Samenvatting HC + boek Kwalitatief onderzoek ‘Qualitative methods for
health research – Green&Thorogood”
Ter info: de samenvatting bestaat dus uit nuttige informatie uit het boek, dat is toegevoegd bij de
aantekeningen van de hoorcolleges.
Hoorcollege 1 + Hoofdstuk 1 + Hoofdstuk 2 – Inleiding 2
Hoorcollege 2 + Hoofdstuk 3 – Kwalitatief onderzoeksdesign 10
Hoorcollege 3 + Hoofdstuk 5 – Interviewen 17
Hoorcollege 4 + Hoofdstuk 6 + Hoofdstuk 7 – Data genereren in kwalitatief onderzoek 23
Hoorcollege 5 + Hoofdstuk 2 – Rol van theorie in kwalitatief onderzoek 30
Hoorcollege 6 Data analyseren in kwalitatief onderzoek 33
Hoorcollege 7 + Hoofdstuk 4 – Ethiek 40
Hoorcollege 8 + Hoofdstuk 11 + Hoofdstuk 13 Kwaliteit bevorderen en bewaken 45
1
,HC 1 Inleiding + Hf1 & Hf2
Stappen bij het uitvoeren van kwalitatief onderzoek
(onderzoekscyclus):
1. Kies een onderwerp
2. Stel de onderzoeksvraag op
3. Kies het design
4. Verzamel de data (methode)
5. Analyseer de data
6. Interpreteer de data
7. Informeer anderen
Waarom doe je kwalitatief onderzoek? (doelen)
1. Verkennen: om inzicht te krijgen in onderwerpen
die nog niet of onvoldoende onderzocht zijn.
a. Onbekende perspectieven (bijv. onderzoeksprioriteiten van patiënten)
b. Ongetoetste beleidsveronderstellingen (bijv. inclusieve werkplekken)
2. Begrijpen: om inzicht te krijgen in onderwerpen die niet goed zijn te meten of te
kwantificeren.
a. Persoonlijke beleving en gevoelens (bijv. verslaafd zijn)
b. Sociale en culturele interacties (bijv. beeldvorming over verslaving)
Voorbeeld: onderzoek naar verslaving.
- Voorbeelden van kwantitatief onderzoek:
o Biomedisch: hersenziekte, afhankelijkheid chemische stoffen.
o Psychologisch: disfunctionele gedragspatronen en oorzaken van verslavingen in
combinatie met trauma’s.
o Epidemiologisch: hoe ontwikkelt verslaving zich in de populatie (hoe vaak komt het
voor).
Dit alles is te objectiveren m.b.v. neurobiologische, klinische of psychometrische testen en
metingen.
- Maar wat betekent het om verslaafd te zijn? Deze vraag is niet zo zeer door testen/metingen
in kaart te brengen. Je bent hierbij dus opzoek naar een ander type informatie, waaronder
ervaringen. Dit hoort bij kwalitatief onderzoek.
Kwalitatief onderzoek= onderzoek dat zich richt op het beantwoorden van het wat, hoe of waarom
van een bepaald fenomeen. De gegevens zijn meestal in de vorm van woorden (in tegenstelling tot
cijfers bij kwantitatief onderzoek: ‘hoe vaak’ ‘hoeveel’).
Kwalitatief onderzoek speelt een bijzondere rol bij het verkrijgen van kennis over gezondheid en
ziekte op verschillende niveaus, van individuele percepties tot hoe wereldwijde systemen werken:
- Micro-niveau: individuen, ervaringen, gedrag.
o VB kwalitatief onderzoek: Wat verstaan mensen onder een ‘gezond
voedingspatroon?
- Meso-niveau: organisaties, netwerken, bedrijven, ziekenhuizen.
o VB kwalitatief onderzoek: Hoe kan een school een succesvolle gezonde
voedingsinitiatief inbrengen?
- Macro-niveau: maatschappij, omgeving, beleid.
o VB kwalitatief onderzoek: Hoe is obesitas een sociaal probleem geworden?
De onderzoeksvraag is leidend voor het type onderzoek: kwalitatief/kwantitatief. Het doel is anders:
- Vraag gaat over verklaren en kwantificeren (hoeveel)? kwantitatief.
2
, - Vraag gaat over begrijpen van fenomenen (wat, hoe, waarom)? kwalitatief.
Kwalitatief en kwantitatief onderzoek zitten op het zelfde spectrum, sommige factoren zitten in het
midden (beide kwali en kwanti) en sommigen in hun uitersten. Er is dus sprake van een continuüm,
met aan het ene einde kwalitatief en aan het andere einde kwantitatief. Er is dus een grijs gedeelte,
hierin zitten verschillende type studies en methoden die van beide (kwali en kwanti) wat weg
hebben, zoals grounded theory en documentanalyse.
Het type onderzoeksvraag (kwanti/kwali) heeft ook gevolgen voor het type studie design. Dit kan
bijv. een experiment zijn (kwanti) of een participatie actie onderzoek (kwali). Daarbinnen is het
vervolgens weer mogelijk om een specifieke methode te kiezen.
Dus de onderzoeksvraag is leidend en dit heeft consequenties voor hoe je de rest van je
onderzoek uitvoert. In een schema:
Kwalitatief onderzoek en ‘evidence-based practice’
- Binnen kwantitatief onderzoek wordt vaak gewerkt via evidence-based onderzoek, wat een
manier is om het gebruik van het best beschikbare bewijs in de klinische zorg te bevorderen.
Binnen kwantitatief onderzoek zijn de onderzoeksdesigns die het meest bewijs leveren over
de effectiviteit RCT’s.
- Binnen kwalitatief onderzoek is er verleidelijkheid van evidence-based onderzoek: het lijkt
vanzelfsprekend dat patiënten moeten kunnen profiteren van de 'beste' kennis. Er is echter
ook kritiek op evidence-based onderzoek door sociale wetenschappen: het gaat hierover op
de manier waarop de neutrale 'evidence base' zijn sociale en politieke waarden verbergt,
zoals genderbias en prioriteit geven aan smalle medische doelen boven sociale doelen of
gedrag bevorderen in plaats van sociale benaderingen om de gezondheid te verbeteren.
Bij kwalitatief onderzoek is beste onderzoek simpelweg de soort die bij de
onderzoeksvraag past.
De kenmerken van kwalitatief onderzoek
Kwalitatief onderzoek heeft als doel om een fenomeen te begrijpen. Er zijn een aantal kenmerken in
methodologie die ontstaan vanuit het doel van begrijpen die worden gedeeld door veel
onderzoekers:
- Naturalisme= verwijst naar de voorkeur voor het bestuderen van een fenomeen in de
natuurlijke omgeving.
o Zo kan gedrag beïnvloed worden wanneer iemand er bewust van is dat hij/zij
bestudeerd wordt.
3
, o Kwalitatief onderzoek is meer geïnteresseerd in het alledaagse leven, dan ideale
situaties.
o Het doel van de onderzoeker is om lang genoeg deel te worden van de setting om te
begrijpen wat er gebeurt en een rijke, gedetailleerde beschrijving te geven die een
bredere context geeft van de situatie.
o Naturalisme is echter wel een ideaalbeeld, omdat de context altijd verandert door de
aanwezigheid van een onderzoeker.
o Reflexiviteit is een essentiële aanvulling op naturalisme.
- Reflexiviteit= het principe dat onderzoekers kritisch reflecteren op hun eigen onderzoek (1)
en hun rol als onderzoeker (2).
(1) Onderzoekers moeten kritisch zijn op hun eigen onderzoek door zich af te
vragen: ‘Waarom is het nu mogelijk om deze onderzoeksvraag te stellen?’.
Door na te denken over waarom bepaalde vragen legitiem zijn en waarom
ze financiering of interesse in de bevindingen kunnen aantrekken, kan het
onderzoek zich situeren in een sociaal en politiek veld.
(2) Overweging van de rol als onderzoeker zelf bij het analyseren en
genereren van hun gegevens. Wie je bent (geslacht, relatie tot deelnemers,
opvoeding, etc.) als onderzoeker zal onvermijdelijk van invloed zijn op de
gegevens die gegenereerd worden.
o Een focus op betekenis is een vervolg op een reflexieve benadering van onderzoek.
- Een focus op betekenis= een oriëntatie om te accepteren dat er meerdere perspectieven van
de wereld zijn, en dat het doel van de onderzoeker is om perspectieven te begrijpen vanuit
het oogpunt van de deelnemers aan het onderzoek.
o Het beste kwalitatieve onderzoek begint dus met niet te vragen wat mensen fout
doen, of niet weten, of waarom ze zich irrationeel gedragen (zoals: Waarom volgt
een arts niet de evidence-based richtlijnen?), maar probeert in plaats daarvan te
identificeren wat ze wel weten, hoe ze hun gezondheid bereiken, en wat de
onderliggende rationaliteit van hun gedrag is (dus: Hoe gebruiken artsen de
evidence-based richtlijnen?).
o Op elk sociaal gebied zijn er waarschijnlijk meerdere betekenissen en inzichten en
dat deze ook veranderen over de tijd. De taak van de onderzoeker is niet om te
oordelen tussen deelnemers, of om de 'waarheid' ervan te ondermijnen, maar om
het perspectief van de deelnemers te begrijpen.
- Flexibele onderzoeksstrategie= kwalitatieve studies hebben vaak een flexibele
onderzoeksstrategie, die kan worden aangepast wanneer vroege data worden geproduceerd
en geanalyseerd.
o De vereiste mate van flexibiliteit hangt af van de eisen van het onderzoek en het
perspectief van de onderzoeker.
- Een kritisch perspectief= in kwalitatief onderzoek proberen onderzoekers ‘gezond verstand’
en veronderstellingen te bevragen, waarbij onderzoekers kritisch zijn op de verzamelde
resultaten.
o Onderzoekers blijven altijd kritisch over de onderwerpen die voorkomen in je
onderzoek.
Bij het werken met mensen uit andere disciplines kunnen de flexibele en kritische benaderingen van
kwalitatief onderzoek tot misverstanden leiden. Voorbeelden van (foute) assumpties van kwalitatief
onderzoek zijn:
- Kwalitatief onderzoek is niet ‘wetenschappelijk’ het zou inductief (= het gebruiken van
een bestaande theorie) zijn i.p.v. deductief (het testen van een theorie). Daarentegen kan
geen enkel onderzoek (ook kwantitatief niet) volop inductief/deductief zijn. Het is een
wisselwerking van beide.
4
, - Kwalitatief onderzoek is subjectief subjectieve uitspraken zijn echter nodig voor het
begrijpen van mensen of fenomenen. Daarentegen zeggen anderen dat kwalitatieve
onderzoekers alleen de waarnemingen analyseren en beschrijven. Ze oordelen hierbij niet en
daarom is kwalitatief onderzoek niet (alleen) subjectief.
- Kwalitatief onderzoek draagt niet bij aan gezondheidsbeleid en evidence-based uitvoering
Daarentegen zeggen anderen dat kwalitatief onderzoek wel werkelijk bijdraagt aan het
gezondheidsbeleid, doordat kwalitatief onderzoek diepere vragen kan beantwoorden, in
tegenstelling tot kwantitatief onderzoek. Daarnaast hebben kwalitatieve studies het
potentieel om bewijs te leveren voor de behoeften van de bevolking, de ontwikkeling van
passend beleid en bewijs voor de implementatie van beleid met personeel in de
gezondheidszorg.
In toegepast gezondheidsonderzoek komt het gebruik van meerdere onderzoeksmethoden steeds
vaker voor. Dit betekent dat kwalitatieve methoden voor gegevensverzameling niet alleen worden
gebruikt in kwalitatieve studies. In veel gezondheidswetenschappelijk onderzoek worden
kwalitatieve methoden gebruikt in combinatie met andere methoden, die onderdeel zijn van een
grote studie. Er zijn 3 rollen die kwalitatief onderzoek kan spelen in gezondheidswetenschappelijk
onderzoek, in relatie tot meer kwantitatief onderzoek:
1. Verkennend of pilot studie. Kwalitatieve onderzoeken binnen verkennende/pilotstudies
gebruikt worden wanneer er vooraf weinig bekend is over het onderwerp. Dit draagt bij in de
ontwikkelingsfasen, om gegevens te verstrekken over de haalbaarheid, om hypothesen te
genereren of om vragenlijsten aan te maken of aan te passen.
2. Dieptegang creëren aan gevonden resultaten in kwantitatieve studies. Enquêtegegevens
kunnen een verband tussen variabelen identificeren, maar kunnen de mechanismen mogelijk
niet blootleggen. Kwalitatieve onderzoeken kunnen worden gebruikt in kwantitatieve
onderzoeken om dieptegang te creëren en het begrijpen van de gevonden resultaten in
kwantitatieve studies.
3. Om andere inzichten in te zien bij dezelfde onderzoeksvraag. Sommige studies gebruiken
kwalitatief onderzoek in kwantitatief onderzoek (parallel studies) om verschillende aspecten
van dezelfde onderzoeksvraag te behandelen.
Kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeken hebben een andere theory of knowledge
(epistemiologie).
- De reden dat je bepaalde type vragen stelt heeft alles te maken met welke theorie over
kennis je hanteert. De theorie over kennis wordt ook wel een epistemiologie genoemd.
- De theorie of knowledge hangt samen met de vraag: Wanneer kunnen we zeggen dat iets
‘waar’ is? Dit is belangrijk om te weten, immers:
o Die ‘bril’ kleurt je kijk op de wereld en daarmee je visie op onderzoek.
o Die ‘bril’ is gebaseerd op een aantal basisassumpties.
Er zijn verschillende epistemiologische benaderingen, ofwel verschillende manieren om na te denken
over wat is nou relevante kennis en hoe komt kennis tot stand.
De epistemiologische benaderingen liggen op een epistemiologisch ‘spectrum’:
- Aan de ene kant positivistische benadering, aan de andere kant interpretatieve benadering.
- Ze staan niet recht tegenover elkaar, het is een spectrum.
- Sub-benaderingen van de interpretatieve benadering zijn: fenomenologie, kritische theorie,
sociaal constructivisme.
5
