorgelegd, zijn te verdelen in drie categorieën:
- Ondersteunende of ziektegerichte diagnostiek: zijn er cognitieve/emotionele problemen of
gedragsproblemen objectiveerbaar die kunne passen bij een bepaalde hersenaandoening
- Zorggerichte diagnostiek: het accent ligt op een neuropsychologische sterkte-zwakteanalyse
van de patiënt in relatie tot dagelijks handelen en de problemen die zich daarbij voordoen
- Directe advisering en behandeling van patiënt en zijn omgeving: kan betrekking hebben op
(herstel)training van de cognitieve functies
- Er wordt steeds vaker psychotherapeutische interventies ingezet waarbij wel aanpassingen moeten
worden gedaan aan de beperkingen bij patiënten met hersenletsel
Aandoeningen bij kinderen
- De pediatrische psychologie in het ziekenhuis is een specialistische vorm van dienstverlening, direct
verankerd in de somatische zorg waarbij een specifieke combinatie nodig is van psychologie en
medische kennis ten aanzien van het zieke kind
- De focus ligt op de psychologische, gedragsmatige en (gezin)systemische aspecten bij (chronische)
ziekte, SOLK, hersenaandoeningen, gevolgen en complicaties van medische behandeling en Infant
Mental Health, waaronder ook premature en gecompliceerde geboorte valt
- Binnen de pediatrische psychologie is multidisciplinaire samenwerking noodzakelijk
- De medisch specialist behoudt de medische verantwoordelijkheid voor de verwezen patiënt en de
kinder- en jeugdpsycholoog is eindverantwoordelijk voor de kinder-psychologische patiëntenzorg
- Het kind in zijn gezinssysteem vormt de kapstok voor het psychologisch handelen zowel klinisch als
poliklinisch
- Bij Diabetes type 1 wordt de psycholoog met dezelfde vanzelfsprekendheid als andere professionals
binnen het diabetesteam geïntroduceerd
2.3 Onderzoek
- Vanaf eind jaren zeventig is in Nederland wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd dat kan worden
aangemerkt als behavioral medicine
- Het behavioral medicine- en gezondheidspsychologisch onderzoek richt zich op meerdere thema’s
- vb. psychische en sociale gevolgen bij chronisch-somatische aandoeningen
- Onderzoek naar arts-patiëntcommunicatie heeft bijgedragen aan shared decision making
2.4 Onderwijs
- In aanvulling op het biomedische model kwam er aandacht voor het psychisch functioneren en de
sociale context van de patiënt met somatische aandoeningen
- Psychologische mechanismen bij ziekte en gezondheid (behavioral medicine) is een belangrijk
thema in het onderwijs
- Persoonsgerichte zorg heeft zijn intrede gedaan in de gezondheidszorg, de geneeskunde en het
onderwijs aan zorgprofessionals
- De kern van persoonsgerichte zorg is dat de zorgverlener iemand niet alleen als patiënt
3
, benadert maar ook als mens -> de manier waarop de patiënt in het leven staat en zelf met de
aandoening omgaat staat centraal
2.5 Opleiding
- Om als BIG-geregistreerde psycholoog binnen de medische psychologie te kunnen werken, moet
een psycholoog de tweejarige postmasteropleiding tot gezondheidszorg-psycholoog volgen
2.6 Organisatiestructuur en bekostiging
- In vrijwel alle algemene, academische en categorale ziekenhuizen in Nederland zijn psychologen
werkzaam
- De bekostiging vindt plaats via verrichtingen van de medische psychologie in de DBC-systematiek
2.7 Relevante organisaties
- Veel psychologen die werkzaam zijn in ziekenhuizen zijn lid van de LVMP en het NIP of de NVGzP
- Vaak zijn psychologen in ziekenhuizen ook bij vakspecifieke verenigingen aangesloten
2.8 Besluit
- Kenmerkend van de medische psychologie is de interdisciplinaire samenwerking met medische en
paramedische specialismen en met andere zorgprofessionals
- Psychologen werkzaam in ziekenhuizen zijn geregistreerd als GZ-psycholoog, klinisch psycholoog of
klinisch neuropsycholoog en worden vaak opgeleid binnen een vakgebied
3 Medisch-specialistische revalidatie
3.1 Inleiding
- Revalidatie wordt ook wel ‘gevolgengeneeskunde’ genoemd, omdat niet genezing maar het
minimaliseren van de gevolgen van een chronische somatische aandoening centraal staat
- De revalidatiepsycholoog werkt in een multidisciplinair team en heeft eigen expertise op het gebied
van (neuro)psychologische diagnostiek en behandeling
- Er komst steeds meer aandacht voor psychologische factoren die van invloed zijn op het
behandelproces en de uitkomsten van de revalidatiezorg
3.2 Medisch-specialistische revalidatie
- In dit hoofdstuk gaat het om de Medisch-Specialistische Revalidatie (MSR)
- MSR wordt formeel omschreven als onderzoek en behandeling door een revalidatiearts of door een
multidisciplinair team onder leiding van een revalidatiearts
- MSR is gericht op het herstel van autonomie en participatie van kinderen/volwassenen die door een
ziekte/aandoening problemen ervaren in hun dagelijkse activiteiten en maatschappelijk functioneren
3.3 Diagnosegroepen en omvang
- Er zijn de volgende hoofdgroepen van aandoeningen die poliklinisch worden behandeld:
- Aandoeningen aan het bewegingsapparaat -> aangeboren of verworven aandoeningen aan
ledematen en romp die betrekking hebben op spieren, gewrichten en skelet
- Amputaties
- Hersenen -> aandoeningen die het functioneren van de hersenen beïnvloeden
- Neurologie -> hieronder vallen aandoeningen aan het zenuwstelsel die het functioneren van
zenuwen en spieren beïnvloeden
- Dwarslaesie -> aandoeningen die zijn veroorzaakt door schade aan de zenuwbanen in het
ruggenmerg
4
