Samenvatting Schets van het Nederlandse arbeidsrecht
Bron: Schets van het Nederlandse arbeidsrecht 23e druk
Auteurs: W.H.A.C.M. Bouwens, M.S. Houwerzijl & W.L. Roozendaal
Week 1 : hoofdstuk 1 & Hoofdstuk 3 t/m 3.4.5.2
Hoofdstuk 1: Inleiding
1.1 Definities van het arbeidsrecht
Arbeidsrecht: het geheel van rechtsregels dat betrekking heeft op de arbeidsverhouding van
de onzelfstandige beroepsbevolking in de private en publieke sector.
Sociaal recht: niet alleen het arbeidsrecht in de private sector en het ambtenarenrecht,
maar ook het pensioenrecht en het recht van de sociale zekerheid (het recht van de sociale
zekerheid heeft betrekking op alle ingezeten in Nederland) valt hieronder.
1.2 Arbeidsrecht en economische orde. Historisch perspectief
Geen maatschappij is denkbaar zonder een of andere vorm van economische orde. Hoe deze
orde ook is ingericht, menselijke arbeid en de wijze waarop de arbeidsverhoudingen zijn
georganiseerd, nemen hier een niet weg te denken plaats is. Met de economische orde
varieert ook de organisatie van de arbeidsverhoudingen naar tijd en plaats.
-In het Romeinse imperium werd de noodzakelijke arbeid voor het overgrote deel door
slaven, die geen rechtspositie bezaten, of door vrijgelaten slaven verricht. Arbeid door een
vrijgeborene kwam weinig voor, de vorm waarin door een vrijgeborene arbeid werd verricht
was de aanneming van werk. De onzelfstandige arbeid, de verhuur van diensten, was hier
van zeer beperkte betekenis. Dit kwam omdat de op slavernij gebaseerde samenleving hier
nauwelijks ruimte voor liet en anderzijds omdat de arbeidsverhouding verhuur van diensten
in het Romeinse recht als aanneming van werk werd bestempeld.
-In het feodale stelsel viel de samenleving wat arbeidsverdeling uiteen in: ridders, bidders
en werkers. Door de verbeterde productietechnieken en transportmogelijkheden, het
ontstaan van markten en steden en de opkomst van de handelsaristocratie kwam er een
einde aan het feodale stelsel.
-in de 14e tot de 18e eeuw bestonden de arbeidsverhoudingen uit het gildewezen. Dit kwam
vooral in de nieuwe machtscentra, de steden, tot grote bloei. Het leidde tot een nieuwe
arbeidshiërarchie: meester, gezel en knaap. De gilden streefden via hun politieke invloed op
de stadbesturen naar het verwerven van monopolies, naar invoering van vestigingseisen en
andere concurrentiebeperkende maatregelen. Hier hadden ze even succes mee maar leidde
ook tot hun ondergang. De opvatting dat de algemene welvaart het beste gediend zou zijn
met een volledige individuele vrijheid van vestiging, productie en arbeid won terrein. Deze
opvatting is het beleid van de nationale staten gaan bepalen en heeft geleid tot de
afschaffing van de gildedwang en tot het verbod van coalitievorming.
-de nieuwe ideologie werd bevestigd door de Franse Revolutie van 1789. En vond haar
juridische neerslag in de Code Civil en in Nederland in het BW. Hoekstenen van het nieuwe
1
,privaatrecht waren: vrijheid van eigendom en contractsvrijheid. Contractsvrijheid gold ook
ten aanzien van de arbeidsverhouding van de onzelfstandige beroepsbevolking.
-De industriële revolutie: technische uitvindingen en verbetering van de stoommachine,
verruimden de transportmogelijkheden en maakten goedkope mechanische productie op
grotere schaal mogelijk. De mechanisering leidde tot grotere productiecapaciteit, wat alleen
mogelijk was binnen grote bedrijfseenheden. Zo werd de kleine ondernemer verdrongen
door de grote ondernemingen, die met behulp van op basis van een arbeidsovereenkomst
werkzame, onzelfstandige arbeidskrachten massagoederen produceerden voor de markt.
De industriële revolutie leidde tot de sociale quaestie: kinder- en vrouwenarbeid werd op
grote schaal mogelijk gemaakt. De arbeidstijden waren onmenselijk lang, de lonen waren
laag en de woningtoestanden slecht. En wie er werkloos werd, liep kans te verpauperen,
omdat adequate voorzieningen ontbraken. Het ontstaan van een grote groep onzelfstandige
arbeiders en het ontstaan van problemen heeft geleid tot een aantal specifieke op deze
groep en op deze problemen gerichte reacties en het ontstaan van specifieke rechtsregels.
De industriële revolutie was een belangrijke aanleiding voor het zoeken naar juridische
oplossingen voor het ontstane sociale probleem. Voor zover het de regeling van de
arbeidsovereenkomst betrof, werd er veelvuldig aansluiting gezocht bij Duitse bepalingen,
die op hun beurt weer voortbouwden op de Romeinsrechtelijke traditie. Vooral in de jaren
na WO 2 zijn er veel nieuwe wetten, leerstukken en begrippen geïntroduceerd. Je kan zien
dat vorm en inhoud van het arbeidsrecht steeds opnieuw worden bepaald door de loop van
sociaaleconomische ontwikkelingen.1
1.3 Arbeidsrecht en beroepsbevolking
1.3.1 Beroepsbevolking
Beroepsbevolking: het omvat alle personen, die hetzij als zelfstandige, hetzij als werknemer
bij een particuliere werkgever of bij de overheid werkzaam zijn, alsmede de werklozen.
(personen zonder werk die betaald werk zoeken en voor werk beschikbaar zijn)
1.3.2 Zelfstandige beroepsbevolking
Van de beroepsbevolking behoren een groot aantal personen tot de zelfstandige
beroepsbevolking, en een groot deel daarvan is zzp’er. De juridische regels die de
rechtspositie van zelfstandigen bepalen worden gewoonlijk niet tot het arbeidsrecht
gerekend. Zo zijn de beschermende regels van het arbeidsovereenkomstenrecht niet van
toepassing. Bij zelfstandige gebeurt dit via privaatrechtelijke overeenkomsten (aanneming
van werk, opdracht, koop en verkoop), gesloten met wisselende afnemers. Voor een deel
van de zelfstandigen gelden nog publiekrechtelijke regelingen, zoals de
winkeltijdenwetgeving. In bepaalde omstandigheden worden de zelfstandigen voor de
toepassing van bepaalde wetten gelijkgesteld met werknemers.
1.3.3 Onzelfstandige beroepsbevolking
Deze groep heeft verreweg het grootste aandeel in de beroepsbevolking. De onzelfstandige
beroepsbevolking is deels werkzaam in de private sector, deels in de publieke sector.
1.3.4 Onzelfstandige beroepsbevolking in de publieke sector
1
Bouwens, Houwerzijl & Roozendaal 2015, p. 1.10.
2
, Het merendeel van het overheidspersoneel bestaat uit ambtenaren. Een ambtenaar is niet
werkzaam op arbeidsovereenkomst, maar wordt door het bevoegd gezag aangesteld om
werkzaam te zijn in de openbare dienst (art 1 AW). Zijn salaris wordt betaald uit de
collectieve middelen (belasting). Ambtenarenrecht: het geheel van rechtsregels dat
betrekking heeft op de arbeidsverhouding van de ambtenaar. Op sommige gebieden
vertoont het ambtenarenrecht overlap met het arbeidsrecht: bij de arbeidstijdenwet en de
arbeidsomstandighedenwet, bij de wet op de ondernemingsraden, bij diensten van het
UWV. En ambtenaren vallen onder het werknemersbegrip van de
werknemersverzekeringen. Daarentegen kent het ambtenarenrecht een eigen stelsel van
collectieve onderhandelingen. En het ontslagrecht is anders.
1.3.5 Onzelfstandige beroepsbevolking in de private sector
2/3e van de onzelfstandige is werkzaam in het particuliere bedrijfsleven en het verwerven
van inkomsten is afhankelijk van de markt. Voor het overgrote deel verrichten deze
personen hun werk op basis van een arbeidsovereenkomst art 7:610 BW
semipublieke sector: 1/3e van de banen die zich niet in de marktsector en ook niet in de
publieke sector bevinden. Het gaat om private rechtspersonen, waarbij sprake is van een
bepaalde mate van financiering uit publieke middelen en meestal is er ook sprake van een
wettelijke taak of publiek belang.
1.3.6 Niet-actieve bevolking
Groepen personen die door bepaalde omstandigheden tijdelijk niet hun aandeel in de
productie kunnen leveren. Het gaat op werklozen of arbeidsongeschikten.
Overige personen, tussen de 16 en de pensioengerechtigde leeftijd, die geen betaalde arbeid
verrichten, vallen buiten de werkingssfeer van het arbeidsrecht (studenten, huismama’s).
1.4 Arbeidsrecht en arbeidsovereenkomst. Juridische aspecten
De arbeidsovereenkomst, art 7:610 BW, onderscheidt zich van andere overeenkomsten
waarbij tegen beloning arbeid wordt verricht (aanneming van werk en de opdracht), omdat
de arbeid in dienst van de wederpartij moet worden verricht. In dienst: een contractant is in
dienst van de wederpartij die krachtens de overeenkomst bevoegd is instructies te geven
omtrent de te verrichten arbeid of de bevordering van de goede orde in de onderneming.
Als hier geen sprake van is er is sprake van zelfstandige arbeid.
1.5 Arbeidsrecht en arbeidsovereenkomst. Maatschappelijke aspecten
Belang werkgever: door het sluiten van een arbeidsovk kan je de arbeidskracht van de
werknemer gedurende de overeengekomen periode en tegen de overeengekomen
arbeidsvoorwaarden aan wenden in de onderneming.
Belang werknemer: de arbeidsovk is een middel om inkomsten te verwerven. En het biedt
mogelijkheden tot scholing en menselijke ontplooiing. 2
1.5.2 Arbeidsovereenkomst en onderneming
Onderneming: een organisatie van productiefactoren met het doel behoeften, te bevredigen
en daarmede aan de participanten een inkomen te verschaffen. Daarvoor moet een
2
Bouwens, Houwerzijl & Roozendaal 2015, p. 10-14.
3
