Internationaal publiekrecht
H1 Kern van het internationaal publiekrecht Boom Juridisch
Begrip en aard van het int. publiekrecht
Inleiding
Het belang van internationaal publiekrecht vloeit voort uit onderlinge afhankelijkheden
tussen Staten.
Internationaal publiekrecht is ook van groot belang voor het nationaal recht van Staten (het
bepaalt in vergaande mate de reikwijdte en inhoud van nationaal recht)
Omdat Nederland niet een heel groot machtig land is, is het voor Nederland extra belangrijk
dat internationaal recht werkt en het handelen van andere Staten met name wordt geleid
door internationaal recht en niet uitsluitend door macht.> biedt:
1. stabiliteit en
2. internationale betrekkingen,
3. makkelijker om gemeenschappelijke belangen te realiseren en
4. beschermt zwakke staten
De GW weerspiegelt dit. De taakstelling van artikel 90 GW zijn onder meer dat Nederland
actief lid is van vele internationale organisaties, de ontwikkeling van internationaal recht
stimuleert, streeft naar het bevorderen van de naleving ervan en opkomt voor bescherming
van mensenrechten.
Dit zie je ook terug in NL rechtsorde is ver opengesteld voor int. recht:
1. NL GW rechtstreekse werking internationale rechten en plichten
2. bij botsing NL-INT recht int recht voorrang.
Problemen:
1. Soms is er een botsing, zoals bij het feit dat voor NL de verbondenheid met de USA
politiek belangrijk is, maar zij soms het int publiek opzij schuiven.
2. het int recht minder democratische en rechtsstatelijke waarborgen heeft als het
nationaal recht van NL
3 kanten van het internationaal publiekrecht
1. Internationaal publiekrecht als RECHT (juridische karakter)
2. Internationaal publiekrecht is verbrokkeld met zelfstandige deelgebieden zoals
rechten van de mens (fundamentele beginselen)
3. Internationaal recht als wisselwerking tussen de internationale en nationale
rechtsorde
1
,Geschiedenis
De eerste tekenen van internationaal publiekrecht waren al te vinden toen het Romeinse
rijk verdragen sloot ten einde invloedssferen af te bakenen en handel mogelijk te maken.
Monarchen hadden In het middeleeuwse Europa slechts een beperkte macht waardoor nog
geen echte internationaal publiekrecht was.(en er was geen scheiding tussen publiek en
private belangen)
Het ontstaan van internationaal publiekrecht wordt vaak verbonden met het ontstaan van
onafhankelijke en soevereine Staten in Europa. Voor het houden van de vrijheid en
gelijkheid tussen Staten was een systeem van rechtsregels nodig namelijk het internationaal
publiekrecht (voorkomen conflicten en geweld) > bevorderen vreedzaam samenleven (co-
existentie)
De vrede van Westfalen speelt bij het ontstaan van onafhankelijke Staten. Verschillende
politieke eenheden kwamen overeen het beginsel van territoriale integriteit te respecteren
en werden formeel onafhankelijk. (ook ontstaan; zeven verenigde nederlanden)
Zo ontstond een systeem van soevereinen en gelijke Staten die niet langer waren
onderworpen aan een hoger gezag. Ook is er nu een verschil tussen publieke en
private belangen (de 2 voorwaarden voor int. publiekrecht)
Dit was nog lang wel een decentraal systeem. Hierdoor moet je als rechtsgebruiker
steeds opnieuw zoeken naar de grondslag voor het recht.
Modern internationaal publiekrecht: erkenning van soevereiniteit van Staten en het
netwerk van onderlinge rechtsbetrekkingen dat tussen de soevereine Staten ontstond
Lange tijd was internationaal publiek recht enkel Europees
Door economische belangen en door militaire en politieke macht breiden de Europese
staten hun activiteiten uit. Via bijv de VOC en WIC.
Europese Staten staten sloten met machtige en georganiseerde politieke entiteiten
capitulaties. (overeenkomsten die de belangen van hun onderdanen in die gebieden
beschermde, denk aan handel, rechtspraak en vrijheid van geloof)
Kolonisatie (overnemen gebieden) gaf het internationaal publiekrecht in geografische zin
een mondiaal (wereldwijd) karakter. Desondanks bleef het internationaal publiekrecht meer
gericht op Europa.
Na de WW1 verloor Europa ze macht over internationale rechtsorde. Het machtige
Verenigde Staten en het ontstaan van de Sovjet Unie met een communistisch systeem
verzwakte de Europese dominantie.
2
,Het recht om over hun eigen lot te beschikken het zogenoemde beginsel van
zelfbeschikking werd in 1945 aanvaard als rechtsbeginsel In het handvest van de Verenigde
Naties.
Door de stijging van de hoeveelheid Staten omvatten het internationaal publiekrecht
inmiddels de hele wereld en niet meer enkel Europa.
Sinds de Tweede Wereldoorlog is de dominantie van soevereine staat de afgenomen Mede
door twee ontwikkelingen:
1. Er zijn steeds meer boven nationale vormen van organisatie ontstaan zoals de vn
2. Niet statelijke instituties zoals ondernemingen spelen een steeds belangrijkere rol In het
realiseren van boven nationale belangen zoals een stabiel internationaal financieel systeem
Omschrijving
Internationaal publiekrecht regelt de uitoefening van publiek gezag In de internationale
gemeenschap. Het kent bevoegdheden toe aan entiteiten die publiek gezag uitoefenen zoals
Staten en internationale organisaties en biedt een juridisch kader waarbinnen zij deze
bevoegdheden uitoefenen.
‘’Volkenrecht’’> van latijn (ius gentium) eerst enkel recht dat op alle burgers van toepassing
is, daarna recht tussen staten. Beiden termen bieden niet genoeg duiding (burgers en
staten)
‘’Internationaal recht’’> breder dan internationaal publiekrecht. Omvatte zowel
internationaal publiekrecht als internationaal privaatrecht. Maar het wordt vaker gebruikt
als synoniem voor publiekrecht
De betekenis en de reikwijdte van het Internationaal publiekrecht volgt uit 3 termen:
internationaal, publiek en, recht.
1. Internationaal element
Of iets valt onder internationaal of nationaal recht wordt bepaald aan de hand van de
rechtsbron waaruit deze regel voortvloeit, zoals feiten gebeurtenissen of procedures die het
recht heeft geschept.
Nationale rechtsorde: de wet en contracten
Internationale rechtsorde: gewoonterecht, verdragen, besluiten van internationale
organisaties en algemene rechtsbeginselen
Dualistische leer en monistische leer verschillen over de vraag of internationale rechtsorde
en nationale rechtsorde gescheiden zijn.
Dualistische leer: Neemt aan dat de internationale en nationale rechtsorde geheel
gescheiden rechtssystemen zijn.
Het ziet de soevereine staat als het hoogste metafysische gezag. De soevereiniteit betekent
ook dat het internationaal recht niet boven de staat kan staan.
3
,Het is ‘extern recht’ van de staat( een juridisch instrument waarmee de staat zijn macht kan
verwerkelijken )
(Hegel, Triepel, Anzilotti)
Deze leer is geïnspireerd door nationale rechtsopvattingen
Probleem: De verheerlijking van de staat leidde tot autoritaire stelsels, nationalisme en
opoffering van het individu (nazi-Duitsland)
Monistische leer: gaat ervan uit dat er 1 rechtsorde bestaat waarbinnen zowel het
internationaal als nationaal recht deel van uitmaakt. Statelijke macht was onderworpen aan
het internationaal recht. Internationaal recht was geen extern recht van de staat maar recht
dat de macht van de staat komt beperken, op deze manier konden individuen worden
beschermt.
(Kelsen)
Ook nu nog blijft het verschil tussen de dualistische en monistische leer belangrijk voor het
debat over de verhouding tussen internationaal en nationaal recht.
Zo ziet bijvoorbeeld de dualistische leer op de autonomie van politieke gemeenschappen
boven een internationale gemeenschap.
En zo ziet bijvoorbeeld de monistische leer op een kwetsbare positie van individuen in grote
delen van de wereld zeker als zij tot etnische of religieuze minderheden behoren.
Maar nu is het debat niet langer beperkt tot de positie van de staat. Het gaat over
internationale organisaties die delen van het staatsgezag hebben overgenomen,
globalisering en multinationale ondernemingen die zich buiten de staat bewegen. De
verhoudingen zijn inmiddels zo lastig geworden dat het niet meer in te delen valt in enkel
een dualistisch of monistische sfeer.
Scheiding int en nat recht
De internationale en nationale rechtsorde hebben beiden hun eigen rechtsbronnen en zijn
autonoom (elke bepaalt zelf of en onder welke voorwaarden zij juridische effecten toekent
aan de rechtsregels uit een andere rechtsorde )
Fundamenteel uitgangspunt wat hieraan gekoppeld is > in beginsel een regel van nationaal
recht geen juridische betekenis heeft in internationale rechtsorde
Maar ook kan internationaal recht niet zelf bepalen welke rechtsgevolgen het heeft in een
nationale rechtsorde, dit wordt bepaald door nat. recht.
De internationale en nationale rechtse orders kennen eigen organen.
Er zijn 3 kanttekeningen bij het onderscheid tussen internationale en nationale rechtsordes
4
, 1. Het moderne internationaal recht heeft in belangrijke mate betrekking op de
rechtspositie van natuurlijke personen (vorm: mensenrechten) het richt zich dus niet
enkel tot Staten en verliest daarmee het strikte onderscheid tussen nationaal en
internationaal.
2. Het internationaal recht heeft steeds meer betrekking op onderwerpen die over
door de nationaal recht worden gereguleerd. Inhoudelijk is er een belangrijke
wisselwerking ontstaan die het denken in gescheiden rechts sferen minder
vruchtbaar maakt
3. Het openstellen door nationale Staten tot toepassing internationaal recht, meer
sterk verweven (zoals in NL)
2. Publiek element
Het publieke karakter heeft twee kenmerken.
1. Regulatie van en legitimatie van de uitoefening van publiek gezag in de int. gemeenschap
(direct naar staten en int. organisaties, indirect naar particulieren)
2. bescherming publieke belangen zoals veiligheid en welzijn> dus belangen van de
individuele staten zelf maar ook bovennationale publieke belangen (belangen van staten
gezamenlijk en int. gemeenschap als geheel)
Internationaal privaatrecht beheerst privaatrechtelijke rechtsbetrekkingen met een
grensoverschrijdend karakter heb beoog conflicten te voorkomen en op te lossen. Zo kijkt
het naar welke rechter bevoegd is, hoe rechterlijke vonnissen moeten worden erkend of ten
uitvoer worden gelegd en het bepaalt welk nationaal recht van toepassing is
In Nederland zie je terug In het wetboek van burgerlijke rechtsvordering en boek 10
burgerlijk wetboek, ook verdragen (In principe behoren privaatrechtelijke verdragen tot het
internationaal publiekrecht. Maar Omdat ze inhoudelijk gezien privaatrechtelijke
rechtsbetrekkingen regelen zoals bijvoorbeeld koopovereenkomsten en geen betrekking
hebben op de publieke sfeer worden zij niet gerekend tot het internationaal publiekrecht)
die het nationaal recht aanvullen, het uniformeren van het privaatrechtelijke stelsels.
Onderscheid tussen internationaal publiek en privaatrecht
Om grensoverschrijdende publieke belangen te beschermen kan het wenselijk zijn om
privaatrechtelijke rechtsbetrekkingen te reguleren.
Zo kan een verdrag bijvoorbeeld regels trekken dus een personen die milieuschade
veroorzaken en de personen die er schade door lijden waardoor het het publiekelijk belang
van de bescherming van het milieu garandeert.
Doordat Staten in toenemende mate publieke taken overlaten aan private instituties wordt
het onderscheid verder gerelativeerd.
Zo kan een staat aansprakelijk worden gesteld als een private instelling bij de uitoefening
5
,van publieke taken in strijd handelt met het internationaal recht, zulke instituties worden dus
beheerst door zowel internationaal privaat als publiekrecht.
Internationaal publiekrecht regelt in belangrijke mate rechtsbetrekkingen tussen gelijke
partijen (staten) waardoor het lijkt op privaatrecht
3. Juridisch element
Dit element onderscheidt internationaal publiekrechtelijke normen van andere
internationale normen (zoals aanbevelingen algemene vergadering VN en religieuze en
morele normen).
Morele overwegingen zijn ontzettend belangrijk zoals ook te zien is In het ontstaan van het
Internationaal recht wat bedoeld was als een poging tot een vreedzame en rechtvaardige
wereld creëren, of bijv om liberale waarden als rechtsstatelijkheid en democratie te
verspreiden.
Wat is er nodig voor de rechtszekerheid?
Als Staten hun onderlinge betrekkingen willen afstemmen moeten zij zekerheid hebben
over de regels die deze betrekkingen beheersen, daarom is het van belang dat deze regels
zijn afgebakend van andere niet juridische regels. Ook is het belangrijk dat zij binnen de
internationale rechtsorde in geval van conflict voorrang hebben boven niet juridische regels.
Om te bepalen welke regels juridische regels zijn en welke regels politieke en morele regels
keek je naar twee criteria:
1. Bron van de regel (verdragen etc, zie pag 3. Gaat er dus om dan de staten ooit
instemming moeten hebben gegeven over die regel ) > dit is een kenmerk van het
positivisme
Die basis moet steeds opnieuw gezocht worden en daarom wordt wel gesproken van de
horizontale structuur van het int. rechtsorde.
Lotus beginsel> alles wat niet expliciet verboden is door het int. recht is toegestaan.
2. De rechtsregel is onderdeel van een systeem dat schending van een norm verbindt met
een sanctie.> Dit is een wezenskenmerk van het recht
Er wordt wel gesproken van een gemis In het internationaal recht op dit kenmerk
Omdat de internationale rechtsorde geen centraal gezag kent dat recht kan
afdwingen> ZWAKTE
Zeker indien de situatie van ‘’high-politics’’ (grote politieke crisis) zich voordoet kan int.
recht niet worden afgedwongen> int recht kan fundamentele schendingen van de
grondregels van dee int. rechtsorde niet tegengaan.
6
,Echter beschikt int. recht wel over procedures voor handhaving en afdwingbaarheid, dit ligt
vooral in handen van de staten zelf (via bijv diplomatiek protest en sancties) Maar ook de
veiligheidsraad van de VN kunnen handhaven, en de ISH en het EHRM.
Ook zorgt de integratie van int. in nat. recht voor effectief toezicht.
Andere factoren die zorgen voor de naleving van int. recht (die niet met handhaving te
maken hebben):
1. Reputatie van staten. (goede reputatie, meer staten willen afspraken met je maken)
2. Staten (en personen namens staten) beschouwen int. recht als recht dat moet worden
toegepast. > aanvaarding en internalisering van int. recht als recht.
Int. publiekrecht en politiek
Int. publiekrecht is voor een groot deel het resultaat van politieke opvattingen over de
inrichting van de int. samenleving , gecombineerd met politieke machtsverhoudingen die
bepalen welke opvattingen domineren.
dit is bijv duidelijk zichtbaar bij open normen die staten zelf in mogen vullen. (de
betekenis kan dan niet los worden gezien van de politieke agenda)
Organisatie
Nationale rechtsorde is gecentraliseerd (uitoefening door 1 overheid)
In de int. rechtsorde is de gemeenschappelijke en centraal gezag zeer zwak,
gedecentraliseerd (de leden aka de staten voeren zelf het gezag uit)
Er zijn 3 integratievormen:
1. Het gedecentraliseerde karakter van int. publiekrecht is te verklaren door het
ontstaan van verschillende soevereine staten. Het beschermt namelijk ook de
soevereiniteit van staten > het recht van co-existentie. (Vreedzaam naast elkaar
laten bestaan van onafhankelijke staten) Dit zie je nog steeds terug in het feit dat er
inmiddels bijna 190 staten zijn, het groeit.
2. Ook heeft zich een recht van samenwerking (actieve samenwerking tussen staten
die verder gaat dan afbakening van soevereiniteit) ontwikkelt omdat het bijna
onmogelijk is voor staten afzonderlijke om bepaalde belangen te behartigen zoals
financiële stabiliteit en bescherming van natuur en milieu. Denk aan terrorisme.
3. Soms richten staten internationale organisaties op, waaraan zij bevoegdheden voor
publieke taken overdragen> geïnstitutionaliseerde vorm. Hierdoor krijgen minder
machtige staten meer macht.
Zo erkent de NL GW het belang van bovennationale organisaties (art 92 GW) Het
recht wat hierop van toepassing is wordt ook wel het recht van integratie genoemd.
(bescherming/uitvoering publieke taken op bovennationaal niveau. Bijv. VN of de
EU.)
7
,Door bovenstaande vormen en dat er veel instituties los van elkaar belast zijn met de
ontwikkeling, toepassing en handhaving van int. recht maakt de institutionele vormgeving
moeilijk, zeker in vergelijking met een staat die verschillende ministeries heeft die meer
verbonden zijn.
Nieuwe eventuele ontwikkelingen.
Sommige denken dat we van co-existentie naar integratie gaan waardoor er voor int.
publiekrecht geen ruimte zou zijn.
2 kanttekeningen hierbij:
1. Door machtsconcentratie ontstaan de instituties die publiek gezag uitoefenen
(namelijk grondgrondgebied + bevolking + machtsconcentratie ), daarom is het
denkbaar dat zich grotere eenheden ontwikkelen. Al is dit wel onwaarschijnlijk (de
EU zal nooit krachtig genoeg zijn om te staat te vervangen)
2. Nationale samenlevingen zijn vaak homogeen betreffende gedeeld verleden,
tradities, cultuur en fundamentele waarden. Dit is belangrijk omdat een samenleving
pas publiek gezag aanvaard als dit aansluit bij haar waarden. En consensus over veel
onderwerpen is er niet op internationaal niveau laat staan mondeaal.
Een internationale gemeenschap bestaat enkel in abstracte zin gezien dat er geen gedeeld
verleden, cultuur etc. is.
De voorwaarden voor een structurele en vergaande toedeling van publieke bevoegdheden
aan int. instituties zijn namelijk: gedeeld geschiedenis, waarden, cultuur en belangen.
Juist het tegenovergestelde lijkt soms te gebeuren, verdwijnen grote staten en steeds meer
kleinere staatjes
dan zou publiek gezag worden uitgeoefend door elkaar aanvullende, maar ook
concurerenden organisatie vormen op verschillende niveaus (mondiaal reegionaal en
nationaal en subnationaal)
Onderdelen
Het algemene deel van int. publiekrecht bestaat uit: beginselen en leerstukken die op alle
gebieden van int. publiekrecht van toepassing zijn> rechtssysteem. (Zoals formele
beginselen en beginselen voor geschilbeslechting)
Ook omvat het fundamentele beginselen (zoals beginsel van verdragen en goede trouw)
Beginselen die tot het algemeen deel behoren kunnen niet weggaan, of ophouden te
bestaan, dan zou het int publiekrecht uit elkaar vallen.
Omdat afspraken die gemaakt worden verschillen in tijd, plaats en inhoud worden ze niet
tot het algemeen deel gerekend. Ze kunnen veranderen en tenietgaan zonder dat het int.
publiekrecht wordt aangetast.
8
,Het bijzondere deel: denk aan strafrecht een belastingrecht. Deze zijn opgericht door
wisselende groepen staten.
Het recht van de Europese Unie.
Omdat het gebaseerd is op een internationale rechtsbron (V(W)EU) is het een onderdeel
van internationaal publiekrecht.
Echter gaat de EU steeds verder weg van het internationaal publiekrecht.
Er is een internationaal HvJ , die het laatste woord heeft over de uitleg EU recht.
De EU kan lidstaten binden zonder tussenkomst van de lidstaten zelf (vanwege toegang tot
de Europese rechter en kiezen EU parlement)
Hierdoor heeft de rechtsorde van de EU een verticaal karakter (waardoor het soms meer
lijkt op nat. dan int. recht) > vandaar Supranationale rechtsorde.
3 redenen belang recht van de EU
1. Belangrijke structuurkenmerken aanwezig in int. rechtsorde zoals doorwerking en
gedeeld gezag
2. Doordat er steeds meer gezag aan de EU wordt gegeven gaan zij zich ook steeds
meer verantwoordelijkheden uitoefen jegens de niet-lidstaten
3. Verdragen van de unie worden niet meer enkel als int publiekrecht maar ook als
europees recht bepalend voor de rechten en plichten van de lidstaten+ onderdanen.
9
, H5 Kern van het internationaal publiekrecht Boom Juridisch
Rechtsbronnen
Inleiding
Rechtsvorming In de internationale rechtsorde worden beheerst door een Samenstelsel van
verschillende rechtsbronnen ipv 1 wetgevend orgaan.
Er bestaat geen lijst van de verschillende rechtsbronnen maar als hulpmiddel wordt veel
gebruik gemaakt van de verdragen. (art 38 lid 1 statuut int. gerechtshof IGH),
verdragenverdrag < Deze lijst is niet uitputtend. (De IGH is het hoogst rechterlijke orgaan
van de VN.)
De belangrijkste bronnen die de internationale rechtsorde als rechtscheppend beschouwt,
zijn :
1. gewoonterecht !
2. verdragen
3. besluiten van internationale organisaties !
4. algemene rechtsbeginselen ! (5. billijkheid)
6. eenzijdige rechtshandelingen of verklaringen staten
Redelijkheid een billijkheid = lid 2 van art 38> ex aequo et bono
! Bij bovenstaande (met een !) is het niet noodzakelijk dat staten uitdrukkelijk met dat recht
instemmen > zij vormen namelijk algemeen geldend recht (objectief)
Algemene schets
Rechtsvorming gebeurt door staten en int. organisaties.
De int. rechtsorde heeft een decentraal karakter en ook speelt het beginsel van soevereine
gelijkheid een belangrijke rol, hierdoor kan een staat niet zonder zijn instemming aan en
regel van int. recht worden gebonden. < beginsel van totstandkoming int. recht
Vanwege bovenstaand beginsel is er grote delen van het Internationaal recht geen
algemeen, objectief recht geldend recht omdat dus niet alle partijen ermee akkoord zijn
gegaan en het enkel voor de andere partijen geldt. (ook al gelden de procedures wel voor
alle partijen en dus algemeen geldend, maar de inhoud dus niet)
De internationale rechtsorde heeft een wereldwijd geldend formeel kader, waarbinnen
Staten regels kunnen vaststellen die alleen voor deze zelf verbindend zijn.
Gewoonterecht
Definitie: Gewoonterecht ontstaat uit gedragingen van staten, die door actief aan een
praktijk deel te nemen of deze te dulden, deze praktijk aanvaarden zodanig dat erop mag
worden vertrouwd dat zij zich in de toekomst naar deze praktijk zullen gedragen.
Gewoonterecht is gebaseerd op de wil van de staten.
10
