Samenvatting Bestuur TB121B 2021
Inhoud
Hoofdstuk 1: De wereld van openbaar bestuur ...................................................................................... 2
Hoofdstuk 2: Beleid en sturing ................................................................................................................ 5
Hoofdstuk 3: De beleidsomgeving .......................................................................................................... 7
Hoofdstuk 4: Beleidsprocessen ............................................................................................................... 9
Hoofdstuk 5: Organisaties en omgeving ............................................................................................... 11
Hoofdstuk 6: Managementbenaderingen ............................................................................................. 14
Hoofdstuk 7: Leiderschap en gedrag ..................................................................................................... 16
Hoofdstuk 8: De politieke omgeving van het openbaar bestuur .......................................................... 19
Hoofdstuk 9: Politiek-ambtelijke verhoudingen ................................................................................... 21
Hoofdstuk 10: Politiek, bestuur en media ............................................................................................. 24
Het boek is als volgt opgebouwd: paragraaf 1 van elk hoofdstuk zijn de leerdoelen. Paragraaf 2 is een
casus gerelateerd aan de inhoud van het hoofdstuk en paragraaf 3 is een introductie in het hoofdstuk
waarin globaal verteld wordt wat er in dat hoofdstuk aan bod komt. De laatste paragraaf van elk
hoofdstuk bevat een samenvatting, de kernconcepten van het hoofdstuk en de gebruikte literatuur.
Het boek bestaat uit 3 delen:
H 2, 3, 4 Beleid en sturing
H 5, 6, 7 Organisatie en management
H 8, 9, 10 Politiek en bestuur
Samenvatting Bestuur TB121B 2021-2022 Fleur Cluistra
,Hoofdstuk 1: De wereld van openbaar bestuur
1.3 Het openbaar bestuur gaat over partijen, beslissingen en activiteiten die het lot van mensen
ingrijpend beïnvloeden. Handelen binnen openbaar bestuur is van invloed op onze gezondheid,
gevoel van veiligheid, welvaart, opvoeding en ontspanning. Ingewikkelde beleidsmatige,
organisatorische, politieke, ethische, juridische en logistieke vraagstukken.
1.4 Drie betekenissen bestuur:
1. Activiteit van het besturen.
2. Groep personen die samen besturen.
3. Geheel van personen, instellingen, organisaties, activiteiten en procedures van besturen.
Openbaar bestuur is het geheel van organisaties en activiteiten die primair gericht zijn op de
besturing van de maatschappij. Beperkte opvatting: de overheid of de staat. Ruime opvatting: ook
organisaties die publieke taak vervullen.
Bestuur = richting geven door uitvoeren van beslissingen.
Openbaar = reikwijdte van deze beslissingen. Bindend karakter voor alle leden van de samenleving
op een bepaald grondgebied. Naleving kan worden afgedwongen. Overheid heeft monopolie op
geweld, kan besluiten met harde hand afdwingen.
Drie logica’s van sturing:
1) De staat is er om het algemeen belang te dienen.
2) De markt om producten en diensten op commerciële grond te leveren.
3) Middenveld richt zich op doelstellingen die niet op winst gericht zijn, maar niet bij de
overheid horen.
Privatisering, liberalisering of vermarkting: activiteiten worden van de staat overgeheveld naar de
markt. Nationalisering of verstatelijking: andersom.
Overheidsorganisaties bestaan uit politieke leiding (verantwoording schuldig) en ambtenaren
(ondergeschikt).
Maatschappelijk middenveld: organisaties die zich tussen de overheid en bedrijven en individuele
burgers bevinden. Organisaties zijn qua rechtsvorm private organisaties, maar betrokken bij
openbaar bestuur. Tweedeling:
1. Vervult maatschappelijke functie (ziekenhuizen, schoolbesturen, woningcorporaties).
2. Behartigen bepaald belang (vakbonden, werkgevers- of milieuorganisaties).
Bovenstaande indeling is de kernaanpak: publieke organisaties hebben een publiekrechtelijke
grondslag en niet-publieke organisaties hebben dat niet.
Barry Bozeman spreekt van ‘mate van publiekheid’.
Drie dimensies bij dimensionele aanpak. Eigendom: wie is de eigenaar van de organisatie?
Bekostiging: wie bekostigt de organisatie? Wat is de mate van politieke controle?
1.5 Verticale dimensie geeft meerdere niveaus (gemeente, provincie, staat, EU). Horizontale
dimensie: bestuur niet alleen overheid, maar ook maatschappelijke organisaties.
Samenvatting Bestuur TB121B 2021-2022 Fleur Cluistra
, Multi-level governance: beschrijft beide dimensies. Besturen vindt plaats zowel door overheid als
andere partijen.
Huis van Thorbecke: drie hoofdlagen; gemeente, provincie, rijk. Etage erbij door EU.
Nederland is gedecentraliseerde eenheidsstaat: gedecentraliseerd betekent dat lagere overheden
bevoegdheden hebben, eenheidsstaat dat de centrale overheid altijd de macht over kan nemen.
Ambiguïteit: centraal systeem met mogelijkheid tot variatie dmv decentrale autonomie.
Nationale overheid is vaak afhankelijk van decentrale overheden door globalisering, decentralisatie
en integratie van EU.
Veiligheidsregio’s (veiligheid) en metropoolregio’s (mobiliteit) dragen verantwoordelijkheid voor
een specifiek bestuursterrein. In strijd met Huis van Thorbecke.
Uitholling vd nationale staat: steeds minder macht bij nationale staat.
1.6 Good govenance: de VN beoordeelt hiermee de kwaliteit van overheden van lidstaten.
Onpartijdig en open, rechtszeker, consensusgericht, participatief, vraaggericht, effectief en efficiënt,
publieke verantwoording en transparant.
Vier dimensies bestuurlijke kwaliteit.
1. Democratie: responsief bestuur. Vertegenwoordiging gekozen door burgers. Openstaan voor
maatschappelijke initiatieven. Besluitvormingsprocessen moeten transparant zijn. Burgers
participeren en hebben inspraak.
2. Rechtmatigheid: openbaar bestuur heeft voor burger gevaarlijke monopolypositie. Macht van
overheid moet ingeperkt en gecontroleerd zijn. Iedere publieke bevoegdheid heeft wettelijke
grondslag. Wetten beschermen burgers tegen overheidswillekeur.
Rechtsbescherming tegen overheid is sterk uitgebreid. Juridische eisen aan optreden bestuur hoger:
Algemene wet Bestuursrecht (Awb). Rechters minder terughoudend overheid aan te pakken. Dit alles
heet Juridisering: toename van formele regels en van formele vormen van conflictsbeslechting in het
domein van het openbaar bestuur.
3. Doeltreffendheid en doelmatigheid: presterend bestuur. Wanneer doelstellingen worden gehaald
= doeltreffendheid. Met zo min mogelijk middelen doelen bereiken = doelmatigheid. Laatste vooral
door instanties die zich bezig houden met overheidsfinanciën. Kosten verzorgingsstaat lopen hoog
op, dus doelmatigheid moet beter.
4. Integriteit: niet voor eigen gewin gebruikmaken van machtspositie, niet afwijken van ethische
normen en niet omkoopbaar zijn. NL doet goed met meldpunten, klachtenlijnen,
vertrouwenspersonen. Ministerie van BZ&K belast met bewaking integriteit.
Er zijn spanningsvelden tussen deze vereisten:
Doelmatigheid vs rechtmatigheid: recht op inspraak vertraagt besluiten.
Democratie vs rechtmatigheid: door stijging criminaliteit hebben burgers geen bezwaar tegen
verruiming opsporingsbevoegdheden en gebruik criminele informanten. Overheid handelt in strijd
met strafrecht.
Integriteit vs democratie: wethouder laat fabriek die milieunormen overtreedt doorgaan in belang
van werknemersbelangen. Corruptie wanneer wethouder geld ontvangt.
1.7 Wortels van Nederlands openbaar bestuur bij de Republiek der Verenigde Nederlanden.
Nauwelijks centrale overheid. Zeven provincies die ieder onafhankelijk waren. Besluitvorming op
basis van consensus. Zelfregulering door lokale organisaties.
Centrale overheid ontstond bij Bataafsche Republiek en Koninkrijk der Nederlanden. Nationaal
wetboek, centrale staatsorganen en ministeries. Monocratisch: koning had macht.
Midden 19e eeuw onder invloed van liberalen naar nachtwakerstaat: weinig overheidsbemoeienis.
Door de economische crisis van jaren 30 meer stimulering van overheid door opvattingen van
Keynes. Overheid nam met wederopbouw centrale rol in, steeds meer richting verzorgingsstaat.
Samenvatting Bestuur TB121B 2021-2022 Fleur Cluistra
