Ontwikkelingspsychopathologie – Samenvatting
Hoofdstuk 1: Introductie
De ontwikkelingspsychopathologie is de wetenschappelijke discipline die onderzoekt hoe
psychische stoornissen ontstaan en zich ontwikkelen. De ontwikkelingspsychopathologie
gebruikt inzichten van verschillende disciplines:
1. De ontwikkelingspsychologie (de normale ontwikkeling);
2. De klinische psychologie (de afwijkende ontwikkeling);
3. De pedagogie (de opvoeding);
4. De kinderpsychiatrie (psychiatrische ziekten);
5. De biologie (erfelijkheid en lichamelijke rijping);
6. De sociologie (maatschappelijke processen);
7. De antropologie (culturele normen en waarden);
8. De epidemiologie (het voorkomen van ziekten en stoornissen onder de bevolking).
De ontwikkelingspsychopathologie betreft een interactionistische visie. Dit stelt dat het
probleemgedrag niet opgevat moet worden als een label, maar als een aanpassingsprobleem.
Er zijn drie belangrijke thema’s uit de ontwikkelingspsychopathologie:
1. Vroeger en nu: Bij het veranderen en het complexer worden van het gedrag spelen niet
alleen de actuele verwachtingen en de eisen die aan hem gesteld worden een rol, maar
ook de vroegere ervaringen. De herinneringen beïnvloeden de waardering van bepaalde
ervaringen, maar de ervaringen beïnvloeden ook de herinneringen. De
ontwikkelingsopgaven en de opvoedingsvaardigheden zijn belangrijk bij de ontwikkeling
van kinderen en jongeren.
2. Dynamisch gezichtspunt: Het afwijkende gedrag of een psychische stoornis wordt niet
als statisch gezien, maar als dynamisch. Datgene wat als normaal en afwijkend gezien
wordt is afhankelijk van de leeftijd.
3. Uniek individu met unieke ervaringen: Er zijn verschillende factoren die zowel het
ontstaan als het beloop van het gedrag beïnvloeden:
- Kindgebonden factoren, zoals sekse, leeftijd, intelligentie en impulsbeheersing.
- Ouder- en gezinsgebonden factoren, zoals opleiding, inkomen,
opvoedingsvaardigheden en gezondheid.
- Maatschappij- en omgevingsgebonden factoren, zoals sociale (on)gelijkheid,
welvaart, onderwijs, sociale media en culturele normen en waarden.
,Hoofdstuk 2: Classificatie, diagnostiek en epidemiologie
Er wordt in de ontwikkelingspsychopathologie gebruikgemaakt van classificatiesystemen om
gedragingen van kinderen te beschrijven, van elkaar te onderscheiden en in te delen in
verschillende categorieën. Epidemiologisch onderzoek betreft het onderzoeken naar het
vóórkomen en de verspreiding van psychische en lichamelijke ziekten onder de bevolking. Hierbij
wordt ook onderzoek gedaan naar de samenhang tussen het vóórkomen van een psychische
stoornis en specifieke factoren.
2.2: Classificatie
2.2.1: Definitie van classificatie
Classificeren verwijst naar het herkennen van een persoon en het indelen in een categorie. Dit is
vaak cultuurgebonden. Op het moment dat mensen geclassificeerd worden spelen culturele
normen en persoonlijke opvattingen ook een rol. De ontwikkelingspsychopathologie heeft als
doel om afwijkend/vreemd gedrag in kaart te brengen. Het gebruikmaken van een
classificatiesysteem helpt niet alleen om een onderscheid te maken tussen de verschijnselen,
maar ook om overeenkomsten te ontdekken en de oude en nieuwe verschijnselen in te delen in
een categorie. In de ontwikkelingspsychopathologie wordt er een onderscheid gemaakt tussen
grote groepen stoornissen, zoals angststoornissen en wordt er binnen deze groep subgroepen
onderscheden, zoals paniekstoornis, agorafobie en de separatieangststoornis.
2.2.2: De DSM-5
De DSM kan beschouwd worden als een omvangrijk classificatiesysteem voor psychische
stoornissen dat kan helpen bij het stellen van diagnoses.
Geschiedenis van de DSM
Emil Kraepelin wordt gezien als de grondlegger van het moderne classificatiesysteem. Hierbij
werd een onderverdeling gemaakt van psychische stoornissen die voornamelijk lichamelijk
georiënteerd waren. Als reactie hierop kwam de DSM-I waarbij vooral de focus lag op de
psychoanalytische theorieën. Vanaf de DSM-III wordt er meer gefocust op waarneembare
kenmerken van het gedrag. Hierdoor werd er wereldwijd ook gebruikgemaakt van dezelfde
criteria om stoornissen te categoriseren en werd de betrouwbaarheid van de diagnoses vergroot.
Ook werd het hierdoor mogelijk om onderzoek te doen naar psychische stoornissen. De DSM is
gebaseerd op afspraken die specialisten (voornamelijk psychiaters en hoogleraren) maken voor
elke groep stoornissen.
Uitgangspunten van de DSM
Er zijn een aantal uitgangspunten van de DSM:
1. Om na te kunnen gaan of iemand een bepaalde psychische stoornis heeft, is het
belangrijk dat er afgesproken wordt welke symptomen de stoornis kenmerken. Het gaat
hierbij om observeerbaar gedrag, zoals sporen van automutilatie en om innerlijke
kenmerken, zoals zichzelf heel erg verdrietig voelen. De symptomen beschrijven de
stoornis, maar verklaren de stoornis niet.
2. Het is naast de soort symptomen ook belangrijk om vast te stellen welk aantal
symptomen en in welke mate en gedurende welke termijn deze symptomen aanwezig
moeten zijn voordat er gesproken wordt van een stoornis.
3. De symptomen moeten een bepaalde tijd of vanaf een bepaald moment aanwezig zijn.
Dit verschilt per stoornis.
, 4. Het is belangrijk om na te gaan in welke mate de stoornis iemands functioneren negatief
beïnvloedt en een last is voor zijn of haar omgeving.
De verschillende stoornissen zijn niet altijd goed van elkaar te onderscheiden, omdat
verschillende stoornissen ook dezelfde symptomen delen. Hierdoor kunnen verschillende
stoornissen ook samen voorkomen, zoals angst en een depressie. Bij de DSM-V is er de
mogelijkheid om te specificeren of de stoornis licht, matig of ernstig.
Groepen stoornissen in de DSM
Sinds de DSM-V is er geen aparte categorie meer voor stoornissen die vooral bij kinderen en
adolescenten voorkomen. Dit sluit aan bij het uitgangspunt van de
ontwikkelingspsychopathologie, namelijk dat stoornissen levenslang zijn. De stoornis kan zich op
verschillende leeftijden wel anders uiten.
Tabel 1: Hoofdgroepen van stoornissen in de DSM-V
Hoofdgroep stoornis Voorbeelden
Neurobiologische ontwikkelingsstoornis ADHD, ASS en ticstoornis
Schizofreniespectrum- en andere Schizofrenie, schizofreniforme stoornis
psychotische stoornis
Bipolaire stemmingsstoornissen Bipolaire stoornis
Depressieve stemmingsstoornis Depressieve episode
Angststoornissen Specifieke fobie
Obsessieve-compulsieve en verwante Trichotillomanie (haaruittrekstoornis)
stoornissen
Psychotrauma en stressor gerelateerde Posttraumatische stressstoornis
stoornissen
Dissociatieve stoornissen Dissociatieve identiteitsstoornis
Somatisch-symptoomstoornis en verwante Ziekteangststoornis
stoornissen
Voedings- en eetstoornissen Anorexia nervosa
Stoornissen in de zindelijkheid Bedplassen
Slaap-waakstoornissen Insomniastoornis
Seksuele disfuncties Erectiestoornis
Genderdysforie Genderdysforie
Disruptieve, impulsbeheersing- en andere Oppositionele-opstandige stoornis
gedragsstoornissen
Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen Alcoholintoxicatie
Neurocognitieve stoornissen Uitgebreide of beperkte neurocognitieve
stoornis door de ziekte van Alzheimer
Persoonlijkheidsstoornissen Borderline persoonlijkheidsstoornis
Parafilie stoornissen Exhibitionismestoornis
Overige psychische stoornissen Ongespecificeerde psychische stoornis
Andere problemen die een reden voor zorg Problemen door mishandeling en
kunnen zijn verwaarlozing van het kind
Co-morbiditeit
Mensen hebben vaak meer dan een stoornis tegelijk. Dit wordt co-morbiditeit genoemd. Doordat
kinderen nog in ontwikkeling zijn, kunnen zij vaker dan volwassenen verschillende kenmerken
van stoornissen hebben. Een andere verklaring voor co-morbiditeit is dat de wetenschappers
, steeds specifiekere classificatiesystemen maken. De psychische stoornissen komen niet alleen
vaak tegelijk voor, maar gaan ook meestal samen met lichamelijke klachten.
Kanttekeningen bij de opzet van het DSM-systeem
Een kritiekpunt op de DSM vanuit het oogpunt van de ontwikkelingspsychopathologie is dat er te
weinig rekening wordt gehouden met de ontwikkelingscontext waarin een stoornis is ontstaan.
Daarnaast houdt de DSM te weinig rekening met de culturele context. Culturele normen en
opvattingen hebben namelijk een invloed op de definitie en het vóórkomen van psychische
stoornissen.
2.2.3: Dimensionele benadering van classificatie
De DSM-V bevat zowel een categoriale als dimensionale indeling. Bij een categoriale indeling
wordt er vanuit gegaan dat symptomen wel of niet voldoende aanwezig zijn. Bij een dimensionele
indeling wordt er naar de mate van ernst gekeken die afhankelijk is van de ernst van de
symptomen en de hoeveelheid symptomen. Bij het meten van het psychisch functioneren wordt
de norm gedefinieerd aan de hand van een percentielscore.
2.2.4: Categoriaal en dimensionaal classificeren vergeleken
In Nederland is de DSM voor psychiaters populairder en is de CBCL (Child Behavior CheckList)
voor psychologen populairder. De CBCL heeft als voordelen dat het beter aansluit bij de
ontwikkelingspsychopathologische ideeën, dat het er vanuit gaat dat er geen harde criteria
bestaan voor psychische stoornissen en dat het niet alleen de hulpverlener, maar ook het kind
zelf, de ouders en andere betrokkenen hun opvatting kunnen geven. Enkele nadelen van de CBCL
zijn dat de mondiale verspreiding van de vragenlijst minder is en dat het lastig om zeldzame
stoornissen te classificeren.
2.3: Diagnostiek
Het gaat bij diagnostiek om drie ‘waarom’-vragen:
1. Waarom heeft dit kind deze klachten op dit moment gekregen?
2. Waarom blijven juist deze problemen en klachten bestaan?
3. Wat zegt het over dit kind en zijn gezin dat deze problemen zijn ontstaan en blijven
bestaan?
De diagnose is een aanzet om te kunnen verklaren en begrijpen wat hulpverleners zien bij een
kind. Hierbij wordt gebruikgemaakt van het bio-psychosociale model, het model van
risicofactoren en beschermende factoren en inzichten uit de psychologie, pedagogie, psychiatrie
of andere wetenschappen die voor specifieke problemen relevant zijn.
De classificatie kan een eerste aanzet zijn voor het geven van een behandeling. Een diagnose is
nodig om een kind en zijn gezin een toegespitste hulpverlening te kunnen geven. Het vaststellen
van de invloeden van het gezin en de ouders op de problemen van het kind is erg belangrijk. De
ontwikkeling van het kind wordt namelijk in hoge mate beïnvloed door het functioneren van het
gezin. Tijdens de vroege adolescentie is de kans op het ontwikkelen van psychische problemen
bij kinderen groter. Ze maken dan namelijk snelle lichamelijke, cognitieve en sociale
veranderingen door. Gezinsonderzoek en ouderschapsonderzoek kunnen nagaan of er een
wisselwerking is tussen het gezinsfunctioneren en het functioneren van de ouders en de
problemen die het kind heeft. Vervolgens kan bepaald worden met welke behandeling kinderen
en de ouders het beste geholpen kunnen worden.
