Hoofdstuk 1 – achtergrond van de studie van
psychologie
Leerdoelen:
- kent u de basale uitgangspunten van de hedendaagse psychologie.
- kunt u uitleggen hoe deze uitgangspunten het wetenschappelijk perspectief op
menselijk gedrag vormen.
- begrijpt u de manier waarop de omgeving zowel via natuurlijke selectie, als via de
ervaring, inwerkt op dat gedrag.
- kunt u de belangrijkste vormen van verklaring, zoals die gebruikelijk zijn in de
psychologie, benoemen en onderscheiden.
- kunt u beschrijven hoe de psychologie uiteenvalt in diverse subdisciplines en in
verband staat met aangrenzende disciplines.
- hebt u een beknopt overzicht van het werkveld van de psycholoog.
Psychologie (psychology) is de studie van gedrag en de geest. Met gedrag (behavior)
bedoelen we hier de waarneembare acties van een persoon of dier. Onze geest (mind)
refereert naar onze sensaties, percepties, herinneringen, gedachten, dromen, motieven,
emoties en andere subjectieve onderwerpen. Wetenschap (science) is het beantwoorden
van vragen met behulp van het systematisch verzamelen en analyseren van waarneembare
data. In de psychologie verkrijgen we de meeste data door het bestuderen van gedrag,
aangezien dit direct waarneembaar is, en de geest niet.
Hiernaast is psychologie ook een toegepaste wetenschap. Hier worden zowel mensen met
dagelijkse problemen geholpen, als mensen met serieuze mentale problemen.
Drie fundamentele ideeën voor de psychologie: een historisch
overzicht
In deze paragraaf bespreken we de volgende drie fundamentele ideeën voor de psychologie:
1. Gedrag en mentale ervaringen hebben fysieke oorzaken die wetenschappelijk
bestudeerd kunnen worden.
2. De manier waarop mensen zich gedragen, denken en zich voelen verandert
gedurende de tijd vanwege de ervaringen met hun omgeving.
3. Het lichaam, dat het gedrag en de mentale ervaringen produceert, is het gevolg van
evolutie en natuurlijke selectie.
Het idee van fysieke oorzaken van gedrag
Tot de 18e eeuw was de westerse filosofie erg gebonden aan het geloof. De kerk vond dat
elk mens bestond uit twee verschillende eenheden: een stoffelijk lichaam en een
onstoffelijke ziel. Deze visie wordt vandaag de dag het dualisme (dualism) genoemd. Het
,lichaam kan wetenschappelijk bestudeerd worden. De ziel daarentegen zou werken vanuit
zijn eigen vrije wil en niet onder de natuurwetten vallen.
Descartes (1596-1650) begon het lichaam te zien als een complexe machine dat zich kon
voortbewegen zonder de invloed van de ziel. De conceptie van Descartes over de controle
van beweging komt overeen met onze moderne theorieën over reflexen. Descartes meende
dat elke activiteit die de mens onderneemt die kwalitatief gezien niet anders is dan het
gedrag van dieren, zonder ziel gedaan kon worden. Volgens Descartes is de ene essentiële
vaardigheid die alleen mensen hebben het vermogen tot denken. Dit zou komen van onze
ziel. Hoe kan onze denkende ziel in contact staan met ons lichaam? Volgens Descartes zit de
ziel in een klein orgaan, tussen de twee hersenhelften in. Zelfs vandaag is de theorie van
Descartes onder niet-wetenschappers nog erg populair. Het verklaart de rol van onze
zintuigen, zenuwen en spieren, zonder mensen hun religieuze gedachten in gevaar te
brengen. Bewust denken zou gebeuren op niet-fysiek vlak. Op wetenschappelijk gebied
heeft het echter ernstige beperkingen.
Thomas Hobbes (1588-1679) beweerde dat de ziel niet zou bestaan en een nietszeggend
concept was. Dit wordt ook wel materialisme (materialism) genoemd. Al het menselijk
gedrag zou verklaard kunnen worden door fysieke processen in het lichaam, en dan
voornamelijk het brein.
Het idee dat de geest en ons gedrag gevormd wordt door ervaringen
Empirisme (empiricism) verwijst naar het idee dat menselijke kennis wordt verkregen door
sensorische ervaringen. Onze zintuigen geven ons input waardoor we kennis kunnen
verkrijgen over de wereld. Deze kennis laat ons dan weer nadenken over de wereld en ons
hiernaar gedragen. John Locke (1632-1704) zag de geest van een kind als een tabula rasa,
oftewel een blank canvas en geloofde dat ervaringen de verf was waarmee het canvas
wordt beschilderd.
Het meest fundamentele werkingsprincipe van het empirisme is de wet van associatie van
nabijheid (law of association by contiguity). Nabijheid refereert naar de nabijheid in tijd of
ruimte en de wet van associatie van nabijheid heeft de volgende betekenis: als een persoon
twee gebeurtenissen in de omgeving (op hetzelfde moment of kort na elkaar) ervaart,
worden die gebeurtenissen met elkaar geassocieerd in het brein, zodat later het denken aan
de ene gebeurtenis automatisch leidt tot het denken aan de ander. Zelfs complexe ideeën
en gedachten worden gevormd door combinaties van eenvoudige ideeën.
Het tegenovergestelde van empirisme is het nativisme (nativism). Dit is het idee dat
sommige kennis en regels aangeboren zijn en niet door middel van ervaring verkregen
hoeven te worden. Om iets te leren, moet een eenheid enige vorm van een mechanisme
hebben dat bij geboorte al bestaat. Immanuel Kant (1724-1804) maakte onderscheid tussen
a priori kennis, kennis die al in het menselijk brein gebouwd zit en niet aangeleerd hoeft te
worden, en a posteriori kennis, kennis die gevormd wordt door ervaringen. Zonder de
eerste vorm, kan de tweede vorm niet bestaan.
,Het idee dat het mechanisme van gedrag en geest geëvolueerd zijn door
natuurlijke selectie
Charles Darwin (1809-1882) dacht dat levende wezens langzaam evolueren, generatie na
generatie, door natuurlijke selectie. Individuen die zich beter aanpasten aan hun omgeving
hadden meer kans om te overleven en zich te reproduceren. Hierdoor veranderden planten
en dieren zich langzaam gedurende de tijd, om zich aan te kunnen passen aan de
veranderende omgeving. Hierdoor kunnen de aangeboren eigenschappen van elke soort
onderzocht worden, om te kijken wat de functie hiervan is om te helpen overleven of
voortplanten. Darwin bestudeerde dus de functie van gedrag.
Darwin beargumenteerde dat de meest eenvoudige vormen van menselijke emoties geërfd
zijn. Dit zou waarschijnlijk gebeurd zijn, omdat het vermogen tot het communiceren van
emoties de kans op overleven vergroot.
Het bereik van de psychologie
Verschillende verklaringen in de psychologie en hun toepassing op
seksuele jaloezie
Psychologen streven ernaar om mentale ervaringen en gedrag te verklaren. Hiervoor willen
ze de oorzaken weten. De term niveau van analyse refereert naar het niveau of type,
causaal verband dat wordt bestudeerd. Dit kan op de volgende niveaus:
- Neuraal (het brein als oorzaak)
- Fysiologisch (interne chemische functies als oorzaak)
- Genetisch (genen als oorzaak)
- Leren (de eerdere ervaringen van het individu met de omgeving als oorzaak)
- Cognitief (de kennis of opvattingen van het individu als oorzaak)
- Sociaal (de invloed van andere mensen als oorzaak)
- Cultureel (de cultuur waarin iemand zich ontwikkelt als oorzaak)
- Ontwikkeling (leeftijdsgebonden veranderingen als oorzaak)
Elk type gedrag of mentale ervaring kan op elk van deze niveaus bestudeerd worden.
Hieronder worden de verschillende niveaus uitgelegd aan de hand van seksuele jaloezie, dit
is de groep emoties of gedragingen die voorkomen wanneer een persoon gelooft dat zijn of
haar relatie met een seksuele partner bedreigd wordt door een ander persoon.
Verklaringen die zich focussen op biologische processen:
Neurale verklaringen
Al het gedrag en onze mentale ervaringen zijn producten van het zenuwstelsel. De
gedragsneurowetenschap focust zich op het begrijpen van hoe het zenuwstelsel bepaald
gedrag of ervaringen produceert. Sommigen bestuderen individuele neuronen om te
bepalen hoe hun eigenschappen bepaalde psychologische processen tot stand brengen.
Anderen bestuderen grotere gebieden in het brein die direct betrokken zijn bij bepaald
gedrag.
, Mannelijke studenten die zich jaloers voelden lieten grotere activatie zien in de linker
frontale cortex. Hierdoor zouden de studenten hun seksuele partner meer benaderen, om
concurrentie te voorkomen.
Fysiologische verklaringen
Biopsychologie is de studie naar de manieren waarop hormonen en medicijnen invloed
hebben op het brein en gedrag en ervaringen beïnvloeden. Meerdere studies laten zien dat
hormonen ook invloed hebben op jaloezie. Uit onderzoek bleek dat het niveau van het
hormoon estradiol in verband stond met de intensiteit van jaloerse gevoelens.
Genetische verklaringen
Gedragsgenetica is de wetenschap die psychologische verschillen tussen mensen probeert
te verklaren aan de hand van verschillen in hun genen. Mensen verschillen in de mate
waarin ze gevoelig zijn voor seksuele jaloezie. Om de rol van genen hierin te bestuderen,
kunnen tweelingen gebruikt worden. Een volgende stap zou kunnen zijn om te bestuderen
welke genen hierbij betrokken zijn. Tot nu toe is er slechts één onderzoek geweest naar
deze vraag. Hieruit bleek dat ongeveer 32% van de verschillen in seksuele jaloezie toe te
wijzen was aan genen.
Evolutionaire verklaringen
Evolutionaire psychologie is de wetenschap die bestudeert hoe of waarom bepaalde
kenmerken van mensen tot stand kwamen in de evolutie. De meesten zijn geïnteresseerd in
de evolutionaire functies, oftewel de voordelen voor het overleven en voortplanten, van de
gedragen en mentale ervaringen van de mens. Uit onderzoek blijkt dat seksuele jaloezie de
functie heeft om relaties stand te laten houden op de lange termijn.
Verklaringen die de focus leggen op ervaringen in de omgeving, kennis en ontwikkeling
Verklaringen door leren
Alle vormen van menselijk gedrag en mentale ervaringen zijn aanpasbaar door leren. De
psychologie die zich voornamelijk bezighoudt met het verklaren van gedrag op het gebied
van leren is de leerpsychologie. Uit onderzoek blijkt dat verschillen in seksuele jaloezie ook
gedeeltelijk komt door verschillen in eerdere ervaringen. Jaloers gedrag dat beloond wordt
zou leiden tot meer jaloers gedrag in de toekomst.
Cognitieve verklaringen
Cognitie verwijst naar informatie in onze geest. Dit zijn gedachten, overtuigingen en alle
vormen van herinneringen. Sommige informatie is bewust en andere informatie is
onbewust. Cognitie wordt nooit direct gemeten. We kunnen het herleiden uit ons gedrag.
Cognitieve psychologie focust zich hierop. Een cognitief psycholoog zou jaloersheid
definiëren als een verzameling aan overtuigingen. Overtuigingen over het gedrag van
