Filosofie Hoofdstuk 2
TW4
Metafysica
Flashback
De fysica is de oudste wetenschap. Natuurfilosofen waren op zoek naar verklaringen voor natuurverschijnselen
en naar de bouwstoffen van de natuur. Zij zochten naar de archè, het begin van de physis.
Parmenides kwam met de stelling over de archè en het bestaan -> dat je nooit kunt zeggen dat iets uit niets
kan ontstaan. Een begin is dus iets verwerpelijks, want je kan niet iets ‘worden’ als het eerst niks was.
Verandering zou niet bestaan.
Heraclitus kwam juist met -> alles stroomt, niets blijft. De archè is een spel van tegenstellingen die elkaar nodig
hebben en elkaar in evenwicht houden. (geen warmte zonder kou, geen liefde zonder haat)
Inleiding
Wat is zijn? Wie ben ik? Wanneer bestaat iets/iemand?
Synoniem metafysica = ontologie (ontos = zijnde, logos = leer -> ‘zijnde-leer’)
We onderscheiden 2 vormen van ontologie:
1. Algemene ontologie – Wat is zijn? Wat is de werkelijkheid?
2. Toegepaste ontologie – Bestaat God? Bestaat het bewustzijn?
Vaak wordt gezegd dat de algemene ontologie zinloos is (overbodig, te abstract, tijdverspilling)) maar beide
lopen in elkaar over: algemene ontologie is nauwelijks mogelijk zonder dat het ook over specifieke zijnden gaat.
Omgekeerd is toegepaste ontologie niet mogelijk zonder het ‘zijn’ te veronderstellen.
Als men een stok in het water steekt, ziet hij dat het gebogen is. Hij schijnt dus gebogen, maar hij is recht.
Blijkbaar maken we dus een verschil tussen schijn en zijn. Maar de gebogen stok ‘is’ toch op een bepaalde
manier ook, op zijn minst als mijn waarneming?
Als we zeggen dat waarnemingen en verschijnselen ook ‘zijn’, hebben we een tegenspraak binnen het
zijnsbegrip. Plato loste dit op door verschillende gradaties van ‘zijn’ te onderscheiden. Een verschijnsel is dus
minder echt dan de werkelijkheid zelf, die zich achter het verschijnsel verbergt.
Plato
Plato wordt gezien als de eerste grote metafysicus van de filosofie. Hij levert vooral kritiek op onze
neiging om datgene wat we ervaren onmiddellijk te beschouwen als echt. Deze kritiek mondt uit in
Plato’s zijnsopvatting, zijn Ideeënleer.
Hoe kan het dat we in verschillende dingen (beuken, dennenbomen, wilgen) hetzelfde zien, zonder
dat we ditzelfde ooit hebben waargenomen? Hoe kan het dat we de term boom toepassen op zoveel
afzonderlijke dingen?
, Je kunt natuurlijk antwoorden dat je dat hebt geleerd van je ouders, die je begrippen bijbrengen
door in een boekje de bomen aan te wijzen en er met een heel hoge stem te zeggen ‘Kijk is Jan-
Pietertje, dat is een boom!’
Maar dat betekent dus dat je vanaf een bepaald moment in staat bent om door al die verschillen
heen te kijken en een dennenboom, adelaar en een kleur te identificeren als boom, als vogel of als
rood.
En -> ben jij nog dezelfde als die je vroeger was? Er is namelijk geen enkele cel meer over van de 2-
jarige jou, maar toch spreken we nog over herinneringen van jouzelf. HOE?
(Lol we zitten bij Filosofie dus we gaan echt geen antwoord krijgen op deze vragen)
---- ‘de Idee’ ----
Plato besluit dat er iets moet zijn waar onze termen naar verwijzen. Dat ‘iets’ noemt hij ‘Idee’ of
‘Vorm’.
1) Het zou het ene zijn in het vele, het gemeenschappelijke in het verschillende, het blijvende in het
veranderlijke. Het algemene in het particuliere.
2) Het idee ‘bed’ zou volgens Plato tijdloos en onveranderlijk zijn. Het is nooit gemaakt, het moet er
altijd al zijn geweest, nog voor het eerste bed was uitgevonden. Want de idee is dat waarvan alle
tastbare bedden variaties van zijn. Het idee ‘bed’ staat model voor alle tastbare bedden, het is het
oorspronkelijke ‘bed’.
3) Plato zou dus de Idee echter/werkelijker noemen dan alles wat ernaar genoemd en gemaakt is. De
Ideeën zijn transcedent, ze overstijgen de ervaringswereld.
4) Plato ziet de wereld van Ideeën als modelwereld voor de wereld die wij beschouwen als
werkelijkheid. -> tweewereldenleer
5) Plato geeft dus zowel Heraclitus als Parmenides gelijk: alles verandert constant (Heraclitus), maar
maar er is ook de Idee, het blijvende in het veranderlijke, het wezenlijke kenmerk waaraan je iets kan
herkennen (Parmenides)
6) Het op elkaar lijken van dingen worden bepaald aan de hand van de maatstaf de Idee. Maar hoe
zit het met het op elkaar lijken van de Ideeënwereld en de ervaringswereld> Moeten we die ook
weer begrijpen in termen van een ‘lijken op’? Maar dan kan je toch oneindig door gaan?
Een antwoord daarop is dat de transcendente Ideeën van een volstrekt andere aard zijn dan van de
waarnemingswereld en dus überhaupt nooit te vergelijken zijn.
----- De mythe van de grot -----
Als Plato in een dialoog bij de kern was aanbeland, vertelde hij liever een verhaal dan een abstract
betoog. Dat verhaal zou moeten helpen zijn standpunt te verhelderen, door iets anders te vertellen
-> allegorie (allon = anders, agoreuein = zeggen). Zo ook bij zijn mythe van de grot, een van de
invloedrijkste teksten van de gehele filosofie.
