Hoorcolleges Filosofie en Ethiek
Filosofie en Ethiek
Gezondheid en Leven jaar 2, periode 4
Samenvatting van de hoorcolleges + tentamenstof teksten +
samenvattende tabel
Inhoud
Hoorcollege 1..................................................................................................................................................................2
Hoorcollege 2..................................................................................................................................................................4
Hoorcollege 3..................................................................................................................................................................6
Hoorcollege 4..................................................................................................................................................................7
Hoorcollege 5................................................................................................................................................................ 10
Hoorcollege 6: SOLK-1...................................................................................................................................................12
Hoorcollege 7: SOLK-2...................................................................................................................................................13
Hoorcollege 8: SOLK-3...................................................................................................................................................14
Hoorcollege 9................................................................................................................................................................ 17
Hoorcollege 10..............................................................................................................................................................19
Hoorcollege 11..............................................................................................................................................................21
Hoorcollege 12..............................................................................................................................................................23
Tekst Schermer..............................................................................................................................................................26
Tekst Den Hartog et al...................................................................................................................................................27
Overzichtstabel..............................................................................................................................................................29
1
, Hoorcolleges Filosofie en Ethiek
Hoorcollege 1
Common-sense beeld van wetenschap:
- Wetenschappelijke kennis is objectief
- De (unieke) wetenschappelijke methode is de manier om kennis over de wereld te verkrijgen.
- Wetenschap is waardevrij, gaat alleen over feiten
- In wetenschap spelen externe invloeden geen rol, alles draait om empirisch bewijs.
- Wetenschappers zijn opzoek naar de waarheid wordt bedreigd door de slodderwetenschap.
Common-sense beeld is wel optimistisch, het is namelijk veel meer dan dit. Onderzoeken of dit beeld klopt door:
Wetenschapsfilosofie: onder welke voorwaarden wordt wetenschappelijke kennis geaccepteerd?
Filosofie van de geneeskunde: wanneer spreken we van een gezond mens?
Ethiek: hoe behoren wetenschappers te werk te gaan? Mag alles wat kan?
Slodderwetenschap: problemen waardoor het vertrouwen in de wetenschap afneemt.
Is belangrijk sinds de affaire van Stapel: fraudeur, bedacht veel informatie zelf. Hierna is Levelt opgezet: onderzocht
of dit vaker voorkwam in de wetenschap en constateerde dat er slodderwetenschap was door de volgende punten:
- Publicatiebias: alleen goede experimenten met mooie resultaten werden gepubliceerd.
- Gebrek aan herhaling van onderzoek, er mist een controle
- Statistische incompetentie en desinteresse
- Geen of nauwelijks besef van wetenschapsethiek
Is wetenschap objectief?
Is het de waarheid, is het niet gekleurd door de onderzoeker?
Voorwaarde: werken met heldere begripsvorming, de afwezigheid van vaagheid en meerduidigheid & begrippen
moeten operationeel zijn: gespecificeerd en meetbaar.
Vb.: intelligentie meten gebeurt niet meer aan de hand van de grootte van de schedel, maar via IQ-testen.
Column Jeroen Geurts
Als wetenschap niet objectief is, is het dan meer dan een mening?
Wetenschap is kritisch en een sociale activiteit dit maakt het betrouwbaarder dan een normale mening, ondanks dat
het dus niet objectief is.
Als wetenschap feilbaar is, wanneer kun je dan spreken over ”betrouwbare resultaten”.
Het is zeker betrouwbaar, volgt nog in de andere hoorcolleges.
Gaan wetenschappers altijd opzoek naar de waarheid?
Hoe behoren wetenschappers dit te doen?
De kloonaffaire: hierbij werd er gefraudeerd in artikelen waarbij veel mensen betrokken waren. Hierbij kunnen dus
vragen gesteld worden zoals: Wat is de corrigerende werking van zo’n grote groep? Is dit een schijn van interne
controle? Het blijkt namelijk zo te zijn dat coauteurs het niet altijd serieus nemen, wat is hiervan dan de
toegevoegde waarde? Wat zijn redenen waardoor er niet goed gecontroleerd wordt?
Sociaal maatschappelijke of culturele invalshoek : blij met een positief resultaat, waardoor er (on)bewust een
oogje wordt dichtgeknepen.
Autoritair georganiseerde Oosterse cultuur: is er gelijkheid onder onderzoekers en controles? In
bijvoorbeeld China is er echt nog een taboe op het geven van commentaar op onderzoekers met een hogere
status. (= Geven beginnende onderzoekers wel commentaar op doorgewinterde onderzoekers?)
Ethische invalshoek: reputatie, regels etc.
Wetenschapsfilosofische invalshoek: wat geeft de doorslag om iets te publiceren? Komt dit door verificatie
en falsificatie? Komt dit door de reputatie van de wetenschappers? Komt dit door peer review en andere
controlemechanismen?
Rol van persoonlijke opvattingen, waarde en levensbeschouwelijke visie
Wat is wetenschap?
Vragen die hiervoor beantwoord moeten worden zijn:
2
, Hoorcolleges Filosofie en Ethiek
Wat betekend een wetenschappelijk onderbouwde stelling?
Wat is het verschil tussen “echte” wetenschap en pseudowetenschap?
Waarom heeft wetenschappelijke kennis een hoge status?
Via filosofische reflectie kunnen we onderzoek doen naar wetenschappelijk onderzoek
Wetenschapsfilosofie belangrijkste punten:
Standaardbeeld van wetenschap:
Wetenschappelijke kennis is objectief
Naast wetenschappelijke kennis zijn er geen andere vormen van kennis
Rol van verificatie/conformatie: opzoek naar info wat jouw hypothese ondersteund, niet naar tegenbewijs.
(Vaak gebruikt voorbeeld hierbij zijn de witte zwanen: er wordt gezocht naar alle witte zwanen, niet naar
zwarte.)
Karl Popper
Zeer kritisch/negatief over de mogelijkheid van objectieve kennis
Zeer kritisch/negatief over de waarde van verificatie en conformatie
In plaats van zoeken naar positief bewijs moet er falsificatie zijn: weerlegging zoeken. (Hierbij wordt er juist
gezocht naar de zwarte zwaan.)
Thomas Kuhn
Een wetenschappelijke theorie is het resultaat van empirische gegevens, theorievorming, subjectieve en
objectieve criteria, psychologische en sociale factoren.
Paradigma
Sleutelfiguur: hij zei: “elke wetenschapper heeft een andere bril op”, dit gaf een andere insteek aan de
manier hoe wetenschap gezien werd.
Sociologie van de Wetenschappelijke kennis: Collins
Feiten zijn het resultaat van een onderhandelingsproces.
Sociale factoren (machtsverhoudingen binnen de wetenschap) zijn doorslaggevend bij de acceptatie van
wetenschappelijke kennis. Terug te zien in de kloonaffaire.
Voorbeeld vraag:
>> over sociologie van de wetenschappelijke kennis (C)
Actor-netwerk theorie van Latour
De verwevenheid van wetenschap, technologie, economie, politiek en maatschappij.
De acceptatie van wetenschappelijke kennis is een kwestie van een heterogeen netwerk van theorieën,
apparaten, statistiek, wetenschappers, ondersteunend personeel, politieke richtlijnen, economische
omstandigheden en vooral geld.
Knowledge filter: in de loop van de tijd worden onjuiste hypothesen en theorieën geëlimineerd door controle en
consensus over resultaten van onderzoek.
Onderzoeksethiek:
Robert Merton: de normen van Merton:
Communism: de resultaten van wetenschappelijk onderzoek moeten openbaar toegankelijk zijn
Universalism: de beoordeling van wetenschappelijke kennis is onafhankelijk van ras, geslacht, sociale
positie, nationalieit, religieuze identiteit etc.
Disinterestedness: de persoonlijke opvattingen en gevoelens van de onderzoeker mogen geen invloed
uitoefenen op de resultaten
Organized scepticism: in de wetenschap is systematisch wantrouwen ten opzichte van elk resultaat
geboden.
3
, Hoorcolleges Filosofie en Ethiek
Hoorcollege 2
Terugblik: wat is het doel van de normen van Merton:
- Het vergroten van de betrouwbaarheid van wetenschappelijke kennis
- Het voorkomen van misstanden in de wetenschap
Tekst zelf is geen tentamenstof, echter kan je deze aantekeningen goed gebruiken om de normen van Merton goed
te begrijpen:
Artikel Flemming hoofdstuk 2:
Communism: de resultaten van wetenschappelijk onderzoek moeten openbaar toegankelijk zijn
Uit de casus Flemming blijkt dat Florey en Chain niet konden profiteren van het ongepubliceerde werk van
Flemming, zij moesten alles van penicilline opnieuw uitzoeken. Dit had dus wel openbaar moeten zijn.
Universalism: beoordeling van wetenschappelijke kennis moet onafhankelijk zijn
Flemming werd wel gezien als held, dus dit zou eventueel de beoordeling kunnen beïnvloeden. Iedereen
moet op dezelfde kritische manier worden benaderd. Let op: er is een verschil tussen de beoordeling van de
kennis en de waardering van een bepaalde ontdekking. Het is dus niet erg als mensen meer interesse
hebben in het werk van Flemming, het is alleen problematisch als de beoordelaars hierdoor anders gaan
kijken naar het werk.
Disinterestedness: geen persoonlijke opvattingen en gevoelens van de onderzoekers, met betrekking tot de
resultaten.
Flemming dacht al snel dat penicilline niet bruikbaar was, hij heeft dit niet meer getest omdat die al slechte
ervaringen had met lysosomen. Dit is geen overtreding van deze norm, het ging niet om gevoelens maar om
ervaringen. Wat wel een schending van de norm is: snel willen publiceren omdat je werkgever in geldnood
zit. Dit kan namelijk leiden tot persoonlijke en professionele belangen.
Organized scepticism: systematisch wantrouwen ten opzichte van elk resultaat.
Er werd te snel besloten dat penicilline werkzaam was, zonder veel verdere proeven hierdoor is de norm
geschonden. Let op: deze norm betekend niet dat je moet wachten totdat je 100% zeker bent, dit moment
komt nooit, maar er moet wel altijd zo goed mogelijk onderzoek worden gedaan.
Wetenschap en waarden
Onderscheid waarden:
- Epistemische waarden: over de ontwikkeling van kennis: de evaluatie van hypotheses en theorieën,
bijvoorbeeld precisie, nauwkeurigheid en reikwijdte. Dit speelt altijd een rol in de wetenschap.
- Niet-epistemische waarden: dit zijn morele oordelen, ideologische opvattingen, religieuze overtuigingen etc.
en dit wil je dus volgens het common-sense beeld niet meenemen in wetenschappelijk onderzoek.
Wetenschap gaat over feiten, niet over waarden want wetenschap is waardevrij.
Gaat het ook daadwerkelijk niet over niet-epistemische waarden?
Wat betekent het dat wetenschap waardevrij is?
Wetenschap is autonoom: alleen wetenschappers bepalen welke onderzoeksvragen de moeite waard zijn,
en niet de politiek of het bedrijfsleven.
Wetenschap is neutraal: de keuze van de onderzoeksvragen wordt niet beïnvloed door bijvoorbeeld
religieuze of politieke overtuigingen van de wetenschapper.
Wetenschap is onafhankelijk: bij de acceptatie van wetenschappelijke kennis spelen morele oordelen of
bijvoorbeeld ideologische opvattingen geen rol.
Wetenschap is niet normatief: onderzoekers zijn niet verantwoordelijk voor maatschappelijke toepassing
van hun onderzoek, ze beschrijven alleen de feiten.
Spelen waarden alleen een rol in bijvoorbeeld de toepassing van wetenschappelijk
onderzoek?
Hiervoor worden de verschillende fases van wetenschappelijk onderzoek bekeken: deze
fases worden beschreven aan de hand van deze spiegel:
4
