Samenvatting wetenschapsfilosofie
Hoofdstuk 1: Wat is wetenschap?
Common-sense visie
- Mensen hebben een globaal idee over wat wetenschap inhoudt
- Is deze visie houdbaar? -> opbouw van wetenschappelijke artikelen + geschiedenis nagaan
Wetenschap neemt een centrale rol in, in onze maatschappij. Veel sectoren zijn ervan afhankelijk geworden.
Ook zijn er spectaculaire resultaten geboekt, wat het belang van wetenschap onderstreept. Toegankelijkheid
van de wetenschap door de media speelt hier ook een rol in.
Common sense opvatting: wetenschappers doen onderzoek en dat onderzoek leidt naar theorieën over de
werkelijkheid die getoetst worden aan de hand van de feiten. Wetenschappelijke methoden, dus feiten zijn
juist.
- Logisch afleidingen en empirisch vastgestelde feiten
- Normen en waarden doen er niet toe. Belangen ook niet. Wetenschap is autonoom.
- Wetenschap is het systematisch testen van hypotheses en theorieën.
- Wetenschappelijke methode als structuur om te bepalen of theorieën geldig zijn.
Wetenschap toetsen aan de praktijk -> bekijken van wetenschappelijke artikelen.
- Dat zijn schriftelijke rapportages van wetenschappelijk onderzoek
- Bij levenswetenschappen en geneeskunde valt het op dat er een breed scala aan onderwerpen is
waarover wordt geschreven. -> op basis van die inhoudelijke karakterisering is het niet mogelijk om de
vraag ‘wat is wetenschap’ te beantwoorden.
- Artikelen hebben vaak een standaard opbouw: samenvatting, inleiding, materialen en methode,
resultaten, discussie, conclusie, referenties en dankwoord
De algemene opbouw zou de common sense visie bevestigen: het spiegelt de gedachte dat wetenschap een
zuiver rationele onderneming is.
- Taalgebruik versterkt dit beeld -> sober, zakelijk, eenduidig, passief, geen eerste persoon -> nadruk op
de inhoud leggen+ wie het onderzoek doet maakt eigenlijk helemaal niet uit.
Krijgen we zo wel een goed beeld van de praktijk van de wetenschap? -> eenzijdig, geïdealiseerd.
Wetenschap is eigenlijk een grillig proces -> het verloopt niet volgens de ongeschreven regels van de common
sense.
- Methode is geen onfeilbare werkwijze, maar een menselijk proces.
Goede wetenschappers zijn meestal scherpe waarnemers.
- Het zorgvuldig observeren garandeert echter niet dat er begrip is van hetgeen dat wordt
waargenomen -> interpretatie van ‘Darwinvinken’ is nog steeds een discussie.
- Commonsense: kijken staat gelijk aan begrijpen. Door systematische observaties te doen, zouden
wetenschappers als vanzelf hun theorieën ontwikkelen.
- Darwin had vinken gezien -> mensen dachten dat de vinken Darwin op het idee van de evolutietheorie
hebben gebracht. In werkelijkheid is het andersom. Toen Darwin al nadacht over de evolutietheorie
realiseerde hij zich dat de vinken als bewijsmateriaal konden dienen. -> wie goed kijkt, begrijpt. Gaat
hier dus niet op.
Ontdekkingen in de wetenschap zijn vaak juist moeizame processen van waarnemingen verrichten,
vermoedens opstellen, nog meer waarnemingen, theorieën ontwikkelen, toetsen, evalueren, aanpassen etc.
- De relatie tussen waarneming en theorie is veel complexer -> Darwin was blind voor verbanden toen
hij de evolutietheorie nog niet had, die andere wetenschappers wel zagen dankzij de evolutietheorie.
- Bovenstaande -> theorie leidde tot observatie i.p.v. de common sense dat observatie leidt tot een
theorie.
Common sense visie geeft aan dat wetenschap een zaak is van waarnemingen doen, hypothesen en theorieën
opstellen en het testen hiervan door middel van experimenten. Dit suggereert dat er zoiets is als dé
wetenschappelijke methode: een vast recept dat gebruikt kan worden om elk probleem op te lossen.
1
, - Meten gaat vanzelf, feiten wijzen onomstotelijk de weg, experimenten kun je beoordelen door
vastliggende procedures, wetenschap wordt niet gestuurd door externe processen (belangen).
- Bovenstaande klopt niet. -> interpretatie, toeval, creativiteit, vaardigheid etc. spelen allemaal een rol.
- Praktijk van wetenschappelijk onderzoek laten zien -> common-sense visie komt in beweging.
Filosofische reflectie op de praktijk van wetenschappelijk onderzoek komt voort uit de ervaring dat gangbare
manieren van denken en handelen hun beperkingen hebben.
- Relatie tussen waarneming en theorie op het spoor komen -> systematisch onderzoek nodig naar de
voorwaarden die waarneming in het algemeen mogelijk maken.
- Als de common-sense wetenschap op wankelen komt te staan is er behoefte aan een alternatief
denkraam. -> gedachte dat soorten niet konden veranderen werd van tafel geveegd na het uitkomen
van de evolutietheorie -> reflectieve houding aannemen
- Bovenstaande is een wijziging van fundamenteel niveau -> niet empirische, maar op het mogelijk
maken en het begrijpen van de waarneming die Darwin had gedaan.
Wetenschappelijke kennis staat in onze samenleving in hoog aanzien.
- Evidence based werken
Sciëntistische visie: er is maar één vorm van kennis mogelijk en dat is wetenschappelijke kennis. Alle andere
vormen van kennis ofwel herleid kunnen worden tot wetenschap ofwel het label ‘kennis’ niet waard zijn. Alles
is wetenschappelijk te onderzoeken. Wat niet vast te stellen is door wetenschap, bestaat niet of is ongeldig. ->
Edward O. Wilson.
- Wilson -> sociobiologie kan ook opgaan voor onderzoek naar verschijnselen onder het kopje gedrag en
cultuur, zoals paarvorming, rivaliteit, vriendschap en moraal. De natuurwetenschappen beschrijven de
hele werkelijkheid.
Traditionele visie: er zijn vele vormen van kennis. Naast wetenschappelijke kennis bestaat er kennis van goed
en kwaad, genade en schoonheid, van ethische en artistieke waarden. -> Freeman J. Dyson
- Ook kennis van menselijke natuur -> niet afgeleid van wetenschap, maar van geschiedenis, omgang
met familie etc.
- Kennis kan ook verkregen zijn door meditatie of religie.
- Empirisch bewijs moet onder gecontroleerde condities gerepliceerd kunnen worden.
- Er is een grens bij het bestuderen van verschijnselen zoals mentale verschijnselen -> die kun je volgens
Dyson niet vangen met de wetenschappelijke tools -> maar niet ontkennen dat ze reëel zijn.
Natuurwetenschappen gaan over nauwkeurig herhaalbare verschijnselen die ondubbelzinnig moeten worden
beschreven.
- En intuïties dan? Die kun je niet bestuderen middels empirisch getoetste theorieën. -> er zijn dus
vragen die wel legitiem zijn maar principieel niet door de wetenschappen beantwoord lijken te kunnen
worden. -> lijkt dus een grens te zijn aan het wetenschappelijke vermogen.
- Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK)-> Sciëntistische perspectief zou
redeneren dat de klachten niet binnen het medische domein vallen -> wat niet langs biomedische weg
is vast te stellen, bestaat niet.
- Traditionele visie geeft op bovenstaande wel aan dat deze klachten reëel kunnen worden erkend.
Wetenschappelijk kennisideaal: wetenschappers zijn onafhankelijk, zoeken naar zuivere kennis en worden niet
beïnvloed door maatschappelijke overwegingen of commerciële belangen.
- 20e eeuw hier ver vanaf -> veel sturing en controle van buitenaf -> dominantie van markt en
management
- Economisering en grote greep politiek op universiteit-> wetenschap heeft haar ziel verkocht
- Interne wetenschappelijke controlemechanismen faalden -> protocollen en peer-review konden
misstanden niet voorkomen.
Gedragscodes om misstanden te voorkomen -> zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, controleerbaarheid,
onpartijdigheid en onafhankelijkheid-> niet schikken aan de belangen van de markt.
2
,Robert K. Merton -> 4 algemene normen:
- Communism: wetenschap is gemeenschappelijk bezit. Resultaten openbaar maken.
If I have seen farther, it is by standing on the shoulders of giants-> voortbouwen op werk van
voorgangers.
Formele weg openbaarmaking: via artikelen, boeken, bundels etc.
Informele weg: lezingen, presentaties, gesprekken, e-mails
- Universalism: wetenschappelijke uitspraken moeten onderworpen worden aan onpersoonlijke criteria
zoals overeenstemming met observaties en al geaccepteerde kennis.
Ras, sociale positie, nationaliteit, geslacht etc. mag niet meespelen.
- Disinterestedness: persoonlijkheid van de onderzoeker mag geen invloed hebben op de resultaten van
iemands onderzoek.
A mere name, a disembodied instrument of factual observation or logical inference, morally
detached from the events or arguments reported.
Interne kwaliteitsbewaking door georganiseerde wederzijdse kritiek.
- Organized scepticisme: basishouding van wantrouwen tegenover wetenschappelijke resultaten.
Peer review
Hoofdstuk 3: De evolutie van de mens
Wetenschappelijke ontwikkelingen hebben grote invloed op onze cultuur en manier van leven. Wordt de
wetenschapsontwikkeling beïnvloed door sociaal-culturele factoren? -> vraag staat centraal in dit hoofdstuk.
Common sense visie-> wetenschap is een zuivere interne aangelegenheid -> politiek, emancipatie, nationaliteit,
geslacht, reputatie hebben allemaal niets te maken met of een wetenschappelijk onderzoek geaccepteerd
wordt.
- Als je dus de vraag stelt of sociaal-culturele factoren invloed uitoefenen op het tot stand komen van
wetenschappelijke kennis dan zet je meteen vraagtekens bij de common sense visie.
Onderzoek naar evolutie onder de loep nemen -> objectiviteit kunnen houden, onbevangen blik mogelijk? ->
mogelijkheid om te bekijken of er dus mogelijke rol van externe factoren is.
Neanderthaler -> beelden hiervan zijn deels gebaseerd op vondsten en deels op interpretaties waarin sociaal-
culturele factoren een plaats hebben. -> er wordt veel gesuggereerd in het afbeelden van het leven van een
Neanderthaler zoals man gaat op jacht, kleding van vrouwen, maar of dit echt zo was is niet bewezen. ->
gewoontes van onze traditionele maatschappij, worden geprojecteerd op die van Neanderthalers.
Common sense: persoonlijke opvattingen verhinderen de verwerving van betrouwbare kennis en zijn een
garantie van willekeur.
Externe factoren zijn niet gemakkelijk op te sporen in hedendaagse wetenschappelijke artikelen, maar dat wilt
niet zeggen dat ze niet aanwezig zijn.
- Sommige filosofen geven aan dat niet de afwezigheid van opvattingen en waarden de reden zijn dat
we ze niet altijd kunnen aanwijzen, maar his het feit dat wij vanzelfsprekend uitgaan van dezelfde
waarden en opvattingen die oorzaak dat we ze niet gemakkelijk kunnen aanwijzen.
- Lastig om te erkennen dat onze eigen manier van waarnemen uitgaat van aannames.
Er zijn veel studies die laten zien dat culturele waarden en overtuigingen de resultaten van wetenschappelijk
onderzoek beïnvloeden.
Morton -> schedels meten en tussen culturen vergelijken -> verschillen tussen rassen waren natuurlijke
verschillen -> superieure Europese ras -> legitimeerde bijvoorbeeld slavernij.
Cesare Lobroso -> positivistische criminologie -> crimineel gedrag en oorzaken hiervan relateren aan objectieve
(uiterlijke) kenmerken.
- Bovenstaande personen presenteerden waarden van de Victoriaanse cultuur als feiten. -> spiegel van
verborgen culturele aannames en gedeelde vooroordelen
3
, Gehechtheidsonderzoek -> in Europa werd de manier van onderzoek doen gezien als adequaat, want moeder is
belangrijke opvoeder -> in Latijns-Amerika gaat dat niet op, want daar zien ze veel familieleden als belangrijke
opvoeders. -> er is dus invloed van de Westerse cultuur bij gehechtheidsonderzoek.
Wetenschap staat dus niet los van tijd, plaats en gewoonten van een bepaalde samenleving of cultuur.
- Wetenschap is soms dus cultuurgebonden.
- Invloed van bepaalde culturele waarden en opvattingen wordt soms als ongewenst beschouwd.
- Cultuurvrije wetenschap -> ideaal waarin er gesteld wordt dat er tijdloze kennis verworven moet
worden -> kennis die onafhankelijk is van wat in een bepaalde cultuur als acceptabel wordt gezien en
altijd geldig is.
- Wie voorstellingen gebruikt (afbeeldingen, figuren) lijkt niet te ontkomen aan beelden of woorden die
altijd cultuurgebonden zijn. -> verborgen waarden en vooroordelen, visie op de maatschappij
Wetenschap staat niet los van de maatschappij waarin zij haar plaats heeft
Washburne -> theorie over de evolutie van de mens-> we moeten de jagers van het verleden bedanken voor
onze biologische en psychologische ontwikkeling en onze gewoontes.
Harraway -> Washburne suggereert dat mannen de drijvende kracht achter de evolutie zijn geweest en
vrouwen hier geen rol in hadden
- Woman-gatherer hypothesis -> ontwikkeling hangt samen met het verzamelen van plantaardig
voedsel door de vrouwen.
- Sociobiologie pakken als houvast -> gedrag is verankerd in ons biologisch gestel -> vrouwen en
mannen proberen de beste genen door te geven, gezien het leven draait om voortplanting-> sociale
rollen van mannen en vrouwen veel invloed
The central organizing principle of primate social life is competition between females and
especially female lineages.
Washburne leefde in de tijd dat de man veel aanzien had. Harraway en Hardy leefde in een tijd waarin vrouwen
een volwaardige plek in de maatschappij wilde innemen.
Visie op de positie van mannen en vrouwen speelt dus mee. + de tijd waarin men leeft.
Religieuze overtuigingen en het wereldbeeld spelen mee in het formuleren en accepteren van
wetenschappelijke kennis.
Eind 17e eeuw-> natuur werd onderzocht met het doel bewijsmateriaal te vinden voor het bestaan van een
wijze en machtige god. -> fysico theologen -> vanuit de natuurwetenschap voortbouwen om dit aan te tonen.
- Fysico theologen -> de natuur is ontworpen -> droeg bij aan de stand van zaken van wetenschap ->
uitgangspunt was namelijk regulerend voor het de keuze van problemen en de constructie van
acceptabele oplossingen.
Geloofsopvattingen stimuleerden het stellen van een bepaald soort vragen.
Methodologische naturalisme: verschijnselen moeten uitsluitend in termen van natuurlijke processen worden
verklaard + het is dus niet toegestaan om een intelligente ontwerper op te voeren als verklaringsfactor.
Intelligent Design: god moet wel als een relevante factor worden beschouwd. Uitspraken over een ontwerper
zijn wel relevant voor de wetenschap. Zien zichzelf als wetenschappelijk alternatief. (Behe, Meyer)
- Ontwerpparadigma staat centraal -> sporen van een ontwerp kunnen worden aangetoond door
empirisch onderzoek.
- Ontstaan van het leven -> intelligente ontwerper -> de wereld en zijn organisme zijn geschapen
- Veel kritiek op deze opvatting.
- Inbrengen van god -> directe invloed van religie op wetenschap -> breken de regel van naturalistische
wetenschap.
2004:er is een nieuwe mensen soort ontdekt!
- Als je de resten op een alternatieve manier interpreteert, dan ontken je dit -> zijn het niet gewoon
resten van een homo sapien die ziek was? Dat zou de vervorming kunnen verklaren.
4
