Risicomanagement
Hoofdstuk 1
Mensen gedragen zich niet altijd risicomijdend en doordacht, desondanks kan worden
vooropgesteld dat de behoefte aan zekerheid tot de belangrijkste behoeften van de mensen
gerekend mag worden. Maslow onderscheidt vijf fundamentele typen van menselijke
behoeften. Zolang iemands basisbehoeften aan de onderkant niet zijn bevredigd, kunnen
overige behoeften niet verder worden ontwikkeld.
Groeimotief Zelfontplooiing
Groeimotief Waardering (succes, prestige)
Sociaal motief Liefde en sociale contacten (genegenheid en erbij horen)
Overlevingsmotief Veiligheid (bescherming, economische zekerheid)
Overlevingsmotief Fysieke behoeften (eten, drinken, slaap, seks)
Mensen proberen risico’s te interpreteren vanuit hun ervaringskader. Vaak houdt dat in dat
ze de verschijnselen terugbrengen tot gebeurtenissen die al vaker hebben plaatsgevonden.
Risico wordt omschreven als een gevaar van schade of verlies. Gevaar impliceert
onzekerheid over de toekomst. Onzekerheid is een vereiste om een gebeurtenis of
omstandigheid als risico te bestempelen. Schade of verlies toont dat we met risico’s een
gebeurtenis met negatieve uitkomst duiden.
In de westerse wereld hebben de mensen geleerd om te gaan met de risico’s die het
vervullen van de primaire levensbehoeften bedreigen. De samenleving is voortdurend op
zoek naar mogelijkheden om steeds beter te voorzien in levensbehoeften van de moderne
mens en de kwaliteit van het leven te verbeteren. Daartoe hebben ze ingewikkelde
systemen en structuren geschapen, waardoor en waaruit weer nieuwe risico’s zijn ontstaan.
Deze risico’s zorgen ervoor dat het calamiteitenkarakter is toegenomen. Denk hierbij aan
grote rampen die hebben plaatsgevonden, zoals 9/11 en natuurrampen. Omvangrijke
calamiteiten vormen slechts een topje van de ijsberg van risicoproblemen, waarvan het
merendeel de publiciteit niet haalt, maar waarmee iedereen geconfronteerd kan worden.
Doordat dit in het bedrijfsleven en bij publieke instellingen volledig wordt onderkend is
risicomanagement ontstaan. Risicomanagement wordt gebruikt voor analyse, maatregelen,
voorschriften, beschermen van projectdoelstellingen en juridische controlling. Daarnaast is
risicomanagement erop gericht de realisatie van de doelstellingen en het voortbestaan van
de onderneming te beschermen en heeft enerzijds betrekking op ondernemingsrisico’s en
organisatorische risico’s (dynamische risico’s) en anderzijds op risico’s die kunnen leiden tot
schade of verlies en die onlosmakelijk verbonden zijn aan de activiteiten en middelen van de
onderneming of instelling (statische risico’s).
Wetgeving waaruit het belang van risicomanagement indirect voortvloeit, betreft onder
andere de in 1970 in de Verenigde Staten ingevoerde Occupational Safety and Health
Administration en de ontwikkeling van de aansprakelijkheidswetgeving en -jurisprudentie.
,In Nederland is de arbeidswetgeving ingevoerd om bedrijven te dwingen tot een goed
gestructureerd risicomanagement inzake arbeidsongevallen en beroepsziekten. Daarnaast is
er wetgeving die organisaties verplicht tot het toepassen van risicomanagement.
Ook is er wetgeving die organisaties rechtstreeks verplicht tot het toepassen van
risicomanagement. In Nederland is de ‘Nederlandse corporate governance code’ voor
beursgenoteerde ondernemingen van kracht geworden. Deze code is inmiddels door andere
private en (semi)publieke sectoren aangepast voor gebruik binnen hun eigen gelederen. De
Belgische evenknie hiervan is de corporate-governanceregelgeving. Deze corporate-
governancecodes richten zich op een verantwoord ondernemingsbestuur en hoewel de
hoofdaandacht daarbij uitgaat naar het strategisch en financieel beheer, valt daaronder ook
het aantoonbaar goed en gestructureerd omgaan met risico’s.
Voor beursgenoteerde ondernemingen in de Europese Unie is de toepassing van de
International Financial Reporting Standards (IFRS) verplicht geworden. Uit deze eisen met
betrekking tot de financiële verslaglegging vloeien impliciet ook enige bepalingen voort over
de wijze waarop met risico’s kan worden omgegaan, in het bijzonder waarbij het gaat om
het aanleggen van reserves met het oog op mogelijke toekomstige schadegevallen uit
statische risico’s. Met de Basel-akkoorden worden de akkoorden aangeduid die in de
afgelopen decennia zijn gesloten door het Basel Comite voor internationaal banktoezicht.
Het doel is om de internationale voorschriften te formuleren voor het vormen van
voldoende kapitaalreserves bij banken. De bedoeling ervan is de financiële veiligheid en
gedegenheid van banken te bevorderen en daarmee de stabiliteit van de financiële wereld
als geheel te versterken. De Solvency II-richtlijn is erop gericht om de solvabiliteit van
verzekeraars en daarmee de uitkeringszekerheid van verzekerden te beschermen.
Een andere factor die blijvend aanleiding geeft tot de toepassing van risicomanagement is de
wisselende stabiliteit in verzekerbaarheid van risico’s en de prijsniveaus van verzekeringen.
Bedrijven en instellingen kiezen ervoor risico’s te verzekeren omdat zij hierdoor toekomstige
onzekere verliezen omzetten in een zekere, voorspelbare kostenfactor, de
verzekeringspremie. De voorspelbaarheid van deze kostenfactor is niet altijd gegarandeerd.
De verzekeringsindustrie heeft ook op een andere manier een belangrijke invloed gehad op
de ontwikkeling van risicomanagement. Verzekeraars hebben hun deskundigheid in
risicomanagement in eerste instantie voor hun eigen bedrijfsvoering opgebouwd.
Dienstverleners uit de verzekeringssector stellen deze deskundigheid echter in toenemende
mate beschikbaar aan hun klanten in de vorm van risicomanagementadvertising en
aanverwante dienstverlening.
De term risicomanagement dook voor het eerst op in een artikel dat in 1956 werd
gepubliceerd in Harvard Business Review. Het bepleitte het aanstellen van een fulltime
risicomanager met als taak verliezen in de bedrijfsvoering te minimaliseren.
Risicomanagement heeft vrij snel een stempel gedrukt op het denken van grote groepen
mensen die zich uit hoofde van hun beroep veelvuldig met risico’s moeten bezighouden.
Aanvankelijk werd risicomanagement sterk gedomineerd door het verzekeringsdenken. In
Amerika ontstond de beroepsorganisatie American Society of Insurance Managers (ASIM),
later Risk and Insurance Management Society (RIMS).
,Europese organisaties werden gekoepeld door de in Brussel gevestigde Federation of
European Risk Management Associations (FERMA). Deze organisatie heeft in 2002 de
European Risk Management Standard ontwikkeld, een blauwdruk voor de inrichting van een
risicomanagementproces. In 2009 is er ook een internationale standaard gepubliceerd, de
ISO-31000-richtlijn voor risicomanagement.
In de jaren negentig werd in toenemende mate de term holistic risk management of
enterprise risk management gebruikt. Met deze termen wordt geduid op de beheersing van
alle risico’s van een organisatie, het zogenoemde organisatiebreed risicomanagement.
, Hoofdstuk 2
Het COSO-raamwerk gaat bij het begrip risico uit van de mogelijkheid van gebeurtenissen die
zowel negatieve als positieve effecten met zich mee kunnen brengen. In de COSO-
benadering worden risico’s gedefinieerd als de mogelijkheid van gebeurtenissen met een
negatief effect, die waard creatie kunnen verhinderen of bestaande waarden kunnen
uithollen. Tegelijkertijd wordt rekening gehouden met de mogelijkheid van gebeurtenissen
met een positief effect, die evenwel worden aangeduid als kansen. Kansen kunnen de
negatieve effecten van risico’s verminderen, zij bevorderen het behalen van doelstellingen
en dragen bij tot het behoud of de creatie van waarden. Er bestaat onzekerheid over de
vraag of er inderdaad een storende gebeurtenis zou kunnen plaatsvinden.
Williams en Heins voegen in hun definitie van risico’s nog een tijdsdimensie toe, namelijk the
variations in the outcomes that could occur over a specified period in a given situation.
Risico is de mogelijkheid dat zich een gebeurtenis voordoet in een gegeven periode en
situatie, die een negatief effect heeft, waardecreatie verhindert of bestaande waardes
uitholt. Hierbij hoort de volgende risicoformule:
Risico= kans X gevolg
Risico’s ontstaan doordat ondernemingen of instellingen onderhevig zijn aan allerlei
bedreigingen. Een bedreiging is de aanwezigheid van een of meer omstandigheden waaruit
mogelijk aantasting van waarde, schade, verlies of letsel kan ontstaan.
Een bedreiging bestaat uit de volgende drie elementen (Claes, 1998):
1. Een belang dat geschaad kan worden, een persoon die letsel kan oplopen of een
doelstelling die mogelijk niet wordt gerealiseerd.
Om de bedreiging op een gestructureerde manier tegemoet te treden, is het
belangrijk dat zorgvuldig en precies wordt vastgesteld en geclassificeerd wie letsel
kan oplopen of wat beschadigd kan worden of verloren kan gaan. Bij deze classificatie
zijn verschillende benaderingen mogelijk.
- Persoonlijk welzijn: de persoonlijke gezondheid en emotionele waarde en als
economische waarde, het vermogen om inkomen te verwerven.
- Eigendommen: de economische waarden die zijn vastgelegd in materiele en
immateriele vermogensbestanddelen, de capaciteit om met de
vermogensbestanddelen inkomen te verwerven, de emotionele waarden die zijn
verbonden aan bepaalde zaken.
- Vrijheid van wettelijke verplichtingen.
- Doelstellingen waarvan de realisatie niet kan worden zeker gesteld.
