Hoofdstuk 1
Kennismaking met duurzame samenleving
Duurzame ontwikkeling heeft te maken met verschillende dingen:
- De verdeling van welvaart tussen de verschillende delen van de wereld van nu, maar ook met
de verdeling daarvan tussen de mensheid van nu en de toekomst.
- People, planet en profit. (mens, milieu en economie).
- Aan duurzame ontwikkeling kan worden gewerkt vanuit top down: landen, regeringen en
multinationale bedrijven. Maar ook bottom up: Individuele mensen of groepen.
1.1 Mens en natuur
Oorzaken van rivieroverstromingen:
- Kronkels en lussen (meanders) worden rechtgetrokken à water stroomt hierdoor harder en
er is minder volume in de rivier
- Veel bossen langs rivieren zijn gekapt, deze hielden juist water tegen doordat de boden veel
water opnam. Nu liggen er langs dijken gelijk steden en die nemen minder water op.
In de afgelopen eeuwen hebben we de natuur in Nederland veel aan onze eigen wensen ingevuld
omdat we economische belangen hadden. Dit kan ook behoorlijk fout gaan. Dit gebeurt vooral bij
een combinatie van gebeurtenissen, als je maar 1 gebeurtenis hebt, gebeurt er vaak niks.
Rebound effect/terugkaatsingseffect: treedt op als het succes van een bepaalde actie onbedoeld
neveneffecten oproept die de gunstige gevolgen van die actie verminderen of zelfs in het tegendeel
doen omslaan.
Ruimte voor de rivier: een project van de overheid. We moeten ons aanpassen aan de krachten van
de natuur in plaats van ‘de dijken steeds verder te verhogen’.
Ecologische hoofdstructuur: een samenhangend netwerk van bestaand en nog te ontwikkelen
natuurgebieden in Nederland, gericht op herstel van de biodiversiteit en van de veerkracht van de
natuur.
Beheersing: een kernachtige manier om het oude beleid te omschrijven.
Adaptie: een geschikte nieuwe term voor het nieuwe, duurzame waterbeheer, oftewel, aanpassingen
aan de krachten van de natuur. Zo’n term die in 1 woord een hele manier van denken weergeeft,
wordt paradigma genoemd. De omslag in het denken van beheersing naar adaptie is een
paradigmaverschuiving.
Weeffout: een fout die heel moeilijk op te lossen is omdat er veel andere problemen aan verbonden
zijn
Transitie: een fundamentele verandering van het systeem op basis van een paradigmaverschuiving.
De nieuwe aanpak is een voorbeeld van duurzame ontwikkeling. Dit is een ontwikkeling die leidt in
de richting van een leefomgeving waarin de belangen van de mensen, de economie en de natuur met
elkaar in evenwicht zijn.
1.2 rijk en arm
Bij genetische modificatie worden de genen van iets veranderd. Westerse bedrijven beweren dat ze
met behulp van techniek hongerproblemen kunnen oplossen, maar de meningen zijn hierover
verdeeld. Het is erg duur en de bedrijven zijn uit op winst, niet op liefdadigheid. De vraag is of boeren
uit arme landen dit kunnen betalen. GM heeft wel voordelen, je kunt een gewas bestand maken
tegen bepaalde ziektes, maar het kan ook schadelijk zijn voor de gezondheid. Daarom is het een flink
discussiepunt. Bij biotechnologie is er het risico dat er ongewilde spreiding van de genen komt.
,1.3 Problemen en successen
De wereld kent veel problemen zoals klimaatverandering, kinderarbeid, afvalbergen etc. Het lijken
problemen die weinig met elkaar te maken hebben, maar ze zijn allemaal terug te voeren tot een
paar achterliggende oorzaken.
Een van die oorzaken is een teveel van bepaalde dingen
- Vooral in rijke landen à te veel calorieën à welvaartsziekten
- Veel reizen à co2 uitstoot, files en vliegtuiglawaai
- Genoeg geld om dingen te kopen à veel afval, veel uitstoot en gebruik milieu en natuur
Ook een tekort van bepaalde dingen kan een probleem opleveren
- Tekort aan geld à weinig voedsel, slechte zorg, weinig veiligheid
In veel gevallen gaat het dus om een slechte verdeling. Alle problemen hebben met elkaar te maken,
als je 1 probleem wilt oplossen, moet je gelijk alles oplossen. Daarom worden ze vaak niet opgelost.
Duurzame ontwikkeling: een ontwikkeling naar een ‘gezondere wereld’
Duurzame samenleving; een samenleving die lang kan blijven staan.
Men spreekt liever van een duurzame ontwikkeling omdat dat laat zien dat het om een proces gaat
van nooit ophoudende verbeteringen.
Interdisciplinaire samenwerking: een samenwerking vanuit meerdere vakgebieden.
1.4 twee dimensies: hier en daar, nu en later
Duurzame ontwikkeling leidt ertoe dat steeds meer mensen een behoorlijk leven kunnen leiden (hier
en daar) en dat dat nog vele generaties lang zo zou kunne meegaan. (Nu en later). Het een gaat over
plaats en het ander gaan over tijd.
Toch is dit nog een heel breed begrip van ‘duurzame ontwikkeling’, daarom valt er nog meer over de
termen te zeggen:
- Een behoorlijk leven zal te maken hebben met voldoende voedsel, schoon drinkwater,
veiligheid, goed onderwijs etc.
- Een steeds groter deel van de mensen: hierin zou het redelijk zijn om doelen te stellen voor
de toekomst. Bijv,, in een periode van 25 jaar moeten mensen die van 1,25 dollar per dag
leven gehalveerd zijn.
- Lang in stand: mensheid hoeft niet tot een onprettig einde te komen. Bijv. een ijstijd,
tropisch periode, drie miljard vluchtelingen of epidemie.
1.5 Definitie van ‘duurzame ontwikkeling’
Brundtland-commissie: De naam van de wereldcommissie voor milieu en ontwikkeling met als
voorzitten Gro Harlem Brundtland. In 1987 omschreef hij duurzame ontwikkeling als volgt:
“Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie,
zonder het vermogen van toekomstige generaties aan te tasten om in hun eigen behoeften te
voorzien.”
Ondanks alle pogingen blijft duurzame ontwikkeling een vaag begrip. Dat is soms best lastig, omdat
er daardoor misverstanden over kunnen ontstaan.
Nederland raakt steeds voller. In de toekomst kan er ruimtegebrek ontstaan. Een belangrijke
oplossing hiervoor is multifunctioneel ruimtegebruik. Hierbij worden gebieden tegelijkertijd voor
,meerdere doeleinden gebruikt. Denk aan bijvoorbeeld parkeergarages onder de grond of
bedrijventerreinen met woningen.
1.6 De triple P
Drie aspecten komen naar voren die in casussen een rol spelen. Mensen, milieu en economie. Deze
worden vaak beschouwd als de voornaamste aandachtsgebieden van duurzame ontwikkeling.
à People/mensen
à planet/milieu
à profit/economie (wordt tegenwoordig ook wel
Prosperity genoemd, ruimer begrip.)
Dit wordt aangeduid als de term “triple P’. Bedrijven
gebruiken vaak ‘triple bottom line’
1.7 Top down en bottom-up
Witgoed: huishoudelijke apparatuur (afwasmachine, wasmachine, koffiezetapparaat)
Bruingoed: apparatuur voor de woonkamer (TV en cd-speler)
Grijsgoed: apparatuur voor informatie-en communicatietechnologie (computer en printer)
Verwijderingsbijdrage: in 2011 werd dit vervangen door een definitieve regeling. Winkeliers zijn nu
verplicht de oude materialen in te nemen.
Bij recycling win je materialen uit afgedankte producten om die te gebruiken voor nieuwe producten.
Bij hergebruik win je complete onderdelen terug uit afgedankte producten om die opnieuw te
gebruiken.
Top down: de besluiten vinden op hoog niveau plaats en hebben vaak grote gevolgen voor mensen
Bottum up; ‘gewone mensen’ nemen besluiten.
Duurzame ontwikkeling wordt in de regel top-down aangepakt, vooral als het gaat om grote
onderwerpen. Maar als het gaat over afzonderlijke mensen of over kleine groepen in een lokale
omgeving, is een bottum-up aanpak vaak zeker zo effectief.
, Hoofdstuk 2
Weeffouten: mens en natuur
Veel van de problemen die duurzame ontwikkeling nodig maken zijn het gevolg van fundamentele
fouten in de manier waarop de mensheid haar wereld heeft ingericht.
Weeffouten zijn ernstige fouten die diepgaand en fundamenteel zijn ingebakken in de complexe
systemen die mensen hebben opgebouwd. Ze zijn meestal vanzelf en geleidelijk ontstaan terwijl de
systemen groeiden. Deze weeffouten vormen de hoofdoorzaken van de grote problemen in de
wereld.
2.1 eenrichtingsverkeer: geen kringlopen
Het Nederlandse veevoer komt voor een flink deel uit het buitenland. Vroeger at het vee gewoon van
eigen bodem, die groeide dankzij de mest van datzelfde vee, er wad dus sprake van een kringloop.
Daar zit de kern van het probleem: in het huidige systeem is (deels) sprake van eenrichtingsverkeer.
De kringloop is niet gesloten.
Een simpele oplossing zou zijn het terugsturen van mest naar die landen, maar dat bleek economisch
niet haalbaar. Waarom gaan we er dan alsnog mee door? Het is niet gemakkelijk om het
eenrichtingsverkeer te doorbreken. Dat komt omdat er veel belanghebbende partijen zijn. Als
Nederlandse boeren zouden stoppen met het invoeren van veevoer, gaan de meeste failliet. Ook is
dit onmogelijk omdat Nederland ruimtegebrek heeft om veevoer voor alle dieren te produceren. In
dit systeem zit dus een fundamentele fout. De oplossing vraagt om een drastische verandering
(transitie).
Resource: Alles wat je uit de natuur of uit de grond of de lucht kunt halen is een resource. Dus ertsen
zijn resources, en aardolie en aardgas, en ook schoon water, planten en voedingstoffen uit de
bodem.
Eenrichtingsverkeer, of: een kringloop Gesloten kringloop
Die niet gesloten is.
Deze weeffouten komen nog veel meer voor. Denk aan het broeikaseffect. Fossiele brandstoffen
worden er in hoog tempo uitgehaald en verbrand. De lozing is in dit geval dus de uitstoot van co2. Dit
is verankerd in ons systeem, omdat de hele wereldeconomie draait op aardgas en aardolie. Dit is ook
het geval met de winning van ertsen, zoals ijzer. Dit wordt uit de bodem gehaald en nooit aangevuld.
Bij iedere niet gesloten kringloop is het de vraag welk probleem erger is, het tekort aan de
resourcekant of het teveel aan de dumpkant. Bij veevoer is dat de resourcekant, bij fossiele
brandstoffen is het juist de dumpkant die het hevigst is.
Plastic soep: een voorbeeld van afwenteling naar de natuur is de ophoping van kunststoffen in de
zeeën en oceanen. Als gevolg van oceaanstromen verzameld daarvan zich op diverse plaatsen en
vormt drijvende plastic eilanden.
