PROBLEEM 2. TERRIBLE TODDLERS
LITERATUUR
- Verhulst (2014) – H12. Gedragsstoornissen
- Griettens – H1. Kinderen en jongeren met gedragsproblemen
- Neece, Green & Baker (2012) – Parenting stress and child behavior
problems: …
- Goodman, Rouse, Connell, Broth, Hall & Heyward (2011) – Maternal
depression and child …
- Field (2009) – Postpartum depression effects on early interactions,
parenting and safety …
- Green, Furrer & McAllister (2007) – How do relationships support
parenting? …
- Carter, Briggs-Gowan, Ornstein Davis (2004) – Assessment of young
children’s social …
- Oudhof & Van der Steege (2007) – Evidence-based interventies rond
agressieregulatie en …
CASUS
Kevin is 3 jaar. Op de peuterspeelzaal hebben ze
moeder aangesproken op het gedrag van Kevin. Hij
geeft de leidsters een grote mond, pakt speelgoed af
van alle kinderen, luistert niet naar wat er tegen
hem gezegd wordt en recent heeft hij een kind hard
in de maag gestompt. Moeder reageerde laconiek.
Omdat Kevin regelmatig in vieze kleren op de
peuterspeelzaal verschijnt, vaak vreemde blauwe
plekken heeft en hij geen eten en drinken mee krijgt,
ondanks de regels, is er melding gedaan…
Op het consultatiebureau is een aantekening
gemaakt over het feit dat de ontwikkeling op sociaal-
emotioneel gebied bij Kevin niet verloopt zoals
gewenst. Ook lijkt hij fysiek een achterstand op te lopen. Overlegd wordt of er
niet extra consulten moeten worden ingevoerd.
,WAT IS EXTERNALISEREND PROBLEEMGEDRAG?
DEFINITIE GRIETENS
Kinderen met gedragsproblemen vertonen zichtbaar ongewoon of abnormaal
gedrag vertonen. Op een bepaald moment of in een bepaalde omgeving worden
de normen en regels overschreden. De ernst van het probleemgedrag wordt
bepaald door de tijdsduur, de intensiteit, de frequentie en de samenhang met
andere problemen en door de mate waarin het kind zichzelf en/of anderen
psychische schade toebrengt.
Variatie in probleemgedragingen
- Lichte, tijdelijke problemen die een kind vertoont als reactie op nieuwe
situaties;
- Gedragingen die slechts in bepaalde situaties of bij bepaalde personen
voortkomt;
- Gedragingen die leeftijds- of fase gebonden zijn;
- Ernstige problemen die in mindere mate situatie gebonden zijn.
ODD & CD zijn beide een externaliserende gedragsstoornis die vallen onder
“disruptieve, impulsbeheersing en andere gedragsstoornissen”.
SYMPTOMEN VERHULST
Oppositioneel gedrag = verzetten tegen leiding van volwassenen. Dit kan
in passieve (negeren) of actieve (weigeren) vorm voorkomen.
Boze en prikkelbare stemming = prikkelbaarheid, boosheid, woede of een
driftbui.
Agressief gedrag = schade toebrengen aan anderen of aan een
voorwerp.
o Fysieke agressie; duwen, slaan, knijpen, schoppen, vechten,
voorwerpen beschadigen.
o Verbale agressie; uitschelden, kwetsen, vernederen, bedreigen,
pesten.
o Relationele agressie; kwaadspreken over een ander kind, kind onder
druk zetten door dreigen om vriendschap te verbreken.
Reactieve agressief gedrag: agressie is een impulsieve/onbeheerste
reactie op een frustratie, een (gevoel van) bedreiging of een (gevoel
van) uitdaging. Deze agressie gaat gepaard met heftige emoties,
zoals angst en woede.
Proactief agressief gedrag: agressief gedrag wordt ingezet om een
doel te bereiken, het gedrag is beheerst en gecontroleerd.
Antisociaal gedrag = normen, rechten en regels worden overtreden.
Kenmerken van ongevoeligheid en emotieloosheid = affectieve dimensie
van gedragsstoornis. Tekort aan schuldgevoel en spijt, tekort aan
empathie, weinig bezorgd om zwakke prestaties op school en
oppervlakkige of beperkte gevoelens.
PREVALENTIE EN CONTINUÏTEIT CARTER
,7-24% van de ouders rapporteert sociaalemotionele en gedragsproblemen in hun
peuters (2-3 jaar). 37% van de peuters met extreme gedrags-/emotionele
problemen houden problemen op latere leeftijd. Er is steeds meer bewijs dat de
vroege sociaal-emotionele en gedragsproblemen psychopathologisch zijn en
persistent zijn over tijd.
OPPOSITIONEEL OPSTANDIGE GEDRAGSSTOORNIS (ODD)
Gedrag wordt gekenmerkt als oppositioneel wanneer een kind zich verzet
tegen de regels die volwassenen geven en het kind weigerend of boos reageert
op correcties.
DSM CRITERIA
In het algemeen is er een patroon bestaande uit boze/prikkelbare stemming,
brutaal/ongehoorzaam gedrag of ontevredenheid dat ten minste 6 maanden
duurt zoals blijkt uit minstens 4 van de volgende symptomen:
- Boze/prikkelbare stemming, te weten:
o Verliest vaak zijn of haar kalmte;
o Is vaak lichtgeraakt of snel geërgerd;
o Is vaak boos en ontevreden;
- Ruzie zoekend/openlijk ongehoorzaam gedrag, te weten:
o Maakt vaak ruzie met volwassenen;
o Verzet zich vaak actief tegen of weigert te voldoen aan regels of
verzoeken;
o Ergert anderen vaak opzettelijk;
o Geeft anderen vaak de schuld van zijn of haar fouten of wangedrag;
- Wraakzuchtig, te weten;
o Hatelijk of wraakzuchtig.
CONDUCT DISORDER: NORMOVERSCHRIJDENDE/ANTISOCIALE GEDRAGSSTOORNIS (CD).
Gedrag wordt gekenmerkt als antisociaal wanneer het gedrag geweld doet aan
fundamentele rechten van anderen of aan de sociale normen die typerend zijn
voor de leeftijd.
DSM-CRITERIA
In het algemeen er is een terugkerend en persisterend gedragspatroon waarbij
de grondrechten van andere of belangrijk bij de leeftijd passende
maatschappelijke normen of regels worden geschonden, zoals blijkt uit de
aanwezigheid van minstens drie van de volgende symptomen:
- Agressie jegens mensen of dieren, te weten:
o Pest, bedreigt of intimideert;
o Begint vaak met gevechten;
o Heeft een wapen gebruikt;
o Heeft mensen mishandeld;
o Heeft dieren mishandeld;
o Heeft in directe confrontatie een slachtoffer bestolen;
o Heeft iemand gedwongen tot seksuele handelingen;
- Vernieling van eigendommen, te weten:
o Heeft opzettelijk brand gesticht;
o Heeft opzettelijk eigendommen van anderen vernield;
- Bedrog of diefstal, te weten:
o Heeft ingebroken;
, o Liegt vaak;
o Heeft zonder direct contact met een slachtoffer waardevolle
spullen/geld gestolen.
- Ernstige overtreding van regels, te weten:
o Komt ’s avonds en ’s nachts niet op tijd thuis;
o Is minstens twee keer weggelopen van huis;
o Spijbelt vaak.
PREVALENTIE VAN ODD & CD
De prevalentie cijfers verschillen per onderzoek, afhankelijk van het gebruikte
meetinstrument. In de normale populatie komt ODD tussen 1-15% van de
mensen voor en CD tussen de 2-10%.
ODD & CD zijn de meest voorkomende psychiatrische stoornissen in de
kindertijd.
ODD begint vaak op een jongere leeftijd dan CD en blijft stabiel. CD neemt juist
toe in de periode van de kindertijd tot de adolescentie.
In het algemeen komen antisociale gedragsstoornissen vaker voor bij jongens
dan bij meisjes, dit geldt ook voor ODD & CD, hoewel voor ODD minder
eenduidig. Agressief gedrag is voor meisjes een voorspeller voor internaliserende
problematiek, voor jongens een voorspeller van antisociaal gedrag op latere
leeftijd.
Dit genderverschil kan verklaart worden door de verschillende uitingen van
jongens en meisjes; meisjes tonen relationele agressie en jongens fysieke
agressie.
Jongens worden ook vaker onderzocht dan meisjes.
ODD & CD hebben onderling een hoge mate van comorbiditeit. Ook komen zij
vaak tegelijkertijd voor met ADHD, middelenmisbruik en internaliserende
problematiek.
ONTWIKKELING VAN ODD & CD
In het algemeen piekt agressief gedrag op 2 tot 3-
jarige leeftijd en neemt vervolgens af; de fysieke
agressie neemt af en wordt vervangen door verbale
agressie, reactieve agressie neemt af en pro-
agressief gedrag blijft gelijk.
Het regel overtredend gedrag neemt juist toe met
leeftijd. Het model van Loeber & Hay stelt dat er
drie paden zijn voor regel overtredend gedrag: 1)
autoriteitsconflicten, 2) openlijk antisociaal
gedrag & 3) heimelijk antisociaal gedrag).
Alle drie de paden starten met mild regel
overtreden gedrag en lopen zo naar steeds zwaarder regel overtredend
gedrag.
Er is een onderscheid tussen het antisociale gedrag dat ontstaat in de kindertijd
(= vroege starters) en het antisociale gedrag dat ontstaat in de adolescentie
(= late starters).
- Vroege starters tonen meer agressieve symptomen en kennen meer
comorbiditeit met ADHD. In het algemeen geldt dat er vaak ernstige
