1
,De capabilitybenadering in het sociaal domein
Voorwoord
De capabilitybenadering biedt een theorie over kwaliteit van leven of welzijn. Ze richt zich op de
reële mogelijkheden die mensen hebben om te zijn wie ze willen zijn en te doen wat ze willen doen.
die reële mogelijkheden noemen we capabilities.
Voorbeelden capabilitybenadering:
1. Deel uitmaken van een hecht en fijn sociaal netwerk
2. Zich professioneel kunnen ontplooien
3. De mogelijkheid hebben te recreëren en te ontspannen
4. De mogelijkheid hebben in een veilige, prettige omgeving te wonen
5. Niet blootgesteld worden aan excessieve vormen van stress
6. Niet eenzaam zijn
7. Niet gediscrimineerd worden
De capabilitybenadering is primair een normatief kader, dat wil zeggen: het helpt ons antwoorden te
geven op de vragen hoe we zouden moeten handelen (als persoon) en hoe we instituties en beleid
vorm zouden moeten geven. Essentieel in de capabilitybenadering is dat ze de mens centraal stelt,
elke individuele mens, in zijn of haar context. De verschillen tussen mensen, de verschillende
behoeften en talenten die mensen hebben, staan daarbij centraal: de capabilitybenadering handelt
expliciet tegen beleid dat uitgaat van veronderstellingen die slechts op een kleine groep mensen van
toepassing zijn.
Sociaal werk – Sociaal werk is een praktijk-gebaseerd beroep en een academische discipline die
sociale verandering en ontwikkeling, sociale cohesie, empowerment en bevrijding van mensen
bevordert. Principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve verantwoordelijkheid
en respect voor diversiteit staan centraal in het sociaal werk. Onderbouwd door
sociaalwerktheorieën, sociale wetenschappen, mensenwetenschappen en inheemse en lokale vormen
van kennis, veroorlooft sociaal werk mensen en structuren om levensuitdagingen en problemen aan
te pakken en welzijn te bevorderen.
Deze definitie van sociaal werk bevat meerdere waarden of doelen die ook in de capability-
benadering centraal staan, zoals het vergroten van de reële vrijheden van mensen, het belang van
sociale rechtvaardigheid en respect voor diversiteit en het doel om welzijn te bevorderen.
Wat zou de capabilitybenadering het sociale domein kunnen bieden?
1. Een conceptuele taal die aansluit bij de ervaringen van mensen
2. De capabilitybenadering bekijkt de mens als geheel, in plaats van op verschillende domeinen
apart in te zoemen
3. De capabilitybenadering hecht aan diversiteit tussen mensen
4. De capabilitybenadering kan een politieke of ethische analyse samenbrengen met een
descriptieve of verklarende studie. Daardoor worden we niet langer geconfronteerd met
analyses die waardevrij lijken te zijn, maar die in de praktijk gebaseerd zijn op een set van
niet expliciet gemaakte waarden.
5. De capabilitybenadering brengt alle dimensies van een menselijk leven samen en situeert ze
mensen ook expliciet in de context en structuren waarin ze moeten leven
2
, Wat zijn belangrijke uitdagingen van de capabilitybenadering?
1. De capabilitybenadering is geen volledige, gedetailleerde theorie, men kan haar op
verschillende manieren uitwerken
2. De capabilitybenadering is vooral nog theoretisch: ook al bestaat er een aantal praktische
toepassingen, toch zijn er nog te weinig voorbeelden van hoe de capabilitybenadering in de
praktijk uitgewerkt kan worden
3. Als we de capabilitybenadering gebruiken, moeten we nog steeds een aantal lastige morele
vragen beantwoorden, waar de capabilitybenadering op zichzelf geen antwoord op kan
geven
4. Het is nog maar de vraag in hoeverre beleid rekening kan houden met alle dimensies van
diversiteit
Hoofdstuk 2
Een goed leven – Door de bril van de capabilitybenadering moet iedereen in staat zijn, of moet
iedereen de kans geboden worden, om het leven te leiden dat hij of zij wil leiden. Mensen dienen vrij
te zijn om zelfstandig de gewenste keuzes te kunnen maken en deze natuurlijk ook te kunnen
waarmaken. Bij menselijke ontwikkeling staat de kwaliteit van leven voorop.
De verantwoordelijkheid voor het individuele en collectieve welzijn verschuift tegenwoordig van de
overheid naar de burger. De Duitse socioloog Stephan Lessenich spreekt over de neosociale
welvaarsstaat. Onder de vlag van vermaatschappelijking vertelt de overheid dat we solidair moeten
zijn. Tegelijk ontmantelt en vermarkt de overheid het eigen aanbod. Rechten glijden af naar gunsten
of worden voorwaardelijk.
Het doel van de capabilitybenadering is om bij het bepalen van sociaal en politiek beleid de kwaliteit
van het leven als uitgangspunt te nemen en niet economische parameters als productie-, groei- en
winstcijfers. In sociaal-politiek beleid gaat het er dan vooral om kansen of mogelijkheden te creëren
voor mensen, zodat zij in staat zijn om zich volgens eigen maatstaven vrij te ontwikkelen.
Negatieve vrijheid – Als mens moet je vrij van externe drang kunnen leven.
Positieve vrijheid – De handelingsvrijheid die je als mens in staat stelt om je leven vorm te geven, om
iets met de geboden negatieve vrijheid te doen.
Basisbegrippen voor de capabilitybenadering:
1. Capabilities
2. Functionings
3. Resources
4. Conversion factors
Capabilities – De kansen en keuzemogelijkheden die mensen hebben om het leven te leiden dat ze
graag willen leiden. De capabilities waarover mensen beschikken, vormen als het ware het keuzepalet
van het leven. Mensen kiezen de kleuren op het keuzepalet om invulling te geven aan hun leven. Deze
kleuren worden functionings genoemd.
Functionings – Betreft vormen van handelen en zijn die mensen als het ware instinctief waardevol en
nastrevenswaardig achten. Het betreft het handelen en zijn dat mensen in hun leven uiteindelijk
willen bereiken. Het zijn die zaken die mensen zien als belangrijke aspecten van hun waardigheid.
Wat die functionings precies zijn, dus wat mensen belangrijk vinden, is subjectief en context
gebonden.
3