Aantekeningen Psyche & Soma
Introductiecollege
- wat zijn ziektegenerieke aspecten?
- algemene klachten
- vb. moeheid
- wat zijn ziektespecifieke aspecten?
- zijn specifiek voor een stoornis
- vb. diabetes
- Collegestof (wél wat er in de presentatie staat, níet wat erbij is verteld)
Wat doet een medisch psycholoog?
Wat doet een medisch psycholoog?
> Behandeling van psychische problemen bij patiënten
> Behandeling van alle psychische problemen?
- ook het systeem eromheen
- ze spelen een belangrijke rol in de communicatie tussen de arts en de patiënt
> Communicatie tussen arts en patiënt
> Als communicatie met patiënt moeizaam gaat
> Als communicatieproblemen de medische diagnosestelling en behandeling belemmeren
> Consult met zorgverlener, patiënt en/of beide
> Communicatietraining en onderwijs aan zorgverlener
- ze zijn vaak betrokken bij wetenschappelijk onderzoek
Medische psychologie: indicatiestelling
- Bij verstoorde aanpassing/aanpassingsstoornis
> aan ziekte en behandeling
> van patiënt en/of systeem
- Bij DSM-V stoornis
> Angststoornis, paniekstoornis
> Stemmingsstoornis, depressie
> Slaapstoornis
>…
- in ziekenhuizen kunnen ze vaak in beide gevallen een medische psycholoog krijgen
- in de eerste lijn moet er vaak wel echt een DSM indicatie zijn
- Bij extreme vormen van ziektebeleving en ziektegedrag
> Ontkenning
> Claimend gedrag
- Bij psychopathologie
> Bij complexe problematiek (bv. persoonlijkheids-problematiek, schizofrenie) afweging
tussen medisch psycholoog of andere specialistische GGZ
Medische psychologie: diagnostiek
- Informatiebronnen voor diagnostiek
> Vooroverleg met verwijzer
> Anamnese
> Vragenlijsten
> Hetero-anamnese
1
, > Op indicatie: psychologische testen
> Op indicatie: neuropsychologisch onderzoek
> Opvragen informatie elders
Medische psychologie: behandeling
- Psycho-educatie -> informatie over ziekte en hoe patiënt ermee om kan gaan
- Cognitieve gedragstherapie
> Acceptance and commitment therapy (ACT)
> Mindfulness
- EMDR
- Emotion focused therapy (EFT)
- Problem solving treatment (PST)
- Interpersoonlijke psychotherapie (IPT)
- Inzichtgevende psychotherapie
- Rouwtherapie
- Relatie- of partnergesprekken
-…
- diagnostiek en benadeling lijken op wat een ‘gewone’ psycholoog doet
Wat doet een revalidatiepsycholoog?
- Doel medisch-specialistische revalidatie
> Doel medisch-specialistische revalidatie: eraan bijdragen dat een stoornis zo min mogelijk
leidt tot beperkingen in activiteiten, en dat een aanwezige beperking in activiteiten zo min
mogelijk leidt tot participatieproblemen
- werkt in een multidisciplinair team
- het opnieuw participeren in de samenleving is het belangrijkst
Wat is gezondheid?
- Definitie gezondheid WHO: Health is a state of complete physical, mental, and social wellbeing and
not merely the absence of disease or infirmity (WHO, 1992)
Wat is het biopsychosociale model?
- Biomedisch model: ziekte kan volledig verklaard worden vanuit fysiologische processen
- omdat we weten hoe kanker zich ontwikkeld, kunnen we medicijnen maken
- Biopsychosociaal model: het effect van biologische, psychologische, sociale en culturele factoren
op ziekte en gezondheid wordt meegenomen
2
,- Biopsychosociale factoren die een rol spelen
bij een hoger overlijdensrisico van mensen met
schizofrenie en kanker
- vb. diagnose stelling is lastiger waardoor de
ziekte al verder gevorderd is
- vb. lastiger om medicijnen voor schizofrenie
te krijgen, vanwege behandeling kanker
Biomedisch vs biopsychosociaal model
- wat wordt er bedoeld met circulaire causaliteit?
- het houdt elkaar allemaal in stand
- vb. je hebt last van depressieve klachten -> je wordt sneller ziek -> zorgt weer voor andere
problemen, enz.
- door samenwerking tussen ziekenhuis en instelling te verbeteren wordt de zorg beter en is er meer
overlevingskans voor de patiënt
Psychosociale klachten bij chronische ziekte in Nederland
- 30% ervaart psychosociale problemen – lichaam vraagt/eist aandacht:
> fysiek gebied: omgaan met symptomen, medicatiegebruik, leefregels
> psychosociaal vlak: sociaal-maatschappelijke rolveranderingen, doelen bijstellen en
omgaan met emotionele gevolgen, zoals angst en depressie
Gevolgen van een depressie bij cardiovasculaire klachten
- Mensen met cardiovasculaire klachten én een depressie
> Slechter herstel
> Minder therapietrouw
> Ongezondere leefstijl
> Verhoogd risico op complicaties en overlijden
- Circulair: dit leidt weer tot meer depressieve klachten
- Gedeelde etiologie
> Gebrek aan lichaamsbeweging
> Langdurige stress
Invloed voor de samenleving
- Gevolgen van depressie bij chronische ziekte voor de samenleving
> Meer zorggebruik en hogere zorgkosten
> Hoger ziekteverzuim en meer productieverlies
Leerdoelen
1. Je kunt een casus van een patiënt met een psychisch probleem bij een somatische aandoening
3
, analyseren volgens het biopsychosociale model en in de context van de levensloop.
2. Je kunt de biopsychosociale stress response beschrijven en de invloed daarvan op ziekte en
gezondheid analyseren.
3. Je kunt veelvoorkomende fysieke en psychische klachten bij verschillende somatische ziekten
beschrijven.
4. Je kunt hypotheses opstellen over de rol van fysieke, psychische, sociale en leefstijl factoren bij het
ontstaan, in stand blijven en afnemen van psychische klachten bij een somatische aandoening.
5. Gebaseerd op een casus kun je globaal een medisch psychologische diagnose en behandelplan
opstellen en je afwegingen daarbij beargumenteren.
6. Je kunt de werkwijze binnen het wetenschappelijke vakgebied behavioral medicine verwoorden en
wetenschappelijke studies kritisch evalueren.
7. Je kunt een globaal overzicht geven van het vakgebied medische psychologie en
revalidatiepsychologie in Nederland.
Gezondheidspsychologie en behavioral medicine
- Een interdisciplinaire benadering die zich bezig houdt met de relatie tussen gedrag, gezondheid en
ziekte, zowel op het gebied van onderzoek als op het gebied van behandeling, preventie en
revalidatie
- Bijvoorbeeld:
- De relatie tussen chronische stress, fysiologische reacties en het optreden van lichamelijke
symptomen
- De rol van gedragsstijlen bij het optreden en in stand houden van lichamelijke ziekten
- De invloed van ziekte en medische ingrepen op kwaliteit van leven, angst- en depressieve
klachten, of gevoel van zelfwaardering
- Wat is het effect van een specifieke psychologische interventie op depressieve klachten bij
ziekte?
Evidence-based practice
- “Integrating individual clinical expertise with the best available external clinical evidence from
systematic research” (Sackett et al., 1996).
- Dhr. B. heeft ongeneeslijke kanker en is somber.
Vraag: “Kan ik de somberheid van dhr. B. beter behandelen met ACT of life review therapie?”
Hiërarchie van bewijs in wetenschappelijk onderzoek
- Originele studies
- Case reports
- Kleine groepen patiënten
- Is er een probleem?
- Kwalitatieve studies
- Interviews of focusgroepen -> geeft inzicht in de beleving van patiënten
- Hoe ervaren mensen het probleem?
- Cross-sectionele studies
- Eenmalige meting
- Hoe groot is het probleem?
- Wat is precies het probleem?
- Case-control studies
- Patiënten vs gezonde mensen
- Hoe groot is het probleem?
- Wat is precies het probleem?
4
