Samenvatting Personen- en familierecht
Compendium van het personen- en familierecht, 14e druk
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1. Inleiding .................................................................................................................. 2
Hoofdstuk 2. De algemene bepalingen (titel 1) .............................................................................. 4
Hoofdstuk 3. De nationaliteit ........................................................................................................ 7
Hoofdstuk 4. De naam (titel 2) .................................................................................................... 10
Hoofdstuk 5. De woonplaats (titel 3) ........................................................................................... 13
Hoofdstuk 6. De burgerlijke stand (titel 4) ................................................................................... 15
Hoofdstuk 7. Het huwelijk (titel 5) .............................................................................................. 19
Hoofdstuk 8. Het geregistreerd partnerschap (titel 5A) ................................................................ 24
Hoofdstuk 9. Het huwelijksvermogensrecht (titel 6-8) ................................................................. 26
A. Algemene regels met betrekking tot rechten en verplichtingen van echtgenoten (titel 6) ..... 26
B. De wettelijke (beperkte) gemeenschap van goederen (titel 7) ................................................ 34
C. Huwelijkse voorwaarden (titel 8) .............................................................................................. 46
Hoofdstuk 10. Ontbinding van het huwelijk en scheiding van tafel en bed (titel 9 en 10) .............. 52
Hoofdstuk 11. Afstamming en adoptie (titel 11 en 12) ................................................................. 62
Hoofdstuk 12. Minderjarigen en het over hen uitgeoefende gezag (titel 13 en 14)........................ 72
Hoofdstuk 13. Omgang met en informatie over minderjarige kinderen (titel 15) .......................... 86
Hoofdstuk 14. Curatele (titel 16) ................................................................................................. 89
Hoofdstuk 15. Levensonderhoud (titel 17)................................................................................... 92
Hoofdstuk 16. Afwezigheid en vermissing (titel 18) ..................................................................... 97
Hoofdstuk 17. Beschermingsbewind (titel 19) ............................................................................. 99
Hoofdstuk 18. Mentorschap (titel 20).........................................................................................102
Hoofdstuk 19. Procesrecht in zaken van personen- en familierecht .............................................105
Hoofdstuk 20. Erfrecht...............................................................................................................108
Erfopvolging bij versterf .............................................................................................................. 109
Erfopvolging bij testament .......................................................................................................... 112
Wettelijke rechten van dwingende aard ..................................................................................... 115
Vereffening en verdeling ............................................................................................................. 120
1
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
, Samenvatting Personen- en familierecht
Compendium van het personen- en familierecht, 14e druk
Hoofdstuk 1. Inleiding
Nr. 1: Algemeen
Boek 1 BW is op 1 januari 1970 in werking getreden. Het is sindsdien een van de meest gewijzigde
onderdelen van het Burgerlijk Wetboek. Belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen binnen het
familierecht ontstaan door de invloed van in het bijzonder:
› het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden
(EVRM);
› het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (IVBPR); en
› in toenemende mate het Verdrag inzake de rechten van het kind (IVRK).
Vanaf de invoering van Boek 1 BW en van het nieuwe echtscheidingsrecht op 1 januari 1971 is het
familierecht sterk in beweging geweest. Bovengenoemde Verdragen – met name de artikelen 6, 8,
12 en 14 EVRM, artikel 26 IVBPR en artikel 3 IVRK – hebben tot ingrijpende rechtspraak en wetgeving
geleid, met verscheidene aanpassing tot gevolg op het gebied van:
▪ huwelijk en gezin;
▪ het samenleven buiten huwelijk;
▪ het ongehuwde moederschap;
▪ echtscheiding;
▪ huwelijksvermogensrecht;
▪ gelijke behandeling van homoseksuele en heteroseksuele relaties in het familierecht.
Op het ogenblik is de aandacht in het relatierecht gericht op het ongehuwd samenleven en op het
ouderschap en het gezag van meer dan twee personen.
→ Een daartoe ingestelde Staatscommissie herijking ouderschap heeft eind 2016 voorstellen
gedaan om het ouderschap en het gezag van maximaal vier personen tegelijk mogelijk te maken.
Naar aanleiding van de voorstellen van de Staatcommissie heeft het kabinet in 2019 besloten
dat er voor sociale ouders ‘deelgezag’ zal worden ingevoerd, waarmee praktische problemen
waar sociale ouders tegenaan lopen, kunnen worden opgelost. Ook het draagmoederschap
krijgt regeling.
De Europese Unie (EU) ontleent aan artikel 81 VWEU geen bevoegdheid tot harmonisatie en
unificatie van de interne rechtsstelsels op het terrein van het personen- en familierecht. Vandaar dat
de aandacht zich toespitst op het internationaal privaatrecht (IPR) in familiezaken.
› Op de terreinen van de rechtsmacht en het toepasselijk recht bij echtscheiding, alimentatie,
erfrecht en huwelijksvermogensrecht zijn verordeningen tot stand gebracht die de IPR-regels
beogen te harmoniseren.
Nr. 2: Inhoud van Boek 1: personen- en familierecht
In Boek 1 BW zijn geregeld het personenrecht en het familierecht. Een scherpe scheiding tussen
personenrecht en familierecht is niet te maken; of regels behoren tot het personen- dan wel tot het
familierecht heeft overigens geen praktische consequenties.
› Personenrecht: de regels betreffende de rechtspositie van de persoon als zodanig.
→ Bijvoorbeeld: het begin en einde van de persoonlijkheid, naam, woonplaats, enz.
› Familierecht: de rechtsverhoudingen die uit samenlevingsvormen, te weten huwelijk en
geregistreerd partnerschap (GP) en die uit afstamming voortvloeien.
→ Bijvoorbeeld: het sluiten en ontbinden van een huwelijk of een GP, de rechtspositie van
kinderen, en het over hen uitgeoefende gezag.
Tot het familierecht kan ook worden gerekend het:
› huwelijks- en partnerschapsgoederenrecht = de regeling van de vermogensrechtelijke gevolgen
van het huwelijk en het GP.
2
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
, Samenvatting Personen- en familierecht
Compendium van het personen- en familierecht, 14e druk
› familievermogensrecht = het huwelijks- en partnerschapsgoederenrecht en het (intestaat)
erfrecht tezamen.
› jeugdrecht = kinderbeschermingsmaatregelen (de privaatrechtelijke kant) en de jeugdwet en het
jeugdstrafrecht (de publiekrechtelijke kant).
Nr. 3: Literatuur over personen- en familierecht
Opsomming voornaamste literatuur over het oude eerste boek.
3
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
, Samenvatting Personen- en familierecht
Compendium van het personen- en familierecht, 14e druk
Hoofdstuk 2. De algemene bepalingen (titel 1)
Nr. 4: Het begrip persoon
PERSONEN/RECHTSSUBJECTEN
Natuurlijke personen (= mensen). Rechtspersonen (= bedrijven, zoals een nv of bv).
Onder het juridische begrip ‘persoon’ is te verstaan al wat drager van rechten en verplichtingen kan
zijn. ‘Kan zijn’: het gaat er dus niet om of iemand in concreto rechten en verplichtingen heeft, maar
of hij rechten en verplichtingen kán hebben → dat wil zeggen rechtsbevoegd is. Een (ingevroren)
embryo dat bijvoorbeeld door kunstmatige bevruchting buiten de baarmoeder is ontstaan, heeft
juridisch gesproken geen persoonlijkheid en kan dus geen drager van rechten en verplichtingen zijn.
› Ieder mens is rechtsbevoegd en dus persoon, vergelijk artikel 1:1 BW.
→ Lid 1: ieder die zich in Nederland bevindt (ongeacht de nationaliteit) is vrij en rechtsbevoegd.
→ Lid 2: de toestanden waardoor een mens zou ophouden rechtssubject te zijn en rechtsobject
zou worden (slavernij e.d.), worden niet geduld.
› Men verwarre niet de begrippen rechtsbevoegdheid en handelingsbekwaamheid. Ook de
handelingsonbekwame is rechtsbevoegd.
Nr. 5: Begin en einde van de persoonlijkheid
De persoonlijkheid vangt aan met de geboorte, dus als het levend ter wereld komt (art. 1:2 BW). De
persoonlijkheid eindigt door de dood. De (vermogensrechtelijke) rechten en verplichtingen waarvan
de overledene drager was, gaan dan, voor zover zij blijven bestaan, over op zijn erfgenamen (zie in
dit verband ook artikel 4:2 lid 1 BW).
Uitzondering aanvang persoonlijkheid: een kind waarvan een vrouw zwanger is, wordt dikwijls als
reeds geboren aangemerkt als het belang dat vordert (art. 1:2 BW). Door deze bepaling werkt de
rechtsbevoegdheid in het belang van het kind als het ware terug, mits het kind levend ter wereld
komt.
› Voorbeeld 1: een kind dat ten tijde van het overlijden van de erflater nog niet geboren is, kan de
erfenis – mits levend ter wereld gekomen – wel reeds als erfgenaam ontvangen.
› Voorbeeld 2: onder omstandigheden kan een kinderbeschermingsmaatregel worden getroffen of
een adoptie worden uitgesproken. Een dergelijke beslissing krijgt niet eerder werking dan nadat is
vastgesteld dat het kind levend is geboren.
Nr. 6: Bloed- en aanverwantschap
Bloedverwantschap (art. 1:3 lid 1 BW): de betrekking tussen personen van wie de een van de ander
afstamt (= bloedverwantschap in rechte linie), of tussen personen die een gemeenschappelijke
stamvader hebben (= bloedverwantschap in de zijlinie).
→ Juridische bloedverwantschap = een rechtsverhouding tussen bloedverwanten, ook wel een
familierechtelijke betrekking. Bloedverwantschap is een relatie tussen personen, die in beginsel
gebaseerd is op een biologische betrekking: de afstamming, de geboorte uit bepaalde ouders.
→ Let op: de biologische betrekking valt niet steeds samen met het juridische bloedverwantschap,
denk aan de volgende situaties:
▪ het kind dat uit een gehuwde vrouw is geboren, waardoor vaderschap en bloedverwantschap
– behoudens de mogelijkheid van ontkenning van het vaderschap – ontstaan, ook al mocht
de echtgenoot van de moeder niet de verwekker zijn (art. 1:199 onder a en b BW);
▪ het kind dat uit een gehuwde vrouw is geboren, waardoor moederschap en
bloedverwantschap ontstaan voor de vrouw die gehuwd is met de moeder uit wie het kind is
geboren, ook al is de duomoeder biologisch niet de moeder (art. 1:198 lid 1 onder b BW);
4
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
, Samenvatting Personen- en familierecht
Compendium van het personen- en familierecht, 14e druk
▪ erkenning van buiten huwelijk geborenen, waardoor ten gevolge van de erkenning
betrekkingen ontstaan die rechtens onder de begrippen vaderschap en bloedverwantschap
vallen, ongeacht of de erkenner inderdaad de verwekker is (art. 1:203 ev. BW);
▪ erkenning en gerechtelijke vaststelling van het ouderschap, ook als deze moeder niet de
vrouw is uit wie het kind is geboren;
▪ het kind dat geadopteerd is, waardoor juridische bloedverwantschap en de daaruit
voortvloeiende familierechtelijke betrekking ontstaan tussen de geadopteerde en de
adoptanten (en ook hun bloedverwanten) ( art. 1:229 BW).
Zie de artikelen 1:41, 1:207, 1:377a en 1:394 BW.
Aanverwantschap (art. 1:3 lid 2 BW): aanverwantschap berust op het huwelijk of GP.
Bloedverwantschap – art. 1:3 lid 1 BW Aanverwantschap – art. 1:3 lid 2 BW
Lid 1: de graad van bloedverwantschap wordt Lid 2: door huwelijk of het GP ontstaat tussen de ene
bepaald door het getal der geboorten, die de echtgenoot/partner en een bloedverwant van de
bloedverwantschap hebben veroorzaakt. Hierbij telt andere echtgenoot/partner aanverwantschap in
een erkenning, een gerechtelijke vaststelling van het dezelfde graad als er bloedverwantschap bestaat
ouderschap of een adoptie als een geboorte. tussen de andere echtgenoot dan wel de andere
geregistreerde partner en diens bloedverwant.
De graad van bloedverwantschap is o.a. van belang Art. 1:329 BW bepaalt o.a. het belang van de graad
voor het erfrecht, de mogelijkheid beëindiging van van aanverwantschap.
de voogdij te verzoeken (art. 1:329 BW) en de Art. 1:3 lid 3 BW: door het eindigen van het huwelijk
bevoegdheid zich van het afleggen van getuigenis te of GP wordt de aanverwantschap niet opgeheven →
verschonen (art. 165 Rv en art. 217 en 219 Sv). van belang voor o.a. art. 1:299 en 1:329 BW.
Nr. 6a: Het Marckx-arrest; positieve verplichtingen
Het Marckx-arrest vormt het beginpunt voor de uitgebreide rechtspraak van het EHRM over de
betekenis van het in artikel 8 EVRM neergelegde recht op eerbiediging van het familie- en
gezinsleven en van de waarborgen tegen willekeurige inbreuken op dit recht of om dit recht tot
ontplooiing te laten komen.
› EHRM: de eerbiediging van het familie- en gezinsleven brengt voor de Staat ook positieve
verplichtingen met zich mee. Bijvoorbeeld: Staat moet ervoor zorgen dat er in het nationale recht
waarborgen bestaan die integratie van het kind in zijn familie vanaf geboorte mogelijk doet zijn.
Art. 8 EVRM leent zich voor rechtstreekse toepassing → particulieren kunnen zich voor de
Nederlandse rechter rechtstreeks op deze bepaling beroepen. Inbreuken op het recht op
eerbiediging van het familie- en gezinsleven kunnen gerechtvaardigd zijn en ook gerechtvaardigd
moeten worden op grond van het bepaalde in artikel 8 lid 2 EVRM.
Hoewel het arrest tegen de Belgische staat is gewezen en de Belgische wetgeving betreft, is het juist
vanwege de uitleg die aan het in artikel 8 EVRM neergelegde recht op eerbiediging van het familie-
en gezinsleven is gegeven, ook voor Nederland van groot belang.
› Casus Marckx-arrest: voor het ontstaan van familierechtelijke betrekkingen tussen de ongehuwde moeder
Alexandra Marckx en haar dochter Paula was volgens de Belgische wetgeving erkenning van het kind door
de moeder vereist. Door die erkenning ontstond geen familierechtelijke betrekking tussen de verwanten van
de moeder en het kind. Het gemaakte onderscheid in het Belgische erfrecht tussen kinderen die wel en
kinderen die niet in familierechtelijke betrekking staan tot een ouder is niet in overeenstemming met art. 8
jo. 14 EVRM, onder andere omdat de erkenning door de moeder een ontoelaatbare belemmering voor de
normale ontwikkeling van het gezinsleven vormde.
5
Rijksuniversiteit Groningen Jaar 2021-2022 Tamara v. O
