Samenvatting van de gehele stof voor het vak inleiding internationaal recht. Bevat zowel de stof uit het boek als uit het hoorcollege, de werkgroepen en de kennisclips. Tentamen gehaald met een 7,5!!
1. Inleiding op de cursus en het vakgebied
Geschiedenis
De oorsprong van het internationaal publiekrecht wordt vaak verbonden met het
ontstaan van onafhankelijke en soevereine staten in Europa. Het had ten tijde van
deze opkomst vooral als functie de bevordering van het vreedzaam samenleven van
staten. Kolonisatie gaf het internationaal publiekrecht in geografische zin een
mondiaal karakter, maar kon niet werkelijk universeel worden genoemd. Sinds de
Tweede wereldoorlog is de dominantie van soevereine staten afgenomen. Enerzijds
doordat er steeds meer bovennationale vormen van organisatie ontstaan en
anderzijds omdat niet statelijke-instituties een steeds belangrijkere rol spelen in het
realiseren van bovennationale belangen.
Omschrijving
De betekenis van het begrip internationaal publiekrecht kan nader worden
omschreven aan de hand van de drie termen waaruit het is opgebouwd:
internationaal, publiek en recht.
Internationaal
Het internationale dan wel nationale karakter van een rechtsregel wordt in hoofdzaak
bepaald aan de hand van de rechtsbron waaruit deze rechtsregel voortvloeit. De
internationale rechtsorde erkent in hoofdzaak vier rechtsbronnen: gewoonterecht,
verdragen, besluiten van internationale organisaties en algemene rechtsbeginselen.
De rechtsgevolgen van internationaal recht in de nationale rechtsorde worden
uitsluitend bepaald door nationaal recht. Hierbij moeten echter drie kanttekeningen
worden geplaatst. Ten eerste heeft modern internationaal recht on belangrijke mate
betrekking op de rechtspositie van natuurlijke personen. Ten tweede heeft
internationaal recht steeds meer betrekking op onderwerpen die ook door nationaal
recht worden gereguleerd. Ten derde hebben steeds meer staten hun nationale
rechtsorde opengesteld voor toepassing van internationaal recht.
Publiek
Het publieke karakter ligt besloten in twee elementen. Ten eerste legitimeert en
reguleert het internationaal publiekrecht de uitoefening van publiek gezag in de
internationale gemeenschap. Ten tweede beschermt internationaal publiekrecht
publieke belangen. Het verschil tussen nationaal en internationaal publiekrecht is dat
internationaal publiekrecht in belangrijke mate rechtsbetrekkingen tussen gelijke
partijen regelt.
Juridisch
Het onderscheid tussen juridische regels enerzijds en politieke en morele regels
anderzijds kan aan de hand van twee criteria worden bepaald. Het eerste criterium is
de bron van de regel. Alleen regels die uit internationale rechtsbronnen voortvloeien
behoren tot het internationaal publiekrecht en zijn dus juridische regels. Het tweede
criterium is dat rechtsregels onderdeel zijn van een systeem dat schending van een
norm verbindt met een sanctie.
,Organisatie
In de internationale rechtsorde is gemeenschappelijk en centraal gezag uiterst zwak
ontwikkeld. Dit is logisch aangezien het is ontstaan uit de totstandkoming van
soevereine en gelijke staten. Gedreven door gemeenschappelijke belangen heeft
zich naast het recht van co-existentie ook een recht van samenwerking ontwikkeld.
Dit recht van samenwerking kenmerkt zich door een actieve samenwerking tussen
staten, die verder gaat dan de afbakening van soevereiniteit.
De ontwikkeling van co-existentie naar integratie (een wereldstaat) is niet te
verwachten. Ten eerste is de ontwikkeling van instituties die publiek gezag
uitoefenen het resultaat van machtsconcentratie. Ten tweede zijn nationale staten
redelijk homogeen.
Onderdelen
Het internationaal publiekrecht kent een algemeen en een bijzonder deel. Het
algemene deel bevat vooral formele beginselen en een aantal fundamentele
beginselen. De bijzondere delen zijn bijvoorbeeld internationaal strafrecht,
belastingrecht enz. deze rechtsgebieden bestaan grotendeels uit regels die
wisselende groepen staten en andere actoren hebben opgesteld om
gemeenschappelijke belangen te realiseren.
2. Bronnen van het internationaal recht I
Hoe ontstaan regels van het internationale recht en wie zijn erdoor gebonden?
Bij het internationaal recht is er sprake van een horizontaal domein waarin vooral
staten de dienst uitmaken. Er is in het volkenrecht geen centraal gezag en dus ook
geen wetgevende macht die alle regels mooi op een rij zet. Regels van internationaal
recht worden gevormd door:
Staten
o Door middel van verdragen
o Door de vorming van gewoonterecht
Internationale organisaties
o Bijv. VN, WTO, ILO
o Er zitten vaak wel weer staten achter de internationale organisaties
o Bij niet-gouvernementele organisaties zitten er naast staten ook andere
actoren achter deze rechtsvorming (bijv. vakbonden
Internationale tribunalen
o Bijv. internationaal gerechtshof, internationaal strafhof, internationaal
zeerechttribunaal
Wie zijn er dan door internationale regels gebonden? Het klassieke uitganspunt
hierbij is dat staten alleen door internationale regels worden gebonden als ze
daarmee instemmen. Je kan dus niet tegen je zin in aan regels worden gebonden.
Dit komt door het horizontale karakter van het internationaal recht waarbij staten
elkaars soevereiniteit moeten respecteren. Dit is de afgelopen eeuw wel wat
veranderd. We kennen inmiddels ook regels die algemeen verbindend zijn voor
staten. Dit geldt met name voor regels van het ius cogens (dwingend recht). Denk
,bijvoorbeeld aan regels zoals het verbod op genocide of het verbod of slavernij. Van
deze regels kun je dus niet afwijken, ook niet per verdrag.
De belangrijkste bronnen
Art. 38 statuut IGH is een goed opstapje bij het bekijken van de geldende bronnen in
het internationaal recht. Dit artikel moet wel wat gerelativeerd worden want het is wel
wat verouderd, er staan geen besluiten van internationale organisaties in en er
worden opvattingen van de meest geleerde auteurs genoemd maar deze worden
tegenwoordig niet meer beschouwd als een zelfstandige bron van internationaal
recht. Besluiten van internationale organisaties worden tegenwoordig wel als
rechtsbron van internationaal recht beschouwd. De belangrijkste bronnen van
internationaal recht die we tegenwoordig kunnen aanwijzen zijn:
Gewoonterecht
Verdragen
Besluiten van internationale organisaties
Algemene rechtsbeginselen
Beslissingen van internationale tribunalen worden niet als zelfstandige rechtsbron
beschouwd maar als een bron met aanvullende status. We noemen deze
beslissingen subsidaire rechtsbronnen.
De belangrijkste bronnen van het internationaal recht, nader beschouwd
Gewoonterecht
In de meeste landen is gewoonterecht niet meer zo belangrijk, maar het bestaat nog
wel. In Nederland vind je bijvoorbeeld in het staatsrecht nog wel gewoonterechtelijke
regels terug zoals de vertrouwensregel. Bij het internationale recht is in vergelijking
gewoonterecht veel meer aanwezig. Voor gewoonterecht is een gewoonte of gebruik
nodig (noemen we ook wel algemene praktijk). In concreto betekent een algemene
praktijk dat je een groep landen moet hebben die zich gedurende een bepaalde tijd
op een bepaalde manier gedraagt. Dit noemen we de usus (gebruik). Statenpraktijk
moet, om tot de vorming van een regel van gewoonterecht te kunnen leiden, aan
twee eisen voldoen. Ze moet omvangrijk en vrijwel uniform zijn. Het criterium uniform
ziet erop dat de praktijk van de bij de vorming van een gewoonterechtelijke regel
betrokken staten voldoende consistent moet zijn. Het criterium omvangrijk betekent
dat de praktijk door relatief veel staten moet worden gevolgd. Het tweede vereiste
voor gewoonterecht is dat er sprake moet zijn van een overtuiging dat het om recht
gaat. Dit noemen we de opinio juris (rechtsovertuiging). Voorbeeld zijn
gewoonterechtelijke regels voor diplomaten. Deze regels zijn gecodificeerd in het
verdrag van wenen inzake diplomatiek verkeer en het verdrag van wenen inzake
consulaire betrekkingen. Ander voorbeeld zijn regels van verdragenrecht. Deze zijn
uiteindelijk wel gecodificeerd maar zijn ontstaan als gewoonterechtelijke regel.
Vaststellen van opinio juris is een moeilijk iets. Vaststellen van opinio juris kan o.a
door:
, Staten die bepaalde verklaringen doen uitgaan, dus dat ze zelf verklaren dat
er sprake is van opinio juris.
Ministers die bepaalde uitlatingen doen
Opmerkingen die gemaakt zijn in internationale organisaties
Oordelen van tribunalen
In enkele gevallen wordt aan rechtsovertuiging een belangrijkere rol toegekend dan
aan praktijk. Ten eerste kan op bepaalde gebieden de praktijk van staten uitsluitend
bestaan uit het zich onthouden van handelingen. Er is dan geen waarneembare
praktijk. Ten tweede hoeft, indien een regel van gewoonterecht eenmaal is
gevestigd, afwijkende praktijk niet te leiden tot wijziging van de regel, zolang de regel
ondersteund blijft door rechtsovertuiging.
Er zijn gevallen te onderscheiden waarbij meer beperkte vormen van gewoonterecht
bestaan: regionaal gewoonterecht, de ‘persistent objector’ en bilaterale
rechtsbetrekkingen. Indien een bepaalde praktijk en rechtsovertuiging niet wereldwijd
maar slechts in een bepaalde regio worden gevolgd, kan regionaal gewoonterecht
ontstaan. Een staat kan aangeduid worden als ‘persistent objector’ als hij zich
onttrekt aan de vorming van een regel van algemeen gewoonterecht, door
gedurende de periode waarin deze regel zich ontwikkelt regelmatig te kennen te
geven dat hij deze regel niet als gewoonterecht aanvaardt. Indien de stand van het
algemene gewoonterecht onzeker is, vooral als de regel aan een proces van
wijziging onderhevig is, kunnen tussen staten bilaterale rechtsbetrekkingen ontstaan.
Verdragen
Verdragen worden net zoals contracten gesloten tussen mensen of bedrijven. We
hebben het hier wel over internationale afspraken tussen partijen. Ook internationale
organisaties kunnen verdragen sluiten. Overeenkomsten gesloten tussen de-facto
regimes of tussen staten en particulieren worden niet tot het internationaal
publiekrecht gerekend. Uit sommige verdragen kan recht voortvloeien voor de hele
internationale gemeenschap. Dit zijn dan vaak populaire verdragen waar bijna alle
landen ter wereld lid van zijn. Neem bijvoorbeeld de Geneefse Conventies inzake het
humanitaire oorlogsrecht of het internationaal verdrag inzake burgerrechten en
politieke rechten. Verdragen zijn alleen al een belangrijke rechtsbron omdat er zo
veel van zijn, op dit moment zijn er ruim 200.000 verdragen in de wereld. Ook zijn
verdragen prettig als rechtsbron omdat bepalingen er duidelijk in zijn opgeschreven
wat de rechtszekerheid dient.
Staten kunnen de voorkeur geven aan verdragen boven gewoonterecht omdat
verdragen in het algemeen sneller tot stand komen en omdat staten op de inhoud
van verdragen een grotere invloed kunnen hebben. Bovendien bieden verdragen
meer duidelijkheid en zekerheid.
De juridische binding van verdragen vloeit voort uit de wilsovereenstemming tussen
twee of meer staten om een door het internationaal recht beheerste rechtspositie in
het leven te roepen. De stabiliteit van de internationale rechtsorde vereist dat een
staat die een verdrag heeft aanvaard, dat verdrag uitvoert, ook als dat hem wellicht
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper juliavanbroekhuijze. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,49. Je zit daarna nergens aan vast.
