Letterlijke uitwerking Socialezekerheidsrecht Tilburg University 2021
Inhoud
Module 1 - Intro socialezekerheidsrecht........................................................................................ 2
Module 2 - Personele werkingssfeer ............................................................................................24
Werkenden in NL - WRR-rapport 2020 - 5 min.film....................................................................47
Podcast #11: Een inclusieve arbeidsmarkt voor iedereen ..........................................................48
Module 3 - Werkloosheid deel 1 ..................................................................................................50
Module 3 - Werkloosheid deel 2 ..................................................................................................76
Module 4 - Bijstand en minimumuitkeringen .............................................................................. 101
Module 5 - Volksverzekeringen (i.h.b. de AOW).......................................................................... 131
Oefencollege module 1 tot en met 5 .......................................................................................... 157
Module 6 - kortdurende arbeidsongeschiktheid ......................................................................... 173
Module 7 - Internationale normen Sociale Zekerheid ................................................................. 197
Module 8 – Langdurige arbeidsongeschiktheid ........................................................................... 219
Module 9 - Re-integratie ............................................................................................................ 247
1
,Module 1 - Intro socialezekerheidsrecht
Literatuur en jurisprudentie
Voorbereiding: Handboek H1 en H2
Voorbereiding: Handboek H2 en H3 (3.1 en 3.2) en aangegeven jurisprudentie
jurisprudentie:
Zie de arresten in het handboek; o.a.
- Groen/Schoevers 1997
- Gouden Kooi arrest 2011
- Invoegen losbladigen arrest 1999
Uitwerking college
Welkom in het openingscollege sociale zekerheidsrecht. Waar staat voor
socialezekerheidsrecht voor? U krijgt mij op de aanvang en op het einde. Daar tussenin
wordt het heel Nederlands en krijgt u inleiding tot het Nederlands socialezekerheidsrecht.
Maar bij begin en einde proberen we het Nederlands stelsel wat te situeren in de algemene
beginselen van socialezekerheidsrecht. Buiten Nederland is er ook een
socialezekerheidsrecht. Wat ik vandaag zou willen proberen te doen is de inleiding te doen
van het begrip socialezekerheidsrecht. Waar staat het socialezekerheidsrecht voor? En jullie
wat te laten willen aanvullen is de manier waarop het Nederlands recht van
socialezekerheidsrecht in elkaar zit een bepaalde manier is, maar dat het een bijzondere
manier is. Er zijn een bepaalde bijzondere wijze waar jullie ingeving aan geven bij de zorg,
gezondheidszorg, pensioenen etc. Waar jullie een beetje A-typisch zijn als ik het zo mag
noemen. Elk stelsel is bijna A-typisch, dat is ook in België, Frankrijk of Italië. Elk land heeft
zijn eigenaardigheden. Dat is de bedoeling van vandaag.
We gaan vrij algemeen het concept behandelen en dan helemaal op het einde in november
krijgt u mij terug en gaan we Nederland weer situeren in de ruimere rechtsorde, maar
voornamelijk Europees. Dan gaat het over migratie, mobiliteit en wat er gebeurd als het
Nederlands stelsel in conflict gaat met het Belgisch stelsel. Net zoals vandaag is het
Belgisch stelsel in conflict door mij, omdat ik de grens heb overgestoken en in België sociaal
verzekerd ben en ik sta hier wel te werken in Nederland vandaag. Kan dat en wat gebeurd
met de premie afdracht, moeten vandaag premies worden afgedragen in Nederland of staat
er dat het in België gebeurd? Dat gaan we helemaal op het einde krijgen. Dan gaan we
Nederland overstijgen.
2
,Eerst wil ik jullie input hebben. Ik wil van jullie horen als je denkt aan sociale zekerheid waar
je dan aan denkt. Hoe zou je dat defeniëren? U bent vandaag hier naar toe gegaan naar de
cursus. Had u een besef waar het eventueel over kon gaan? Waar denkt u aan eventueel?
Concept van de verzorgingsstaat. En wat bedoelt u daarmee? We wonenn hier in een land in
Europese landen en wordt gezet dat het een verzorgingsstaat, welvaartstaat is waar elke
burger omdat die burger is van Nederland recht heeft op een minimumbescherming. Er zit
een heel aspect van bescherming en op dat aspect van bescherming kom ik straks terug,
maar wanneer heeft men recht op een minimumbescherming? Is dat altijd, dus je hoort meer
en meer stemmen opgaan voorbeeld Silican Valley, dat we misschien moeten overstappen
naar een basisinkomen, omdat u hier geboren en getogen bent naartoe bent gekomen en
permanente verblijfszetel hebt gekregen. Dat u bijvoorbeeld maandelijks drie honderd euro
zou moeten krijgen als basisinkomen of vierhonderd euro. Dat is inconditioneel, dus omdat u
er bent, maar ik weet dat het daar in die richting ging.
Wanneer gaat men de minimumbescherming garanderen? Dan ook verlangen dat men daar
iets voor doet. Dat is de arbeidsethos wat daar achter zit. Je moet participeren in de
maatschappij. Je moet geactiveerd worden, je moet eigenlijk er iets voor gaan doen. Maar
wanneer kan je gaan aankloppen aan de deur van soicale zaken of de uitvoeringsorganisatie
om die bescherming te krijgen? Wanneer je zelf niet in het minimum kan voldoen. Wanneer
doet zich dat voor? Is het wanneer ik kan niet aan het minimum voldoen? Het staat in de wet.
In welke gevallen? De ziektewet etc. dat zijn regeling die iets gaan tegenmoettreden.
Wanneer krijg je een prestatie van de ziektewet? Ik denk als je loondoorbetaling hebt
gekregen van twee jaar. Dus bij ziekte en bij WW is werkeloosheid. Socialezekerheid geeft
een minimumbescherming bij bepaalde risico’s, zoals ziekte en werkeloosheid.
Andere ziektes nog? Arbeidsongeschiktheid is het juist concept dat bepaalde mensen door
een aandoening of ongeval niet in staat zijn om te werken. Daardoor verliezen zij inkomen.
Dat het van korte duur is zegt men ziekte, als het van lange duur is zegt men invaliditeit.
Wanneer je op het punt staat de bevallen van een kind dan heb je te maken met
moederschap, maar ook dat heeft te maken met arbeidsongeschiktheid en dan een
fenomeen en dat is minder gekend in Nederland. Wanneer de aandoening over het ongeval
keldert in de uitvoering van de arbeidsovereenkomst, omdat je moet werken, hebben we te
maken met een arbeidsongeval, een beroepsziekte. En de meeste landen gaan dan iets
bijzonders doen, maar in Nederland niet. Dat is een van de gevallen waarin Nederland
eigenaardig is en op zijn eigen manier werkt.
Arbeidsongeschiktheid, werkeloosheid, nog meer ziektes? Overlijden. Wat is daar het
probleem? De oplossing is de Algemene nabestaande wet bij overlijden. Wat is het risico wat
is het probleem? Blijkbaar zijn er situaties dat er partners zijn waarbij een van de partners
inkomen genereert of niet als die hoofdpartner wat het inkomen betreft komt te overlijden dan
ontstaan er problemen met eventuele nabestaanden. Dat kunnen kinderen, ouders zijn.
Eventueel ook voor de partners al dan niet gehuwd. Het is een bijzonder risico, het risico is
dat geen echt risico meer is. Werken we niet met twee? Als een van de twee wegvalt, dat is
misschien wel erg, maar het blijft toch wel inkomen nodig bij de resterende partner die verder
blijft werken of niet.
Nog meer? Pensioen. Dat is een techniek, het is een manier om de inkomen te generen. Het
is gekoppeld aan het de opgebouwde loopbaan. Dat kan arbeidsloopbaan, maar ook
ingezetene loopbaan zijn. Het wordt ook gebruikt voor de Anw of voor de
nabestaandepensioenen. Ik veronderstel dat die voornamelijk verwijst naar het probleem van
ouderdom. Op een bepaalde leeftijd worden wij geacht om niet meer te werken. Worden we
te oud? 67 jaar of 65 jaar.
3
,Andere nog dicht bij ziekte? Waarbij het verlies van inkomen wordt benadrukt. Medische
zorg. Wat is het risico daar? De toegang. Je hebt het facet van de volksgezondheid en de
publieke gezondheidszorg. Je gaat er vanuit dat het normaal is dat er ziekenhuizen zijn,
artsen zijn, verpleegkundigen zijn in heel veel landen, het aspect van gezondheidszorg
begint bij het probleem van het zorgen dat er ziekenhuizen zijn en dergelijke. Het andere
aspect is toegang, de gezondheidskosten te kunnen bekostigen.
Het dragen van die gezondheidszorg. Waarom is dat dan zo een socialzekerheidsrisico?
Naar school gaan of universiteit gaan kost ook geld. Gaan we toegang daar ook afdekken in
het socialezekerheidsrecht? Zorg heb je altijd nodig, studeren niet persé, terwijl de
maatschappij wel baat heeft bij geschoolde mensen. In Nederland is een tijdje geleden een
discussie geweest met alles wat te maken heeft met schoolondersteuning, schooltoeslagen
beschouwen wij wel als sociale zekerheid, maar die groep is kleiner geworden. In het
algemeen in Nederland gaat men school ondersteuningstoeslagen men niet als sociale
zekerheidsrecht beschouwen. Waarom gezondheidszorg wel en toegang tot onderwijs niet?
In sommige landen gaat men dat wel als sociale zekerheid beschouwen. Gaat u zeggen dat
is voor ons geen probleem, want wij gaan ons focussen op het Nederland sociale zekerheid,
maar ik wil het toch even meegeven.
Nog meer risico’s? U bent allemaal zo een risico of geweest. Dicht bij school toegang tot
onderwijs. De kosten van opvoeding. Kinderbijslag wordt ook traditioneel gezien, klinkt gek,
maar in de meeste landen heb je zo een regel voor kinderbijslag. Waarom hebben we dat
ooit ingevoerd? Oorspronkelijk in Nederland en in België was het een soort oproep van de
Vaticaan van de paus uit de 19de eeuw. Die had gezien dat er een probleem was met de
werkstelling en riep werkgevers op om arbeiders die kinderen hadden een hogere loon te
geven, omdat die meer kosten heeft, die heeft een gezin te onderhouden. Het gevaar was
van de industrialisering dat werknemers niet meer geïnteresseerd zouden zijn in proklyatie,
omdat ze hebben daar geen tijd voor geen geld. Men riep op geeft dat ondersteuning.
Werkgevers zeiden van we gaan dat loon niet verhogen, omdat er kinderen zijn. We gaan
het loon verhogen als u goed werkt. Sommige werkgevers hebben toch die oproep
beantwoord met misschien moeten we toch ons verenigen in een fonds en gaan we daar
geld in storten en kunnen we eventueel vanuit dat fonds van die kas uitkeringen toekennen
en geld geven aan arbeiders die kinderen hebben. Zo is kinderbijslag ontstaan.
Hoewel onder druk landen als Zweden hebben gezegd laten we daar mee stoppen, het is
een gekke manier. Misschien is het een betere manier om te zorgen dat er kinderopvang is.
Dat ouders kunnen gaan werken en kinderen ergens kunnen plaatsen en dat er regels zijn
als ouderschapsverlof en eventjes ik kan zeggen ik stop met werken na een aantal weken de
vader of moeder of partner wat dan ook, zodat we tijd kunnen spenderen aan dat kind. Daar
gaat men in Scandinavische landen meer naar toe.
Een ander risico? De minimumbescherming. Waarom geven we die minimumbescherming?
De risico’s die we tot nu toe hebben opgesomd daar gaat men vaak verder dan
minimumbescherming. Kijk naar de ouderdomsregelingen, ziekteregelingen,
arbeidsinvaliditeit. Dat gaat niet enkel het minimumloon geven. We gaan vaak kijken naar je
voor verdiende loon. Zodra je in een eerste periode je levensstandaard verder kan zetten.
Dat is geen minimum dat gaat voor bij het minimum. Wanneer geven wij
minimumbescherming? Iemand zei als je niet in staat bent om jezelf van inkomen te voorzien
bij armoede, dat gaat niet zomaar automatisch gebeuren. Je zal moeten aantonen dat er
middelen missen en dat onze hoeksteen in de sociale zekerheid risico dat er altijd het
minimum gegarandeerd wordt als het niet wordt opgevangen of niet meer in de WW
bijvoorbeeld wordt opgevangen als het daar stopt op een bepaald moment als men zegt de
uitkering stoppen wij, dan gaat je probleem noodzakelijk niet opgelost worden als je nog
geen werk hebt gevonden. Dan blijft dat laatste vangnet er wel altijd zijn.
4
,Wat wij eigenlijk nu hebben gedaan is eigen risico’s opgesomd. En ik heb nu een
werkdefinitie van socialezekerheidsrecht op de slide gezet en sociale zekerheid zegt een
werkdefinitie die nogal aanvaard wordt in de vergelijkende literatuur. Het geheel van
juridische regelingen die vormgeven als solidariteit maakt sociale zekerheidsregelingen,
sociale zekerheidsregelingen. De vraag is wat is solidariteit. Dat is niet altijd zo makkelijk te
plaatsen. Het geheel van regelingen die vormgeven aan de solidariteit met personen die
geconfronteerd worden met een van de risico’s die wij hebben opgesomd en als je goed hebt
geluisterd gaat het een van de twee volgende elementen altijd aanwezig zijn of wel verliezen
we inkomen door ziekte verliezen we inkomen door werkeloosheid verliezen we inkomen,
door ouderdom verliezen we inkomen, door overlijden van een van de partners gaan
nabestaanden inkomen verliezen en dat inkomen gaan we compenseren. Dat ga je
regelmaat terugzien de komende weken. Die hele techniek van compenseren van verloren
inkomen. Welk inkomen, het laagste inkomen, het gemiddelde inkomen? Dat gaan we
komende weken zien.
Oftewel dat er bijzondere kosten zijn, zoals gezondheidszorg, kinderen, zorg afhankelijkheid,
het gaat niet over de gezondheidszorg, maar dat je afhankelijk bent van derden om een
aantal basishandelingen te verzorgen. Je bent te oud geworden, te ziek, invalide of te
gehandicapt en je kan zelf niet koken of mentaal begint het moeilijker te worden, je bent
vergeetachtig, dus eigenlijk wat bijstand nodig. Dat kan in de eerste periode in het gezin zelf
worden geboden, maar na een periode van loop van tijd wordt zwaar en dan zit je met een
langdurige zorg en zit je met afhankelijkheid.
Verlies van inkomen uit arbeid en bijzondere kosten. De definitie van Pieters dat is een
algemeen begrip over socialezekerheid waar eigenlijk een helikopter zicht genomen over alle
stelsels en geprobeerd heeft om een gemeenschappelijke definitie te komen. Dan vind je
twee elementen centraal. Het risico definitie en solidariteit. Ik kan eerst verder gaan met dat
risico.
5
,Want daar straks stelde ik een lastige vraag naar waarom opvoeding, waarom toegang tot
onderwijs of opleiding is dat geen sociale zekerheid, en waarom is gezondheidszorg wel
sociale zekerheid? En jullie trokken alle de schouders op van dat weten we niet. Hoe komt
dat die risico’s die jullie hebben opgesomd en zelf hebben opgeworpen? Dat die als sociale
zekerheid worden beschouwd en andere niet. Het staat daar, ouderdom overlijden,
arbeidsongeschikt in al zijn dimensies, werkeloosheid, gezondheidszorg, zorg. In Nederland
spreken jullie van de zorgverzekering, daar bedoelen jullie mee de gezondheidszorg. Het
gaat over langdurige zorg afhankelijkheid, dan spreken we eigenlijk van zorg. En ook nog
gezinslast en behoeftigheid (armoede). Maar waarom toegang tot onderwijs niet? Niet
iedereen wil studeren bijvoorbeeld, niet kan iedereen studeren, dat is een risico. Voor jullie
informatie vorig jaar is een debat geweest over ZZP en platformarbeid en zelfstandige en
freelancers en de problemen die zij ondervinden met sociale zekerheid. Daarin is een hele
beleidsnota uitgerold en daar is maanden aan gewerkt in de kamer, de tweede kamer.
Het gekke was dat men opriep misschien moeten wij als we gaan naar de moderne sociale
zekerheid in de toekomst investeren in onderwijs en er voor zorgen dat mensen continu
bijgeschoold worden en het feit dat men niet kan, is een risico, is een sociaal risico, onze
maatschappij heeft dat nodig, arbeidsmarkt ook. Mensen die niet continu worden
bijgeschoold die gaan inkomen verliezen. En wij moeten werk maken in Nederland van het
continu bijscholen, om dat als sociaal risico te beschouwen en op te vangen. Dat is best
mooie gedachte. Je ziet dat Nederland en een aantal Scandinavische landen daar een
beetje in mengt en mentaal voorstaat op de rest.
Er evalueren zich nieuwe risico’s wat ik zostraks al heb gezegd, overlijden is dat een sociaal
zekerheidsrisico? Als je in een traditioneel gezin zat met de man werkt en de vrouw blijft
thuis. Daar zijn we van afgestapt, maar toen was dat heel belangrijk zo een nabestaande
pensioen. Want als de man weg viel, had dat gezin problemen. Nu werken we met twee in
een gezin. Ook in Nederland, België, Denemarken en Scandinavische landen hebben dat
ook gedaan om die nabestaandenregeling af te voeren en heel beperkt te houden. Terwijl
zorg de behoefte van ondersteuning van derden. Als je zwaar beperkt bent in je doen en
laten. Dat is maar een risico sinds 2000.
6
, Toen Duitsland de zorgverzekering heeft ingevoerd en andere landen waaronder Nederland
en Oostenrijk en België daarin gevolgd zijn. Dat is een vrij recent risico en nu horen we dat
er in Nederland stemmen opgaan om continu onderwijs herscholen op te vangen in de
sociale zekerheid, dat evalueert. Het is niet moeilijker dan dat. Als de maatschappij vindt dat
een bepaalde risico een socialezekerheidsrecht risico is, dan komt er in je lijst.
Nu in de meeste landen gaat men wel akkoord over dit lijstje hier. Er is wel ooit gepraat over
moeten we het overlijden er uit doen, Spanje en Italië vinden dat niet, vinden het nog steeds
een belangrijk risico. In Nederland vindt men dat eventueel wel omdat er uit te duwen. Dat
kan verschillen van land tot land. Wij hebben vrij extreme punten gehoord paar jaar geleden.
Er was een persconferentie van Sovjet staten en ging ook over sociale zekerheid en de
definitie. En er stond een Turkse-Roemeense delegatie op en allemaal wel een soort zelfde
verhaal als we hier hebben gehad, maar voor ons is dat geen sociale zekerheid meer. Dat is
een systeem wat ooit russen werden opgedrongen, dat is communisme. Wij hebben dat
afgevoerd. Gratis toegang tot energie, gas, elektriciteit dat is sociale zekerheid, het gratis
geven aan de bevolking. Gratis toegang tot gezondheidszorg ook, maar ook gratis toegang
tot bijvoorbeeld graan om brood te kunnen maken, dat is voor ons een sociale zekerheid.
Van die sessie was er iemand van de Europese commissie voelden zich heel ongemakkelijk
toen. Dat week toch een beetje af, wat we in Europa doorgaans werd beslist. Dat is een
beetje conventies.
In de meeste landen zijn er dezelfde risico’s. Bijvoorbeeld als je de conventie 102 van
internationale arbeidsorganisatie dat is de moederconventie van socialezekerheid
internationaal gezien, waar wij voor de eerste keer sociale zekerheid heeft gedefinieerd over
alle landen heen. En daar vind je ongeveer deze lijst. Armoede stond er nog niet in, want in
1952 was armoede nog geen sociaal zekerheid risico. Ook daar zie je afwijkingen. Die
risico’s is voor stukken van conventie.
Risico’s gaan vaker over het verlies van arbeidsinkomen opnemen, bijvoorbeeld ouderdom,
overlijden, werkloosheid en arbeidsongeschiktheid. Ofwel bijzondere kosten: het opvoeden
van kinderen, gezondheidszorg en zorgkosten. Dat is dan een kostencompensatie. Het
eerste is dan vervanging en tweede is kostencompensatie en armoede. We moeten er voor
zorgen dat niemand minder dan een menswaardig bestaan heeft.
7
