Begrippenlijst en uitwerkingen yOUlearn psychologie van arbeid en gezondheid
PB0204
1
,Thema 4 Burn-out en workaholisme interventies en arbeidsre-integratie
U gaat als student psychologie stage lopen bij het organisatieadviesbureau Pieterse & Partners. Dat bureau helpt bedrijven met
diverse diensten. Zo kunnen ze medewerkers van bedrijven (helpen) coachen en de psychische klachten van medewerkers
behandelen, maar het bureau helpt bedrijven ook met re-integratie van werknemers en met organisatieveranderingen. U
participeert bij Pieterse & Partners in een projectgroep die een groot transportbedrijf Brekelmans met meerdere vestigingen in
Nederland, ondersteunt. Uw stagebegeleider bij het organisatieadviesbureau is Jef.
U en uw stagebegeleider Jef krijgen vijf taken waaraan u gaat werken. Deze taken zijn verdeeld over de studietaken in dit thema:
1. bepalen welke vorm van ondersteuning of behandeling geschikt is voor de heer Vermeulen, de supervisor
humanresourcesmanagement (HRM) van Brekelmans, die momenteel niet goed functioneert; vervolgens samen met
uw stagebegeleider die ondersteuning of behandeling ook uitvoeren of de heer Vermeulen doorverwijzen (studietaak
4.1)
2. vaststellen of er sprake is van aan workaholisme gerelateerde problemen bij een medewerker van transportbedrijf
Brekelmans (de heer Hofman). (studietaak 4.2)
3. nagaan hoe coaching is in te zetten om werkprestaties en de beleving van werknemers te verbeteren (studietaak 4.3)
4. ondersteunen van arbeidsre-integratieprocessen binnen het transportbedrijf Brekelmans; daartoe eerst informatie
inwinnen bij een voorbeeld van een re-integratiebedrijf, de Diamant-groep. (studietaak 4.4)
5. adviseren van de afdeling Personeelszaken van Brekelmans bij het opzetten van een onderzoek naar de relatie tussen
de gezondheid en prestaties van de werknemers. (studietaak 4.5).
2
,Thema 4.1 Burn-out en counseling
Inleiding
Bureau Pieterse & Partners helpt transportbedrijf Brekelmans bij een reorganisatie. Een van de vragen die bij het bureau
terechtkomt, is een vraag om ondersteuning van een personeelslid. De leidinggevende van medewerker Vermeulen van
transportbedrijf Brekelmans heeft bureau Pieterse & Partners daarom gevraagd. Deze leidinggevende schetst het probleem dat
het de heer Vermeulen maar niet lukt om in zijn functie als HRM-supervisor een aantal noodzakelijke veranderingen door te
voeren. De functie van HRM-supervisor houdt in dat Vermeulen het personeelsbeleid binnen de verschillende vestigingen van
transportbedrijf Brekelmans coördineert en dat hij verantwoordelijk is voor het contact met de HRM-directeuren van de andere
vestigingen binnen Brekelmans. De heer Vermeulen blijkt in toenemende mate onvoldoende adequaat te functioneren. Volgens
de leidinggevende richt Vermeulen zich te weinig op de grote lijn. ‘Ik weet eigenlijk helemaal niet of iemand als Vermeulen nog
wel op het niveau van de HRM-supervisor kan functioneren,’ verzuchtte hij. ‘Vermeulen maakt’, vertelt de leidinggevende ook
nog, ‘een oververmoeide en gespannen indruk, zijn houding binnen de organisatie oogt cynisch en onzeker, en hij laat minder
plezier in zijn werk zien.’ De laatste tijd kan hij ook weinig hebben van zijn leidinggevende.
Uw eerste indruk op basis van de informatie van dit gesprek is dat er sprake is van spanningsklachten.
Om te achterhalen wat er precies met de heer Vermeulen aan de hand is, nodigt uw stagebegeleider de heer Vermeulen uit voor
een gesprek. Normaal gesproken voert Jef dit gesprek alleen met de heer Vermeulen. U mag er als stagiaire bij zijn en
observeren. Vermeulen weet dat transportbedrijf Brekelmans een organisatieadviesbureau heeft ingeschakeld om het
veranderingsproces te ondersteunen en is eigenlijk wel blij dat uw stagebegeleider belt. De situatie waarin hij nu verkeert, zit
hem ook niet lekker en breekt hem op. U beiden spreekt met de leidinggevende van de heer Vermeulen af dat er op basis van
dat gesprek wordt bepaald of en hoe Vermeulen verder ondersteund wordt.
Leerdoelen
Nadat u deze studietaak hebt doorlopen, kunt u
• burn-out omschrijven aan de hand van drie dimensies en bespreken hoe het denken over en het onderzoeken van dit
begrip zich in de tijd heeft ontwikkeld binnen de psychologie en de geneeskunde
• aangeven hoe spanningsklachten, overspanning en burn-out zich tot elkaar verhouden
• aangeven hoe wetenschappers burn-out meten en hoe psychologen en artsen dit in de praktijk vaststellen
• de aspecten van belasting, die als oorzaken van burn-out worden beschouwd, benoemen
• een aantal psychologische theorieën toelichten die burn-out verklaren
• de belangrijkste gevolgen van burn-out en overspannenheid benoemen en toelichten
• omschrijven wat counseling inhoudt, aangeven in welke situaties het wordt toegepast en waarin het verschilt van
coaching
• aangeven met welke basishouding counselors de cliëntgerichte benadering toepassen en welke gesprekstechnieken
binnen deze traditie werden ontwikkeld
• de cognitief- en gedragstherapeutische methoden bespreken die bij counseling worden toegepast, uiteenzetten hoe
deze werken en in hoeverre deze in onderzoek effectief zijn gebleken
• schetsen hoe een behandeling eruitziet en waar u tijdens een behandeling nog in het bijzonder op moet letten
• aangeven hoe effectief zo’n behandeling is en onder welke condities die effectief is (dus wat moet de behandelaar
minimaal doen om de kans op een effectieve behandeling te verhogen.
Leren
• Jong, R. de (2013). Counseling en coaching. In W. Schaufeli & A. Bakker (eds.), De psychologie van arbeid en
gezondheid (pp. 135-150). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. [hoofdstuk 7; tekstboek]
• Schaufeli, W., & Bakker, A. (2013). Burnout en bevlogenheid. In W. Schaufeli & A. Bakker (eds.), De psychologie van
arbeid en gezondheid (pp. 305-322). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. [hoofdstuk 17; tekstboek]
• Schaufeli, W., & Dierendonck, D. van (2000). UBOS-A vragenlijst. Pearson Assessment and Information, Amsterdam.
[pdf; yOUlearn]
• Terluin, B. (1996). Vragenlijst 4DKL [pdf; digitaal werkboek]
• Bastiaanssen, M., Loo, M., Terluin, B., Vendrig, L., Verschuren, C., & Vriezen, J. (2011). Herziene Landelijke Eerstelijns
Samenwerkings Afspraak Overspanning en Burnout. Huisarts en Wetenschap, 54(12), 11-16. [pdf; yOUlearn]
• Van Dam, A, Keijsers, G., Kriens, S., Boelaars, V., & Vissers, C. (2017). Protocollaire behandelingen van patiënten met
somatisch-symptoomstoornis persisterend type met aanhoudende werkgerelateerde vermoeidheidsklachten (burn-
out). In: G. Keijsers, A. van Minnen, M. Verbraak, K. Hoogduin, & P. Emmelkamp (Eds). Protocollaire behandelingen
voor volwassenen met psychische klachten. Deel uit deel 3 (pp. 63-112, met uitzondering van pp. 108-109).
Amsterdam, Boom, 2017. NB Tentamenstof is p. 63-71 en p. 110-114. Het behandelprotocol op p. 72-107 en bijlage 2.1
zijn leesstof (zie lezen hieronder).
3
, Begrippen
Hoofdstuk 7
Counseling De term counseling wordt gebruikt voor interventies ten behoeve van iemand die in emotionele problemen
geraakt of dreigt te raken. Counseling kan diverse technieken omvatten.
In feite gaat het bij counseling vaak om het toepassen van methodieken uit de psychotherapie binnen een
minder zware setting. De counselor geeft relatief veel uitleg, advies en informatie, terwijl de
psychotherapeut meer luistert.
Individuele counseling staat dan ook vaak in het teken van stressmanagement.
De basishouding van de counselor wordt daarbij als zeer belangrijk beschouwd. Een counselor dient
empathisch te zijn, de cliënt onvoorwaardelijk te accepteren en de cliënt te laten bepalen welke keuzen hij
maakt en hoe eventuele problemen worden aangepakt.
Coaching Bij coaching ligt de nadruk niet op het oplossen van de problematische situatie waarin de cliënt verkeert,
maar op het vergroten van diens effectiviteit op bepaalde gebieden. Het gaat om een vorm van
communicatie tussen twee personen, met als belangrijkste doel het vergroten van de werkgerelateerde
kennis en vaardigheden van de cliënt.
We vatten coaching op als een gesprek tussen twee personen, met de bedoeling gezond en effectief
functioneren in het werk of het ontwikkelen van de loopbaan te bevorderen. Deze doelen worden meestal
op indirecte wijze nagestreefd door het helpen vergroten van de kennis, vaardigheden en inzichten van de
cliënt. Hij kan zowel een inhoudelijke bijdrage leveren en concrete adviezen geven (expertrol) als zich
opstellen als facilitator van het proces van de cliënt (procesrol).
➢ Coaching kan verder betrekking hebben op het functioneren in diverse contexten. De aanpak van
de coach kan allerlei activiteiten omvatten.
➢ In de praktijk begint het verschil tussen counseling en coaching echter te vervagen, en wordt de
term coaching steeds meer voor een breed spectrum aan activiteiten gebruikt.
➢ Bij coaching staat het ontwikkelen van vakgerichte of persoonlijke vaardigheden voorop.
➢ Een van de doelen van de coaching van leidinggevenden is het ontwikkelen van een stijl die
bevorderlijk is voor de gezondheid en het welbevinden van hun medewerkers.
➢ De toegevoegde waarde van de coach ligt voor een groot deel in het expliciet helpen maken van de
impliciete kennis van de cliënt.
Mediatie Een vorm van interventie door een derde partij in conflicten tussen partijen, met de bedoeling vanuit de
belangen van die partijen tot voor ieder optimale resultaten te komen. Onder bepaalde omstandigheden kan
mediatie een alternatief zijn voor coaching of counseling, of aanvullend worden toegepast.
Mediatie heeft betrekking op problemen die meerdere partijen, personen of grotere gehelen, met elkaar
hebben. De aanpak is gebaseerd op praktische ervaring en empirisch onderzoek. Centraal is de ervaring dat
het in veel gevallen mogelijk is tot een win-win-uitkomst te komen. Een belangrijke voorwaarde is dat de
partijen elkaars belangen kennen en serieus nemen. Er zijn bepaalde voorwaarden voor het slagen ervan.
Beide partijen moeten in staat zijn niet (helemaal) gelijk te krijgen en bovendien mediatie als een weg naar
de oplossing te zien.
Cruciale voorwaarden:
1. Onderhandelingsbereidheid
2. Onderhandelingsruimte
De uitslag van het mediatieproces valt beter uit naarmate de mediator meer aandacht geeft aan het
besluitvormingsproces en de stijl van problemen oplossen dan aan de inhoudelijke kant.
Taxonomie van Zowel counseling als coaching in eerste
interventies instantie betrekking op het individu.
Wanneer een individu echter een centrale
plaats inneemt in de organisatie kan de
interventie een uitstralingseffect hebben.
4