Samenvatting Criminaliteit &
Veiligheidsbeleid
Bijeenkomst 1 (3 september 2019)
Introductie op het vak: college over Onveiligheid als Maatschappelijk probleem
Boek Veiligheidscomplex, pp. 11-25.
Drie factoren hebben bijgedragen aan een overgang naar een laatmoderne samenleving:
1. Globalisering
2. Sociale activiteiten worden steeds meer losgekoppeld van hun lokale context
3. Groei van sociale reflexiviteit
Mensen leven steeds meer individueel en er is minder sociale controle. Daardoor kan
criminaliteit groeien. Hoewel criminaliteit nu sinds 2005 daalt, voelen we ons wel steeds
onveiliger. Er zijn wel nieuwere vormen van criminaliteit. Op dit moment is vooral drugs een
groot onderwerp binnen de criminaliteit. Burgers hebben hoge verwachtingen van de
overheid. Die moeten het terugdringen van criminaliteit als hoogste prioriteit zien vinden we
vaak. Hoewel het gezag van de politie afneemt en we allemaal minder snel onder de indruk
zijn.
Bijeenkomst 2 (10 september 2019)
Thema: Onveiligheidsgevoelens; Ontwikkelingen in Veiligheidszorg
Boek Veiligheidscomplex, hoofdstuk 1 ‘Veiligheidszorg en laatmoderniteit’: pp. 26-46.
Overheid en politie probeert de legitimiteit terug te winnen door hard taalgebruik aan te
nemen en te laten zien dat ze daadkrachtig optreden.
In de jaren ’90 wordt de politie en het OM op de schop genomen. Hierdoor wordt veel
verbeterd en effectiever. Ook de verschuiving begint van de politie naar ook gemeentes etc.
Hoe meer partijen, hoe meer bestendige oplossingen bedacht kunnen worden:
1. Lokaal integraal veiligheidsbeleid
2. Privatisering van politiefunctie
3. Burgers worden meer betrokken
Er worden ook meer internationale samenwerkingen aangegaan, zoals Interpol, Schengen
etc.
Tot midden jaren tachtig vormde het strafrecht het dominante discours in de
maatschappelijke reacties op criminaliteit. Dat wordt alsnog veel gebruikt, maar vooral aan
openbaar bestuur en bedrijfsleven hebben nieuwe discoursen gekregen. Nieuwe
deskundigen en risico’s worden belangrijk. Er wordt meer ingespeeld op
voorzorgsmaatregelen en toezicht houden.
Er was vooral veel kritiek doordat er veel dingen mis gingen, onterecht veroordeelden in de
Schiedammerparkmoord, Puttense moordzaak en Lucia de B. Er moest anders worden
opgetreden. Ook het slachtoffer nam een belangrijkere plaats in sindsdien.
Ook nieuwe technologieën hebben bijgedragen aan veranderingen binnen het strafrecht.
,H. Boutellier, Veiligheidsutopie, In: E. R. Muller, Veiligheid. Studies over inhoud, organisatie
en maatregelen, Alphen aan den Rijn, 2004, pp. 125-151.
We willen steeds meer vrijheid, maar ook bescherming. Hoe kunnen we dat beiden
handhaven? Ook worden we steeds materialistischer waardoor het aantrekkelijker is om de
criminaliteit in te gaan. We willen de risico’s in het leven minimaliseren, dus ook het risico
om slachtoffer te worden van criminaliteit. Ook blijven mensen geneigd om zondebokken
aan te wijzen, waardoor stereotypering op de loer ligt. Denk ook aan discriminatie,
vooroordelen of etnisch profileren.
Het lijkt er ook op dat het strafrecht de groeit van de criminaliteit niet helemaal aan kan. De
groei van het justitieapparaat is weliswaar groot, maar relatief beperkt ten opzichte van het
totale criminaliteitsvolume. Ook kwalitatief is het beperkt, omdat het eigenlijk alleen
achteraf kan handelen. Eigenlijk is het een laatste redmiddel.
Straf is, zoals geanalyseerd door Durkheim, vooral een morele aangelegenheid teneinde de
gemeenschap te dienen in haar behoefte aan normatieve consensus. Vanuit een kritisch
perspectief is straf vooral een instrument van disciplinering of uitsluiting ten behoeve van de
heersende klasse, de staat of meer ongrijpbare machtsverhoudingen.
Schrijver vindt dat we het niet normaal hoeven te vinden dat angst overheerst en dat
controle overal is. We moeten overgaan tot morele reflectie en hernieuwde lokale
gemeenschapsvorming.
H. van de Bunt en R. Swaaningen, Van Criminaliteitsbestrijding naar Angstmanagement, In:
E. R. Muller, Veiligheid. Veiligheid en veiligheidszorg in Nederland, Deventer: Kluwer, 2012
(tweede druk), pp. 497-514.
Integrale aanpak van criminaliteit is belangrijk. De hele samenleving moet meewerken aan
het aanpakken van criminaliteit. Burgers vinden dat ze steeds meer recht hebben op vrijheid
en veiligheid etc. en dat anderen dan maar ingeperkt moeten worden. Maar zelf ingeperkt
worden ho maar!
Politiek speelt ook een grote rol in dit geheel. Zij willen graag nieuwe kiezers paaien met hun
mooie praatjes over veiligheid. Kabinet Balkenende heeft veel aandacht besteed aan ‘Naar
een veiliger samenleving’.
Strafrecht wordt nog steeds graag ingezet. Veelplegers worden graag opgesloten
bijvoorbeeld. Door bedelende zwervers en hangjongeren als zondebok te bestempelen ga je
juist mensen buitensluiten uit de samenleving. Buruma zegt ook: er wordt gefocust op kleine
flutzaken omdat mensen dat zien, zoals wildplassen etc. Maar de grotere zaken worden
daardoor verwaarloosd.
Tegenwoordig zijn vooral verbanningen populair: hangjongeren wordt verboden op
bepaalde plekken rond te hangen bijvoorbeeld.
D. Garland, The Culture of Control. Crime and Social Order in Contemporary Society, Oxford:
Oxford University Press, 2001, pp. 6-20
,Vroeger werd er vrij hard en barbaars gestraft. Vooral anarchisten waren daar tegen. Dat
werd allemaal wat losser en soepeler. Nu roepen mensen juist weer om hardere straffen.
Toch moet het wel allemaal humaan blijven. Misdaad is weer helemaal gedramatiseerd. Ook
slachtoffers zijn steeds belangrijker en moeten meer gehoord worden tegenwoordig.
Het belangrijkste: het volk moet beschermd worden.
Bijeenkomst 3 (24 september 2019)
Thema: Nieuwe partijen in de veiligheidszorg
Boek Veiligheidscomplex hoofdstuk 2: ‘Lokale veiligheidsnetwerken’
Toen de overheid nog de voornaamste taak had om criminaliteit te bestrijden, speelde
daarbij vooral de angst mee die men had voor eigen inrichting van burgers.
Aan de nieuwe lokale veiligheidsnetwerken nemen uiteenlopende partijen del, zoals politie,
gemeente, woningbouwcorporaties, hulpverleningsorganisaties, groepen burgers en
winkeliers of ondernemers. Deze netwerken zijn te vinden op uiteenlopende locaties: in
wijken, bij winkelcentra, rond scholen, horecagebieden of op bedrijventerreinen. Zo worden
geprobeerd op dit terrein een nieuwe verantwoordelijksheidsverdeling te creëren.
Daarnaast ontstaan deze netwerken ook door een beweging van onderaf.
Enkele beleidsachtergronden
De sterke groei van de kleine (veelvoorkomende) criminaliteit in de jaren zeventig/tachtig
werd gezien als gevolg van drie maatschappelijke omstandigheden:
- Toenemende gelegenheid tot criminaliteit
- Afnemende binding van jeugd aan de samenleving
- Verminderd toezicht
Nadat hierbij andere partijen dan politie en justitie werden betrokken begon in de jaren
negentig het lokale integrale veiligheidsbeleid. Daarbij moeten verschillende benaderingen
op elkaar aansluiten, zoals proactief, preventief en reactief.
Vooral de gemeente werd belast met de taak om al deze partijen op elkaar te laten
aansluiten en aan te sturen per gemeente.
🡪 De lokale veiligheidsnetwerken kunnen worden gezien als meest concrete uitwerking van
het lokaal integraal veiligheidsbeleid.
Ook nieuw is het gebiedsgebonden werken van politie. Daarbij wordt meer gekeken per
buurt/wijk en wordt nauwer samengewerkt met burgers. Daarnaast is ook de private
beveiligingssector sterk gegroeid.
Diversiteit en kenmerken van lokale veiligheidsnetwerken
Lokale veiligheidsnetwerken verschillen onderling sterk naar structuur, deelnemers, omvang,
problemen waar ze op richten, werkwijze etc. Ook hebben ze verschillende gebieden of
onderwerpen. Vaak ontstaan ze bottom-up” in hun opvatting leveren bestaande reacties op
problemen onvoldoende op en is een andere werkwijze dringend nodig, die steunt op de
inzet van meerdere partijen. Meestal moeten de partijen eerst nog even aan elkaar wennen.
De meeste veiligheidsnetwerken maken gebruik van verschillende technologieën, zoals
toezicht, handhaving, onderwijs etc. Samenwerking kent in de meeste netwerken zowel
formele als informele elementen.
, Vier netwerkmodellen
Netwerken waaraan ook Institutionele netwerken
burgers deelnemen
Preventief I. Preventieve, informele III. Preventieve
netwerken institutionele netwerken
Reactief II. Gemengde IV. Reactieve institutionele
toezichtnetwerken netwerken
I. Burgers spelen een belangrijke rol. De nauwe relaties tussen participanten en het
creëren van een sociaal verband hebben hier een eigenstandige waarde. Vooral
sociale cohesie en zelfredzaamheid van burgers zijn belangrijk. Dit zijn vooral
informele netwerken.
🡪 Knelpunt: kloof in verwachtingen, opvattingen en prioriteiten tussen burgers en
vertegenwoordigers van instanties.
II. Hier kunnen burgers en instanties samenwerken. Dit is vooral reactief. Hier
kunnen burgers, winkeliers en ondernemers ook handhaven. Soort verlengstuk
van de politie. Bijvoorbeeld ook private beveiligingsbedrijven.
🡪 Knelpunt: telkens terugkerende discussies over de
verantwoordelijkheidsverdeling. Hoe ver mogen private partijen gaan
bijvoorbeeld?
III. Vooral politie en gemeente die criminaliteit proberen te voorkomen. Zonder
burgers of ondernemers.
🡪 Knelpunt: wankele basis en de kans op telkens weer terugkerende discussies over wie
preventiemaatregelen moet bekostigen.
IV. Vooral strafrechtelijke reacties op criminaliteit. Justitie, verslavingszorg,
reclassering etc.
🡪 Knelpunt: hoe kom je tot één geïntegreerde werkwijze? Er zijn verschillende
belangen namelijk.
In de praktijk zijn lokale veiligheidsnetwerken vaak gebaseerd op combinaties van
netwerkmodellen.
Tegenwoordig ook veel reactief in plaats van proactief, past ook bij het verhardende klimaat.
Spreiding van dwang en controle:
- Een poging de eerdere vrijblijvende hulp of zorgmaatregelen te vermijden door
politie/justitie te laten optreden als de stok achter de deur.
- Meer bestuurlijke boetes door BOA’s.
- Dwang op civielrechtelijke basis bij bijvoorbeeld woonoverlast.
Politie in lokale veiligheidsnetwerken
Politie staat tegenwoordig overwegend positief tegenover het samenwerken met andere
partijen. Veel veiligheidsnetwerken zijn zelfs ontstaan op initiatief van de politie. De rol is
wisselend van de politie. Wel trekken ze zich steeds meer terug, vooral ook door
tekortkoming van mankrachten. Daar ontstaat spanning: de politie hoort meer te doen dan
alleen maar kerntaken. Het blijft vaak ook wel moeilijk om duidelijke afspraken te maken.
Gemeenten en de coördinatie van netwerken
