Hoofdstuk 1. Introductie
1.1 Inleiding
Wat is afwijkend gedrag?
o Psychopathologie
= het deelgebied van de psychiatrie en de klinische psychologie dat zich
bezighoudt met diverse vormen van afwijkende emoties, gedachten en
gedrag, de oorzaken daarvan en de behandelmogelijkheden
o Psychiatrie
= medisch specialisme dat zich richt op de diagnostiek en behandeling van
psychische stoornissen
o Klinische psychologie
= tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving, de
oorzaken en de behandeling van psychische stoornissen om het geestelijk
welzijn te bevorderen
o Psycholoog
= iemand die de universitaire studie psychologie heeft voltooid
o Gz-psycholoog
= psycholoog die na zijn studie een aanvullende opleiding heeft gevolg en in
het BIG-register is ingeschreven. Hij is bevoegd tot het diagnosticeren en
behandelen van psychische stoornissen
Gz
= gezondheidszorg
o Psychotherapeut
= iemand die na de studie psychologie of geneeskunde een vervolgopleiding
heeft gedaan, waardoor hij bevoegd is tot het geven van
psychotherapeutische behandelingen. Hij moet in het BIG-register staan
ingeschreven
o BIG-register
= Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg
o Psychiater
= iemand die na de studie geneeskunde een vervolgopleiding heeft gedaan
waarin hij of zij zich heeft gespecialiseerd in het diagnosticeren en
behandelen van patiënten met psychische stoornissen. Hij mag medicatie
voorschrijven, een psycholoog mag dit niet
o Psychische stoornis
= het geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragspatronen dat
wordt gekenmerkt door onder andere een storing in het functioneren en
(persoonlijk) lijden
1 op de 2 mensen in Nederland
o Symptomen
= specifieke kenmerken of eigenschappen die passen bij een bepaalde
psychische stoornis
o Diagnostisch criterium
= dat bepaalde verschijnselen of symptomen moeten voldoen aan bepaalde
voorwaarden, voordat ze als afwijkend worden beschouwd of passen bij een
bepaalde stoornis
, o Auditieve hallucinatie
= een patiënt die stemmen hoort
1.2 Hoe noemen en definiëren we afwijkend gedrag?
Mentale/psychiatrische stoornis/ziekte
o Komen uit het medisch model
o = afwijkend gedrag is een gevolg van een veelal biologische oorzaak of ziekte
Criteria voor afwijkend gedrag
o De meest gebruikte criteria om te beoordelen of emoties, gedachten en gedrag
afwijkend zijn
1. Uitzonderlijk
Uitzonderlijk gedrag krijgt vaak het etiket afwijkend of abnormaal
Gevoelens van intense paniek bij het betreden van een supermarkt
of een drukke lift geldt als afwijkend
2. Sociaal afwijkend
Normen ontwikkelen zich uit de gewoonten en opvattingen van een
specifieke cultuur
Wat voor de ene cultuur afwijkend is, is het voor de andere cultuur
misschien niet zo
Rekening houden met culturele verschillen
Rekening houden met de generaties
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit
Hallucineren
o = als iemand dingen ziet of stemmen hoort die er in
werkelijkheid niet zijn
4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de personen
Heftige emoties vindt men niet afwijkend, tenzij ze lange tijd na de
aanleiding van de emoties nog in alle hevigheid aanwezig zijn
5. Ongepast of contraproductief gedrag
Gedrag dat geen bevrediging, maar onprettige gevoelens oproept,
vinden we over het algemeen afwijkend
Gedrag dat ons beperkt in ons vermogen om bepaalde rollen te
vervullen of dat ons ervan weerhoudt om ons aan onze omgeving
aan te passen, kan ook als afwijkend worden opgevat
Agorafobie
o = een intense angst om zich in openbare ruimten te
bevinden
6. Gevaar
Gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen
noemen we gewoonlijk afwijkend
o Wanneer is angst normaal?
Negatieve emoties zoals angst worden als afwijkend aangemaakt als wij ze
excessief vinden of niet-passend bij de situatie. Angst wordt als een normale
emotie beschouwd wanneer deze wordt ervaren tijdens een
sollicitatiegesprek. Maar als de angst zo groot is dat de kandidaat niet meer
adequaat kan handelen, vinden we dit afwijkend. Ook als iemand bij het
betreden van een lift veel angst ervaart, vinden we dat afwijkend
, o Bij de diverse invalshoeken en modellen die in dit boek aan de orde komen, zijn de
volgende vragen erg belangrijk
Wat wordt als afwijkend gedrag beschouwd en welke karakteristieken heeft
dit gedrag?
Welke oorzaken worden onderscheiden voor het afwijkende gedrag?
Hoe wordt omgegaan met een persoon die afwijkend gedrag vertoont en
hoe wordt hij behandeld?
Draagt de cultuur waarin de persoon leeft bij aan het afwijkende gedrag? En
zo ja, hoe?
Culturele aspecten van afwijkend gedrag
o Indianen maken onderscheid tussen ziekten
Ten eerste zijn er ziekten die in hun ogen het gevolg zijn van invloeden van
buiten de cultuur, de ziekten van de blanke man
Ten tweede onderscheiden zij ziekten die ontstaan door een verstoorde
relatie met het traditionele stamleven en denken, de indiaanse ziekten
o Angst
Westerlingen ervaren angst vaak in de vorm van bezorgdheid over het niet
kunnen betalen van de hypotheek of het mogelijke verlies van een baan
In een aantal Afrikaanse culturen neemt angst echter vaak de vorm aan van
vrees dat men zich niet kan voortplanten. Deze angst uit zich in dromen en
klachten over hekserij
Australische Aboriginals kunnen grote angst ontwikkelend voor tovenarij,
deze angst gaat gepaard met het idee dat men in doodsgevaar verkeert door
boze geesten
1.3 Historische visies op afwijkend gedrag
Hippocrates
o Stelde dat ziekten van lichaam en geest het gevolg waren van natuurlijke oorzaken,
en niet van bezetenheid door bovennatuurlijke geesten
o Hij stelde dat de gezondheid van het lichaam en de geest wordt bepaald door een
evenwicht in de humores
o Humores/lichaamssappen
Slijm, zwarte gal, bloed en gele gal
o Flegmatiek
= een lethargisch of traag persoon zou een overvloed aan slijm (flegma)
hebben
o Melancholie
= een overschot aan zwarte gal zou de oorzaak zijn van een depressie
o Sanguinische dispositie
Ontstaat door een overvloed aan bloed
= vrolijk, zelfverzekerd en optimistisch
o Korzelig en cholerisch, driftig
= een overvloed aan gele gal maakte mensen dit
, o Hippocrates classificeerde abnormale gedragspatronen aan de hand van 3
hoofdcategorieën
1. Melancholie
= de categorie van de buitensporige depressie
2. Manie
= verwijst naar uitzonderlijke opwinding
3. Bezetenheid
= omvat het bizarre gedrag dat we tegenwoordig aanduiden met
schizofrenie
Arabische psychiatrie
o Arabieren ontwikkelden hun eigen psychiatrie met veel aandacht voor
behandelingen, theorieën en diagnostiek
o Typerend voor de Arabische psychiatrie was de mensgerichte benadering van
geesteszieken
o Koran
= adviseerde een humane en fatsoenlijke behandeling van geesteszieken
waarbij een psychische stoornis als praktisch probleem werd beschouwd
Exorcisme en heksenvervolging
o Doctrine van bezetenheid
= afwijkend gedrag is een teken van bezetenheid door boze geesten of de
duivel
o Exorcisten
= zij moesten de boze geesten ervan overtuigen dat de lichamen van de
bezetenen niet langer bewoonbaar waren
Ze deden dit onder meer met gebed, bezweringen, het voor het
slachtoffer heen en weer zwaaien van een kruis en het afranselen,
geselen en zelfs uithongeren van de bezetene
Vanaf 1800: hervormingen
o Jean-Baptiste Pussin en Philippe Pinel
In hun ogen waren mensen die afwijkend gedrag vertoonden gewoon ziek,
en daarom hadden ze recht op een menselijke bejegening
De morele therapie ontstond
o Morele therapie
= gebaseerd op het idee dat patiënten door een menselijke bejegening en
een verblijf in een ontspannen en respectvolle omgeving weer normaal
zouden gaan functioneren
o Joseph Guislain
= bouwer van het eerste moderne krankzinnigengesticht
o Midden jaren 50
Meer mogelijkheden voor het behandelen van patiënten
Medicinale ontdekkingen
Therapeutische behandelingen
De anti-psychiatrische beweging
o Antipsychiatriebeweging
= ging ervan uit dat psychische stoornissen überhaupt niet bestaan, maar
een product of gevolg zijn van de (kapitalistische) maatschappij