Samenvatting boek Internationaal
Privaatrecht
Inhoud
Hoofdstuk 1- Nederlands internationaal privaatrecht..............................................................................7
1.1 De internationale reikwijdte van nationaal privaatrecht................................................................7
1.2 De voorwaarden voor toepassing van het internationaal privaatrecht..........................................7
1.3 Karakter van het internationaal privaatrecht.................................................................................7
1.4 Doel en functie van het internationaal privaatrecht.......................................................................8
1.5 Aanverwante rechtsgebieden.........................................................................................................8
1.6 Bronnen..........................................................................................................................................9
Hoofdstuk 2- Geschiedenis van het conflictenrecht...............................................................................10
2.1 Algemeen......................................................................................................................................10
2.2 Het oude Griekeland.....................................................................................................................10
2.3 Het Romeinse recht......................................................................................................................10
2.4 De vroege middeleeuwen.............................................................................................................10
2.5 De late middeleeuwen; ontwikkeling van de statutenleer...........................................................10
2.6 De Hollandse statutisten...............................................................................................................11
2.7 Friedrich Carl von Savigny.............................................................................................................12
2.8 Nieuwe theorieën.........................................................................................................................13
Hoofdstuk 3- Conflictenrecht algemeen.................................................................................................14
3.1 Algemeen......................................................................................................................................14
3.2 Soorten en structuren van conflictregels......................................................................................14
3.3 Conflictregels en aanknopingsbeginselen.....................................................................................14
3.4 Structuur van de meerzijdige conflictregel...................................................................................15
3.5 Algemene leerstukken van het conflictenrecht............................................................................18
3.6 Toepasselijk recht op rechtshandelingen en rechtsfeiten; vorm en inhoud.................................20
3.7 Fait accompli; erkenning en bescherming van ‘verkregen rechten’..............................................20
3.8 Nadere beschouwingen over het conflictenrecht. Grondslag, methode en het verband met het
betrokken buitenland.........................................................................................................................21
Hoofdstuk 4- Personenrecht. Staat en rechtsbevoegdheid....................................................................22
4.1 Algemeen......................................................................................................................................22
4.2 Minderjarigheid............................................................................................................................22
4.3 Meerderjarigheid..........................................................................................................................22
1
,Hoofdstuk 5- De naam............................................................................................................................24
5.1 Algemeen......................................................................................................................................24
5.2 Toepasselijk recht op de naam van een vreemdeling...................................................................24
5.3 Toepasselijk recht op de naam van een Nederlander...................................................................24
Hoofdstuk 6- Het huwelijk......................................................................................................................26
6.1 Algemeen......................................................................................................................................26
6.2 Huwelijksbevoegdheid..................................................................................................................26
6.3 Huwelijksvoltrekking en bevoegdheid ambtenaar van de burgerlijke stand................................26
6.4 Erkenning van in het buitenland voltrokken huwelijken...............................................................26
6.5 Overgangsrecht.............................................................................................................................27
6.6 De geldigheid van het huwelijk als voorvraag...............................................................................27
Hoofdstuk 7- Rechtsbetrekkingen tussen de echtgenoten.....................................................................28
7.1 Algemeen......................................................................................................................................28
7.2 De (persoonlijke) rechtsbetrekkingen tussen echtgenoten tot 29 januari 2019...........................28
7.3 De (persoonlijke) rechtsbetrekkingen tussen echtgenoten vanaf 29 januari 2019.......................29
Hoofdstuk 8- Het huwelijksvermogensregime........................................................................................30
8.1 Algemeen......................................................................................................................................30
8.2 Conflictregelkalender....................................................................................................................30
8.3 Het Haags Huwelijksgevolgenverdrag 1905..................................................................................30
8.4 De commune verwijzingsregels in de periode van 23 augustus 1977 tot 1 september 1992.......30
8.5 Het Haags Huwelijksvermogensverdrag 1978...............................................................................31
8.6 De Verordening Huwelijksvermogensstelsels...............................................................................33
Hoofdstuk 9- Ontbinding van het huwelijk.............................................................................................35
9.1 Algemeen......................................................................................................................................35
9.2-9.4 Boek 10 BW............................................................................................................................35
9.5 Voortgezet gebruik van de echtelijke woning...............................................................................35
Hoofdstuk 10- Het geregistreerd partnerschap......................................................................................36
10.1 Algemeen....................................................................................................................................36
10.2 Bevoegdheid, aangaan en vorm van het geregistreerd partnerschap........................................36
10.3 Toepasselijk recht op en erkenning van een in het buitenland aangegaan geregistreerd
partnerschap......................................................................................................................................36
10.4 Rechtsbetrekkingen tussen geregistreerde partners tot 29 januari 2019...................................36
10.5 Het partnerschapsvermogensregime tot 29 januari 2019..........................................................37
10.6 Verordening Partnerschapsvermogensregime met ingang van 29 januari 2019........................37
10.7 Pensioenrechten.........................................................................................................................37
2
, 10.8 Beëindiging van een in Nederland aangegaan geregistreerd partnerschap...............................37
10.9 Erkenning van een buiten Nederland tot stand gekomen beëindiging van een geregistreerd
partnerschap......................................................................................................................................38
Hoofdstuk 11- Afstamming.....................................................................................................................39
11.1 Algemeen....................................................................................................................................39
11.2 Het ontstaan van familierechtelijke betrekkingen door geboorte..............................................39
11.3 Ontkenning van het ouderschap.................................................................................................39
11.4 Het ontstaan van familierechtelijke betrekkingen door geboorte uit een ongehuwde moeder.39
11.5- 11.6 Het ontstaan van familierechtelijke betrekkingen door erkenning...................................40
11.7 Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap...........................................................................40
11.8 Wettiging....................................................................................................................................40
11.9 De gevolgen van het bestaan van familierechtelijke betrekkingen.............................................40
11.10 Afstamming. Erkenning van buitenslands tot stand gekomen beslissingen, rechtsfeiten en
rechtshandelingen..............................................................................................................................40
Hoofdstuk 12- Adoptie...........................................................................................................................42
12.1 Algemeen....................................................................................................................................42
12.2 De Wobka...................................................................................................................................42
12.3 Het Haags Adoptieverdrag 1993.................................................................................................42
12.4 Boek 10 BW, Titel 6, Adoptie......................................................................................................42
12.5 Erkenning van niet-verdragsadopties.........................................................................................43
12.6 Omzetting van zwakke adopties naar sterke adopties buiten het Haags Adoptieverdrag 1993. 43
Hoofdstuk 13- Ouderlijke verantwoordelijkheid....................................................................................45
13.1 Algemeen....................................................................................................................................45
13.2 Het Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996.............................................................................45
Hoofdstuk 14- Levensonderhoud...........................................................................................................47
14.1 Algemeen....................................................................................................................................47
14.2 Het Haags Alimentatieprotocol 2007..........................................................................................47
Hoofdstuk 15- Erfrecht...........................................................................................................................49
15.1 Algemeen....................................................................................................................................49
15.2 Het Haags Erfrechtverdrag 1989.................................................................................................49
15.3 De conflictregels inzake de formele geldigheid van uiterste wilsbeschikkingen.........................49
15.4 Nalatenschappen opengevallen op of na 17 augustus 2015 worden beheerst door de Europese
Erfrechtverordening...........................................................................................................................50
Hoofdstuk 16- Corporaties.....................................................................................................................51
16.1 Erkenning van en toepasselijk recht op rechtspersonen en andere corporaties; incorporatieleer
............................................................................................................................................................51
3
, 16.2 Erkenning en toepasselijk recht op corporaties volgens Boek 10 BW.........................................51
16.3 Het begrip ‘corporatie’...............................................................................................................51
16.4 Omvang van het corporatiestatuut.............................................................................................51
16.5 Criminele en terroristische organisaties.....................................................................................52
16.6 Wet op de formeel buitenlandse vennootschappen..................................................................52
16.7 De vestigingsvrijheid van vennootschappen volgens artikel 49 en 54 VWEU en de betekenis
voor het IPR-vennootschapsrecht......................................................................................................52
Hoofdstuk 17- Vertegenwoordiging.......................................................................................................53
17.1 Inleiding......................................................................................................................................53
17.2 Samenloop van het Haags Vertegenwoordigingsverdrag 1978 en Rome I-Verordening............53
17.3 Het materiële toepassingsgebied van het Haags Vertegenwoordigingsverdrag 1978................53
17.4 De verhouding vertegenwoordigde- vertegenwoordiger...........................................................53
17.5 De verhouding vertegenwoordigde-derde.................................................................................54
17.6 De verhouding vertegenwoordiger-derde..................................................................................54
Hoofdstuk 18- Goederenrecht................................................................................................................55
18.1 Algemeen; de lex rei sitae...........................................................................................................55
18.2 Het goederenrechtelijke regime met betrekking tot zaken........................................................55
18.3 Het goederenrechtelijke regime met betrekking tot vorderingsrechten....................................56
18.4 Het goederenrechtelijke regime met betrekking tot aandelen...................................................56
Hoofdstuk 19- Trusts..............................................................................................................................57
19.1 Algemeen....................................................................................................................................57
19.2 De Anglo-Amerikaanse trust.......................................................................................................57
19.3 Toepasselijke regelingen en definitie van het begrip trust.........................................................57
19.4 Het Haags Trustverdrag 1985.....................................................................................................57
Hoofdstuk 20- Verbintenissen uit overeenkomst...................................................................................59
20.1 De Rome I-Verordening..............................................................................................................59
20.2 De verhouding tussen de Rome I-Verordening en andere regelingen........................................59
20.3 Het toepassingsgebied van de Rome I-Verordening...................................................................59
20.4 Het systeem van de verwijzingsregels........................................................................................60
20.5 Toepasselijk recht; rechtskeuzebevoegdheid.............................................................................60
20.6 Toepasselijk recht bij gebreke van een rechtskeuze...................................................................60
20.7 De totstandkoming en de materiële geldigheid van de overeenkomst......................................60
20.8 De totstandkoming en de materiële geldigheid van de rechtskeuze..........................................61
20.9 De formele geldigheid van de overeenkomst.............................................................................61
20.10 De vervoerovereenkomst.........................................................................................................61
4
, 20.11 De consumentenovereenkomst................................................................................................62
20.12 De verzekeringsovereenkomst.................................................................................................62
20.13 De individuele arbeidsovereenkomst.......................................................................................63
20.14 Cessie van vorderingen.............................................................................................................63
20.15 Subrogatie.................................................................................................................................63
20.16 Bepalingen van bijzonder dwingend recht (voorrangsregels)...................................................64
20.17 Openbare orde.........................................................................................................................64
Hoofdstuk 21- Onrechtmatige daad.......................................................................................................65
21.1 Algemeen....................................................................................................................................65
21.2 De Rome II-Verordening.............................................................................................................65
21.3 Het toepassingsgebied van de Rome II-Verordening..................................................................65
21.4 Het stelsel van verwijzingsregels................................................................................................65
21.5 Rechtskeuzebevoegdheid...........................................................................................................65
21.6 Bijzondere onrechtmatige daden...............................................................................................66
21.7 Oneerlijke concurrentie en daden die de vrije concurrentie beperken......................................66
21.8 Milieuschade...............................................................................................................................66
21.9 Inbreuk op intellectuele eigendomsrechten...............................................................................67
21.10 Collectieve actie op arbeidsconflicten......................................................................................67
21.11 De algemene verwijzingsregel (artikel 4)..................................................................................67
21.12 Niet-contractuele verbintenissen anders dan uit onrechtmatige daad....................................67
21.13 Voorrangsregels, veiligheidsvoorschriften en openbare orde..................................................67
21.14 Verkeersongevallen..................................................................................................................68
21.15 Productaansprakelijkheid.........................................................................................................68
Hoofdstuk 22- Internationaal bevoegdheidsrecht..................................................................................69
22.1 Inleiding......................................................................................................................................69
22.2 Internationale regelingen...........................................................................................................69
Hoofdstuk 23 - De Brussel I bis-Verordening..........................................................................................70
23.1 Algemeen....................................................................................................................................70
23.2 Het toepassingsgebied van de Brussel I bis-Verordening...........................................................70
23.3 Het systeem van de bevoegdheidsregels....................................................................................70
23.4 De wijze van vaststellen van de bevoegdheid.............................................................................71
23.5 De algemene regel: forum rei.....................................................................................................71
23.6 Alternatieve bevoegdheidsregels...............................................................................................71
23.7 Meerdere verweerders...............................................................................................................74
23.8 Tegenvordering...........................................................................................................................74
5
, 23.9 Bijzondere bevoegdheidsregels..................................................................................................74
23.10 Litispendentie en samenhangende vorderingen.......................................................................76
Hoofdstuk 24- Bevoegdheidsregels in andere verdragen en verordeningen..........................................77
24.1 Ontbinding van het huwelijk; Brussel IIbis-Verordening.............................................................77
24.2 Ouderlijke verantwoordelijkheid................................................................................................78
24.3 Levensonderhoud.......................................................................................................................79
24.4 Huwelijksvermogensrecht; Verordening Huwelijksvermogensstelsels.......................................79
24.5 Erfrecht; Erfrechtverordening.....................................................................................................80
24.6 Haags Forumkeuzeverdrag 2005................................................................................................80
Hoofdstuk 25- Commuun internationaal bevoegdheidsrecht................................................................81
25.1 De wijze van procederen ten overstaan van de Nederlandse rechter........................................81
25.2 Commuun internationaal bevoegdheidsrecht algemeen............................................................81
25.3 Opzet van de rechtsmachtregeling.............................................................................................81
25.4 Meerdere gedaagden en reconventionele vorderingen.............................................................81
25.5 Forumkeuze................................................................................................................................82
25.6 Verzoekschriftprocedures...........................................................................................................82
25.7 Beëindiging van een geregistreerd partnerschap.......................................................................82
25.8 Forum necessitaties....................................................................................................................82
25.9 Vreemdelingenbeslag en andere gronden..................................................................................82
25.10 Algemene uitzonderingen.........................................................................................................83
Hoofdstuk 26- Erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse rechterlijke beslissingen...................84
26.1 Algemeen....................................................................................................................................84
26.2 De Brussel I bis-Verordening.......................................................................................................84
26.3 Erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse beslissingen onder het commune
Nederlandse recht..............................................................................................................................84
Hoofdstuk 27- Interregionaal privaatrecht in het Koninkrijk der Nederlanden......................................86
27.1 Algemeen....................................................................................................................................86
27.2 Het Koninkrijk der Nederlandsen als één rechtsgebied..............................................................86
27.3 Zeven stelsels van interregionaal conflictenrecht.......................................................................86
27.4 Zeven stelsels van interregionaal bevoegdheidsrecht................................................................86
6
,Hoofdstuk 1- Nederlands internationaal privaatrecht
1.1 De internationale reikwijdte van nationaal privaatrecht
Bij privaatrechtelijke geschillen die enkel verband houden met de Nederlandse rechtssfeer, is de
Nederlandse rechter bevoegd en is het Nederlandse privaatrecht van toepassing. Zodra een
privaatrechtelijke rechtsverhouding raakpunten krijgt met een ander land, rijst de vraag of de
Nederlandse rechter in die situatie nog steeds bevoegd is over deze rechtsverhouding te oordelen, en zo
ja, of het Nederlandse recht automatisch van toepassing is. In grensoverschrijdende situaties moet
worden bepaald of de Nederlandse rechter in geval van een geschil bevoegd is, Nederlands dan wel
buitenlands privaatrecht van toepassing is, en of een buitenlandse rechterlijke beslissing voor
erkenning/executie in aanmerking komt.
Het Internationaal Privaatrecht (IPR) bestaat uit drie onderdelen:
1. Het internationaal bevoegdheidsrecht, dat regels geeft met betrekking tot de vraag onder welke
voorwaarden een rechter bevoegd is kennis te nemen van vorderingen of verzoeken in
internationale kwesties;
2. Het conflictenrecht, dat regels geeft met betrekking tot de vraag welk recht van toepassing is op
een internationale rechtsverhouding;
3. Het erkennings- en tenuitvoerleggingsrecht, dat bepaalt onder welke voorwaarden buitenlandse
rechterlijke beslissingen hier te lande voor erkenning en tenuitvoerlegging in aanmerking komen.
Het eerste en het derde onderdeel worden aangeduid met de term ‘formeel internationaal privaatrecht’,
het tweede onderdeel met de term ‘materieel internationaal privaatrecht’.
1.2 De voorwaarden voor toepassing van het internationaal privaatrecht
Behoefte aan IPR-regels bestaat alleen wanneer het recht van land tot land verschilt of dit verschillend
wordt toegepast (rechtsverscheidendheid). Daarnaast wordt IPR alleen toegepast indien sprake is van
grensoverschrijdend rechtsverkeerd. Rechtsverscheidendheid en grensoverschrijdend rechtsverkeer
zijn bestaansvoorwaarden van het IPR. In de huidige Nederlandse samenleving wordt ruimschoots aan
deze twee voorwaarden voldaan. De Europese eenwording, globalisering van de handel, nieuwe
technologische ontwikkelingen, immigratie en de toename van het internationaal rechtsverkeer door de
Europese Unie hebben geleid tot een enorme toename van het grensoverschrijdend rechtsverkeer. Dat
rechtsverkeer is ook in belangrijke mate genormeerd door Europees privaatrecht. Niettemin blijven er
ook tussen lidstaten belangrijke verschillen bestaan, zodat het IPR onverminderd relevant blijft.
1.3 Karakter van het internationaal privaatrecht
Hoewel de naam anders doet vermoeden, is het ‘internationaal privaatrecht’ nationaal recht. Ieder land
heeft zijn eigen IPR-regels en bepaalt zelf de regels inzake toepasselijk recht, internationale bevoegdheid
en erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse rechterlijke beslissingen. Men heeft geprobeerd
internationale unificatie van IPR-regels te bereiken via het tot stand brengen van specifieke regelingen
op internationaal niveau. Zo brengt de Haagse Conferentie IPR-verdragen op wereldniveau tot stand.
Binnen de Europese Unie worden daarnaast verordeningen en losse bepalingen in richtlijnen gecreëerd
op IPR-niveau.
Het IPR is ook geen privaatrecht. Het IPR geeft namelijk geen directe antwoorden op concrete
privaatrechtelijke rechtsvragen, maar geven antwoord op de vraag welke rechter bevoegd is en welk
recht van toepassing is. De naam ‘internationaal privaatrecht’ is dus enigszins misleidend. Het IPR kan
derhalve worden gedefinieerd als het geheel van nationale rechtsregels met een privaatrechtelijk
karakter inzake handelingen en feiten met een grensoverschrijdend karakter betreffende de vragen (i) of
7
, een rechter in een internationaal geval bevoegd is, (ii) welk recht in een internationaal geval van
toepassing is en (iii) of een buitenlandse rechterlijke beslissing hier te lande kan worden erkend, en zo
nodig kan worden geëxecuteerd.
Zoals in de navolgende hoofdstukken zal blijken, probeert de wetgever bij de formulering van
Nederlandse IPR-regels in abstracto rekening te houden met de internationale dimensie. In de
rechtspraktijk zal een onderzoek naar het IPR van alle betrokken landen noodzakelijk zijn om vast te
stellen of die landen hetzelfde recht als toepasselijk aanwijzen. Als dat niet zo is, dienen alle uitkomsten
op elkaar te worden afgestemd. Het opnemen van een forumkeuze en/of een rechtskeuze kan in zo’n
geval raadzaam zijn.
1.4 Doel en functie van het internationaal privaatrecht
Het doel van het IPR is het op een zo doelmatig en rechtvaardig mogelijke wijze reguleren van het
internationale rechtsverkeer. Het onderscheid tussen nationaal en internationaal is met name van
belang voor de gevallen waarin er een rechtskeuze- of forumkeuzebevoegdheid bestaat. Als het immers
gaat om een puur nationaal geschil, kan men in beginsel niet door een rechtskeuze of forumkeuze
buitenlands recht van toepassing verklaren of een buitenlandse rechter bevoegd maken. Alleen als het
geschil een internationaal karakter heeft, heeft men een rechtskeuze- of forumkeuzebevoegdheid. Men
neemt aan dat sprake is van een ‘internationaal geval’ zodra een feitelijk-geografisch aspect in de
rechtsverhouding betrokkenheid weergeeft met meerdere rechtsstelsels. Dergelijke aspecten zijn
woonplaats, gewone verblijfplaats, nationaliteit, ligging van vermogen en plaats van de handeling.
1.5 Aanverwante rechtsgebieden
Diverse rechtsgebieden lijken op het IPR of hebben daarmee te maken, maar worden volgens
Nederlandse opvattingen daar toch buiten geplaatst. Ten eerste heeft het ‘interregionaal privaatrecht’
betrekking op de verhouding tussen de privaatrechten van Nederland, Aruba, Curaçao en Sint-Maarten
onderling. Ten tweede bepaalt het ‘intergentiel privaatrecht’ welk privaatrecht geldt voor verschillende
bevolkingsgroepen. Dit komt met name voor in ontwikkelingslanden. Ten derde ziet het ‘intertemporeel
privaatrecht’ (of overgangsrecht) op de vraag welke gevallen worden beheerst door de oude regeling en
welke gevallen zijn onderworpen aan de nieuwe regeling. Ten vierde ziet de ‘privaatrechtelijke
rechtsvergelijking’ op de vergelijking tussen verschillende privaatrechtelijke rechtsstelsels, om van
daaruit door middel van vergelijking te komen tot verdere ontwikkeling van het eigen privaatrecht. Ten
vijfde ziet het begrip ‘eenvormig privaatrecht’ op het creëren van een eenvormig privaatrecht voor met
name de lidstaten van de Europese Unie. Als eenvormige regels van toepassing zijn, komt men aan
toepassing van regels van IPR niet toe. Ten zesde heeft het ‘volkenrecht’ betrekking op de relatie tussen
soevereine staten en andere volkenrechtelijke rechtssubjecten zoals internationale organisaties. Dit
rechtsgebied – met name het Weens Verdragenverdrag – kan wel een rol spelen bij de uitleg van IPR-
verdragen. Het ‘vreemdelingenrecht’ heeft ten zevende voornamelijk een publiekrechtelijk karakter en
bepaalt onder welke voorwaarden vreemdelingen kunnen worden toegelaten tot Nederland en hier
mogen verblijven. Het ‘nationaliteitsrecht’ gaat, ten achtste, over de vraag wanneer iemand de
nationaliteit van een staat verkrijgt, waarvoor iedere staat autonoom is. Nationaliteit kan als
aanknopingspunt voor het toepasselijke recht fungeren. Tot slot heeft de Europese Unie middels
richtlijnen en verordeningen getracht tot uniformering van het IPR-recht over te gaan (zie artikel 81
VwEU). Daarnaast stellen de vier fundamentele verkeersvrijheden grenzen aan de werking van nationale
IPR-regels.
8