Samenvatting – De psychologie van arbeid en
gezondheid
Deel II
Floor Janssen, 2 Augustus 2022
Inhoud
Thema 5 – Interventies op het gebied van arbeid en
gezondheid
H. 7 Counseling, Coaching, en Online-interventiemethoden.................................................................5
Interventies op basis van zwaarte casuïstiek en inzet begeleidingsprofessional...............................5
Herkomst en werkende ingrediënten................................................................................................5
Interventies........................................................................................................................................6
Van probleemgericht naar ontwikkelingsgericht...........................................................................8
Effectief inzetten van werkgerelateerde coaching.........................................................................8
Vormgeving coachingstraject.........................................................................................................9
E-coaching en e-counseling.............................................................................................................10
H. 8 Arbeidsre-integratie en arbeidsrehabilitatie................................................................................11
Arbeidsre-integratie.........................................................................................................................12
Disability management................................................................................................................12
Vocational rehabilitation.............................................................................................................13
Factoren van invloed op re-integratie..............................................................................................15
Persoonsgebonden factoren........................................................................................................15
Organisatie gebonden factoren...................................................................................................16
Maatschappelijke factoren..........................................................................................................16
Re-integratie instrumenten.............................................................................................................16
Assessment..................................................................................................................................16
Empowerment.............................................................................................................................17
Scholing als re-integratie instrument...........................................................................................17
Werkaanpassingen.......................................................................................................................17
Effectiviteit van re-integratie strategieën........................................................................................18
Artikel IGLOO...............................................................................................................................18
An integrated framework for sustainable return to work in workers with common mental
disorders......................................................................................................................................18
Integrated framework and a preliminary definition of sustainable Return To Work (RTW) –
definitie:...........................................................................................................................................19
10 propositions for the resources in and outside work, which may promote sustainable RTW. .20
H. 9 Werk- en organisatiegerichte interventies...................................................................................21
Redenen werk- en organisatiegerichte interventies........................................................................21
Model voor preventie en interventie...............................................................................................23
Wettelijk kader................................................................................................................................23
Pagina 1 van 78
, Hoe verhoudt praktijk zich tot de theorie en de wet?.................................................................23
Overzicht van interventies...............................................................................................................24
1. Het taakkenmerkmodel / Job Characteristics model...............................................................24
2. De moderne sociotechniek......................................................................................................24
3. Handelingstheorie....................................................................................................................25
Interventies volgens werkstressliteratuur...................................................................................25
Voorbeelden empirisch onderzoek..............................................................................................25
Context van interventies – manier waarop......................................................................................27
H. 10 Positieve interventies om welbevinden op werkvloer te verhogen............................................28
Effect van positieve-psychologie-interventies.................................................................................28
Vergroten van dankbaarheid.......................................................................................................28
Gebruiken en ontwikkelen van sterke punten.............................................................................29
Psychologisch kapitaal en zelf-leiderschap..................................................................................30
Positieve emoties opzoeken........................................................................................................30
Persoonlijke hulpbronnen en zelfregulerend gedrag...................................................................31
H. 23 Succesvol ouder worden en duurzame inzetbaarheid op het werk............................................33
Definities Duurzame inzetbaarheid: CONTAINER BEGRIP................................................................33
Statistieken over welzijn en arbeidsparticipatie..............................................................................34
Operationalisatie ouder worden op het werk..................................................................................35
Push- en Pull factoren // leeftijdsverschillen in belastbaarheid en belasting..................................36
Interventies om duurzame inzetbaarheid van ouderen te bevorderen...........................................38
Het huis van werkvermogen................................................................................................................40
ART: Zelfmanagement op het werk.....................................................................................................41
Jobcrafting.......................................................................................................................................42
Leefstijl en duurzame inzetbaarheid....................................................................................................43
Beweging en vitaliteit..........................................................................................................................43
Leefstijl................................................................................................................................................45
H. 26 Leiderschap en gezondheid........................................................................................................47
Leiderschap......................................................................................................................................47
Leiderschap als onderdeel van de werkomgeving.......................................................................47
Effect van werkomgeving op mentale en fysieke gezondheid van wn’s......................................47
Effect leidinggevenden op mentale en fysieke gezondheid van wn’s:.........................................48
H. 22 Diversiteit op het werk...............................................................................................................50
Definitie diversiteit......................................................................................................................50
Vooroordelen, stereotypering en discriminatie op het werk...........................................................51
Diversiteitsbeleid.............................................................................................................................52
ART: Effectief diversiteitsbeleid...........................................................................................................53
H. 24 Pesten op het werk.....................................................................................................................55
Definitie pesten Pesten op het werk;...............................................................................................55
Meting pesten op het werk..............................................................................................................55
Pagina 2 van 78
, Gevolgen pesten op het werk..........................................................................................................56
Voor slachtoffers..........................................................................................................................56
Voor getuigen..............................................................................................................................56
Voor de organisatie......................................................................................................................56
Antecedenten /oorzaken voor persen op het werk.....................................................................56
Preventie van pesten op het werk...................................................................................................58
Cyberpesten.....................................................................................................................................58
Psychosociale arbeidsbelasting (PSA) in de Arbowet.......................................................................59
Onderzoek naar antipest interventies op het werk.........................................................................59
H. 17 Technologie, gezondheid en welbevinden.................................................................................61
Historisch perspectief..................................................................................................................61
Effect van technologie op gezondheid en welbevinden...................................................................61
Computerwerk en stress..............................................................................................................62
ART: De invloed van technologische vernieuwingen op de kwaliteit van werk en welzijn..................63
H.25 Baanonzekerheid.........................................................................................................................64
Definitie...........................................................................................................................................64
Factoren...........................................................................................................................................64
Gevolgen..........................................................................................................................................64
Verklaringen....................................................................................................................................66
Moderatoren – afzwakken gevolgen...............................................................................................66
Interventies......................................................................................................................................66
ART: De vergelijking van werklozen en baanonzekeren naar welzijn en gezondheid..........................67
H.11 Onderzoek binnen de psychologie van arbeid en gezondheid....................................................68
Cross-sectioneel onderzoek.............................................................................................................68
Longitudinaal onderzoek.................................................................................................................69
Dagboek onderzoek.........................................................................................................................70
Experimenteel onderzoek................................................................................................................70
Methodische aspecten.....................................................................................................................71
Objectieve en subjectieve benaderingen.....................................................................................71
Derde variabelen.........................................................................................................................72
Nieuwe onderzoekstechnieken........................................................................................................73
Meta-analyse...............................................................................................................................73
Multiniveau analyse / onderzoek.................................................................................................73
H.12 Interventieonderzoek in organisaties..........................................................................................73
Interventie- en ontwerpwetenschap...........................................................................................73
Casestudies......................................................................................................................................74
Actieonderzoek................................................................................................................................74
Evaluatie onderzoek........................................................................................................................75
Casestudies......................................................................................................................................75
Actieonderzoek................................................................................................................................75
Pagina 3 van 78
, Evaluatie-onderzoek........................................................................................................................75
Aspecten..........................................................................................................................................75
De informatiewaarde van de techniek.........................................................................................75
De veranderkundige aspecten van de techniek...........................................................................76
Speciale technieken.........................................................................................................................76
Survey feedback...........................................................................................................................76
Logboeken...................................................................................................................................76
Benchmarking..............................................................................................................................76
Hulpstructuren.................................................................................................................................76
Appreciative Inquiry (AI)..................................................................................................................77
Digitale interventies.........................................................................................................................77
ART: Best-Practice Guidelines for Positive Psychological Intervention Research Design.....................77
Pagina 4 van 78
,Thema 5 – Interventies op het gebied van arbeid en gezondheid
H. 7 Counseling, Coaching, en Online-
interventiemethoden
Personen in werkzame leven
- Willen persoonlijke effectiviteit ontwikkelen
- Afvragen of ze op de goede werkplek zitten
- Willen werkprestaties verbeteren
Medewerkers willen aan persoonlijke en professionele ontwikkeling werken, want:
- Lopen tegen de grenzen van hun kunnen aan
- Ervaren stress
- Of raken door werkzaamheden in een burn-out
o 17% wn's ervaart burn-out klachten
o 10% voldoet niet aan psychische eisen van het werk
o 50% verwaarloost familieactiviteiten vanwege werk
Mentale en fysieke klachten beperken het functioneren en geluk van de werknemer.
Bij niet tijdig ingrijpen leidt dit tot:
- Ongelukkige werknemer
- Ongelukkige collega's
- Ziekteverzuim
- Ontslag
Werknemers faciliteren in ontwikkelwensen, functioneren en (werk) geluk:
- Werk- of taakaanpassingen doorvoeren
- Bijscholing aanbieden
- Inrichten individuele interventie: counseling, coaching, online-interventies
Interventies op basis van zwaarte casuïstiek en inzet
begeleidingsprofessional
Counseling – kortdurende individuele psychosociale begeleiding voor mensen die emotionele of
sociale problemen (dreigen te) hebben. --> problematiek
Coaching - het creatieve proces waarbij de cliënt als partner wordt geïnspireerd en uitgedaagd om
tot zijn maximale persoonlijke en professioneel potentieel te komen. --> ontwikkelingswens
Hoe ingewikkelder of omvangrijker een gewenste gedragsverandering of bepaalde problematiek is,
hoe meer inzet van de begeleidingsprofessional gewenst is.
- Ernstige casuïstiek / psychische stoornis --> doorverwijzen naar therapeut psychotherapie
Zwaarte Doorverwijzen naar reguliere zorg
casuistiek (bedrijfsarts of therapeut)
e-counseling counseling
Apps en portals e-coaching coaching
Inzet begeleidingsprofessional
Herkomst en werkende ingrediënten
Psychotherapie is een behandelingsvorm voor mensen met psychosociale problemen en /of
psychiatrische stoornissen.
Pagina 5 van 78
,Verschillende type psychotherapieën:
1. Gedragstherapie Veranderen en aapassen ongezond gedrag
2. Cognitieve therapie Veranderen en aanpassen van disfunctionele gedachten
3. Psychodynamische therapie Zichtbaar maken van onbewuste gedachten en vergeten
ervaringen
4. schematherapie Achterhalen en aanpassen van de oorsprong van bepaalde
gedragspatronen
5. Interpersoonlijke therapie Begrijpen en veranderen van ongezonde interacties met
anderen
6. Cliëntgerichte therapie Inzicht en vergroten van persoonlijke kracht van de cliënt
7. Oplossingsgerichte therapie Sterke kanen en hulpbronnen van cliënt
8. Acceptance and Context en waarden van cliënt staan centraal
commitment therapy (ACT)
Twee benaderingswijzen
1. Specifieke factoren
De effectiviteit van de therapie wordt bepaald door de aanwezigheid van factoren die
specifiek zijn voor de desbetreffende therapie.
De doelstelling (gebaseerd op specifieke factoren) van een therapie wordt gebruikt om
achteraf te bepalen in welke mate de therapie succesvol was.
Vanuit deze benaderingswijze kunnen therapieën die van elkaar verschillen toch even
succesvol zijn.
2. Generieke factoren
Therapie is vooral effectief dankzij factoren die vrijwel in elke therapievorm terugkomen.
Ook wel 'dodo-effect' genoemd.
Drie generieke factoren:
1. Motivatie en hoop – zonder de wil om te leren en te groeien geen succesvolle
therapie en hoop en verwachting hebben dat verandering mogelijk is.
2. Therapeutische relatie – empathische therapeut, die therapie vormgeeft, consistent
aanwezig is en gedurende het proces steun geeft.
3. Therapeutische ingrediënten - ingrediënten die gezond gedrag bewerkstellingen en
cliënt laten ervaren dat zijn klachten te duiden zijn en dat eraan te werken is
(functioneler werken, verbetering sociale relaties, effectieverre emotieregulatie,
etc.)
Het succes van de therapie ligt vooral aan de therapeutische relatie en de kenmerken van de patiënt
en de therapeut. Een goede band tussen cliënt en therapeut, gemotiveerde cliënt en een
empathische therapeut maken het verschil. De precieze therapie maakt niet uit.
Interventies
1. Counseling
2. Coaching
3. On-line interventies
1. Counseling als interventie
Counseling wordt ingezet voor medewerkers met negatieve gevoelens, moeheid, gebrek aan
energie, spanningsklachten, hoofdpijn en lusteloosheid
Gestoeld op het medische model:
o Er is sprake van disfunctioneren dat verholpen kan worden
Pagina 6 van 78
, Klachtenreductie is een belangrijk component.
cliëntgerichte therapie
o Carl Rogers – ontwikkelde interventievorm voor counseling -> cliënte gerichte therapie
o Inzicht van de patiënt in zichzelf staat centraal
o Ieder mens weet zelf het beste wat er met hem aan de hand is, wat goed vor hem is
o De behandelaar faciliteert de genezing
o De behandelaar moedigt de cliënt aan om mild te zijn naar zichzelf toe en zichzelf te
accepteren.
o Behandelingswijze heeft positieve effecten op het gevoel van regie en de motivatie van
de cliënt
Definitie
Counseling = een kortdurende vorm van individuele psychosociale begeleiding.
Kenmerken:
1. Kortdurend
1 tot 8 uur aan gesprekssessies
Een sessie duurt 1 tot 1,5 uur
2. Individueel
Een-op-een begeleidingsrelatie
Veilige en afgebakende omgeving
3. Psychosociaal – aard van de begeleiding
Psychisch functioneren heeft betrekking op iemand overtuigingen, gedachten en gevoelens
Sociaal functioneren betreft iemands omgang met de wereld om zich heen (andere mensen,
werk of instanties).
Wisselwerking tussen psychisch en sociaal functioneren
Bio-psychosociale model: naast psychische en sociale element ook lichamelijke aspect van het
probleem aanpakken.
4. Begeleiding
Gespreksvoering
Focus op klachten reductie, bewustwording van het probleem, onderzoeken van zichzelf in de
praktijk doormiddel van oefeningen en huiswerk:
o Klachtenreductie – van belang als cliënt gebukt gaat onder zware (emotionele) klachten -
counseling starten met ontspanningsoefeningen
o Gesprekken – het krijgen van nieuwe inzichten
Door inzichten en ontstane veranderingen in overtuigingen, gedachten gevoelens en gedrag krijgt de
cliënt grip op de situatie. Het psychisch en sociaal functioneren verbetert. Counselor en cliënt
werken aan bestendiging van veranderde overtuigingen en het veranderende gedrag --> terugval
preventieplan.
Basishouding counselor
(gelijk aan generieke werkzame ingrediënten; motivatie en hoop, therapeutische relatie)
- Empathie – mate waarin counselor in staat is om zich in de cliënt te verplaatsen
- Onvoorwaardelijke acceptatie – cliënt in al zijn grilligheden accepteren
- Congruentie – gedraagt zich congruent, doet zich niet voor als iemand anders, uit zijn
gevoelens en gedachten openlijk ten opzichte van de cliënt. Counselor is congruent
rolmodel.
Counselor en psycholoog geen geregistreerd beroep, geen beschermde titel.
Pagina 7 van 78
,2. Coaching als interventie
Definitie
Coaching is het creatieve proces waarbij de cliënt als partner wordt geïnspireerd en uitgedaagd om
tot zijn of haar maximale persoonlijke en professionele potentieel te komen (ICF).
ICF – 11 competenties die een coach zou moeten bezitten
Het partnerschap, staat voor een gelijkwaardige (werk)relatie
Het draait om het potentieel van de persoon
Gebruik term “cliënt” of “coachee (Engels)
Van probleemgericht naar ontwikkelingsgericht
Jaren ’60 coaching bij bedrijfsleven, door:
o Veranderende kijk op leiderschap
o Sterkte groei van het aantal grote bedrijven
o Nieuwe theorieën over organisatieontwikkeling
o Bredere verspreiding van inzichten uit de psychologie
Jaren ’80 nadruk medische model: oplossen of verminderen van problematisch gedrag
Tegenwoordig: coaching ingezet als preventieve en ontwikkelingsgerichte interventie.
Specialisaties en thema’s
1. Executive coaching Leiderschapsontwikkeling
2. Performance coaching Prestatieverbetering
3. Loopbaancoaching Carrièrre- en loopbaanvraagstukken
4. Teamcoaching Verbeteren van samenwerking binnen teams
5. Lifecoaching Persoonlijke ontwikkeling en groei
6. Lifestyle coaching Realiseren van een gezonde levensstijl
Top 5 coach vragen (werk gerelateerde thema’s):
1. Werk- privé balans
2. Zelfontplooiing
3. Stress en burn-out
4. Samenwerken met collega’s of functioneren in een team
5. Loopbaan
Effectief inzetten van werkgerelateerde coaching
Definitie coaching is geen consensus, wel overlap tussen verschillende definities.
Elementen in meeste gehanteerde definities:
Coaching:
- Gestructureerd en doelgericht proces
- Gericht op groei en ontplooiing van de client
- Gelijkwaardige relatie tussen coach en client
- De client bepaalt zijn eigen doelen.
Onderzoek naar effecten is beperkt. Wel coaching een positief effect heeft op:
- Copingtechnieken – verstreken manier waarop iemand omgaat met problemen, stress en
nare situaties.
- Doelgerichte zelfsturing – verbeteren manier waarop iemand streeft naar het behalen van
doelen
- Werkattitude - verbeteren iemands houding t.a.v. werk
- Motivatie vergroten
- Leren van nieuwe vaardigheden
- Verbeteren van prestaties op het werk
- Vergroten van welzijn.
Gebruik van methoden en technieken
Pagina 8 van 78
,Belangrijkste element voor elk coachingstraject is het gesprek; de dialoog tussen coach en cliënt.
Gespreksgerelateerde competenties (ICF)
Creëren van een relatie (veilige en respectvolle omgeving)
Volledige aandacht (communicatiestijl open, flexibel en zelfverzekerd)
Actief luisteren
Effectieve vragen stellen
Open communiceren
Hulpmiddelen
Oefeningen
o 10-puntsschaal waar stat iemand tov ontwikkeldoel (Oplossingsgerichte coaching)
o In kaart brengen belemmerende gedachten (Acceptance commintment therapy(
o Kernkwaliteiten van de client boven tafel krijgen (Klantgerichte coaching)
Registratieopdrachten – dagboekje bijhouden
Vragenlijsten
Assessments
Kennisdeling
Peers
Vormgeving coachingstraject
Gemiddelde looptijd coachingstraject is 20 weken, met om de 2,5 weken een sessie. Per sessie circa
80 minuten. Totaal 10 uur coachingsbegeleiding.
Opzet van een coachingstraject
1. Voorfase: intake (klik-gesprek) bepalen doelstelling, vastleggen werkafspraken +
coachcontract
2. Hoofdfase: de coachingssessies
a. Doelstelling hoeft niet vast te liggen voor het gehele traject
b. Vormgeving coachingssessies met GROW model (structuur + cliënt ah roer):
2. Goal / Doel - wat willen doen en bereiken
3. Reality / Realiteit in kaart brengen
4. Options / Opties verkennen – ideeën genereren die bijdrage leveren aan te bereiken
doel
5. Wrap-up / Actieplan uitwerken
3. Afsluitingsfase: afsluiten en evalueren
Afsluiting zodra behaalde doelen zijn gerealiseerd. Van belang geboekte progressie warborgen.
Kan d.m.v. terugvalpreventieplan.
Bij meerdere belanghebbenden : drie-gesprek (bv. Werkgever / leidinggevende / HR)
3. Online-interventies
Jaren ’80 digitalisering
5 categorieën in digitalisering begeleidingsproces
1. Geen digitalisering – alleen face-to-face begeleiding
2. Digitalisering van de communicatie
a. Asynchrone communicatie = via e-mail
b. Syncrhone communicatie = beeldbellen
3. Digitalisering van de coach – digitale begeleiding, zonder tussenkomst persoon; online
voorlichting of interactieve zelfhulpprogramma’s
4. Digitalisering van de client – gebruik meetinstrumenten, bv. App of digitale vragen- of
klachtenlijst
5. Autonome e-coach – overname taken coach door autonoom ICT-systeem
Pagina 9 van 78
, E-coaching en e-counseling
Definitie:
E-coaching is een niet-hiërarchische ontwikkelingspartnerschap waarbij het leer- en reflectieproces
zowel analoog als digitaal plaatsvindt en waarbij sprake is van fysieke afstand in de communicatie.
Continue begeleidingsdialoog
Niet loslaten tussen twee sessies, maar kleine behapbare stappen, terug rapporteren, feedback
krijgen en reflecteren.
Realiseren van een steile leercurve
Kenmerken e-coaching (via geschreven berichten) :
Sociale anonimiteit (minder geremd voelen)
Asynchroniciteit (begeleiding tijd en plaats afhankelijk, flexibel)
Schrijven
o Schrijftherapie helpt in het structureren van gedachten en draagt bij aan cognitieve
en emotionele verwerking van gebeurtenissen
o Leidt tot meer zelfinzicht, optimisme, gevoel van controle en eigenwaarde
Door de continuïteit in communicatie en d vrijheid waarmee de client bezig is met zijn ontwikkeling
worden de factoren ‘motivatie en hoop’ en ‘de (therapeutische) werkrelatie’ versterkt.
Apps en andere online programma’s
Vaker gebruik van programma’s en online leerplatformen
Volledig online en zonder coach
Goedkopere dan inzetten van coach of counselor
Vaardigheden programma’s
Klachtenreductie programma’s
Bijdrage aan ontwikkeling en groei van medewerkers
Problematisch = ontbreken factor therapeutische werkrelatie
o Oplossing online stepped care model
Voorlichting via online psycho educatie
Bij ernstiger vraagstuk inzet online begeleiding door e-coach of e-counselor
Keuze traditionele vorm is altijd mogelijk
Ethische vraagstukken:
o Digitaal bewaren van informatie over de cliënt
o Verzameling en vastlegging gegeven
o Toegang tot data (privacy) en mate van veilig bewaard
Pagina 10 van 78
