Gedragswetenschappen leerdoelen periode 3
Week 1 h1 + h2
Sociologen: gedrag wordt verklaard vanuit samenlevingsverbanden die mensen met elkaar
vormen, er wordt gekeken naar de groep, structuur en waarden en normen van een groep.
Sociologen bestuderen hoe wij met elkaar samenleven in de maatschappij; welke invloed we
op elkaar hebben en hoe de omgeving waarin we wonen ons beïnvloedt. Sociologen maken
duidelijk dat de maatschappij waarin je leeft jou beïnvloedt, vaak zonder dat je het zelf door
hebt
Verwoorden op welke twee samenhangende vragen de sociologie antwoord probeert te
geven.
1. Hoe worden mensen in hun gedrag beïnvloed door het feit dat zij deel uitmaken van
allerlei samenlevingsverbanden oftewel groeperingen?
Soorten samenlevingsverbanden:
a. Microniveau – kleine samenlevingsverbanden (directe sociale omgeving; gezin,
vriendengroep, collega’s, sportgroep)
b. Mesoniveau – iets grotere samenlevingsverbanden (school kerk, wijk, vereniging)
c. Macroniveau – groot samenlevingsverband (maatschappij als geheel; politiek,
sociale media)
Psychologiseren: mensen kijken alleen naar rol individu terwijl mensen worden beïnvloed
door het feit dat zij deel uitmaken van grotere sociale eenheden.
Nijhof → individualisering → neiging om sociale of maatschappelijke problemen te
herleiden tot individuele problemen of afwijkingen. Er wordt niet gekeken naar grote druk
waaronder veel mensen in onze samenleving hun werk moeten doen. Individualisering kan
leiden tot uitstoting → banden tussen individu en groep worden verbroken. Tegelijkertijd
hebben we de neiging om mensen in groepen te categoriseren (generalisaties).
2. Hoe zit de samenleving in elkaar? Hoe zitten groepen van de maatschappij (zoals de
gezondheidszorg) in elkaar? Welke waarden en normen worden belangrijk
gevonden? Hoe zijn de machtsverhoudingen? Welke problemen vloeien voort uit het
samenleven van mensen (zogeheten maatschappelijke problemen)? BV:
alcoholverslaving is niet alleen een individueel probleem, maar ook maatschappelijk.
Jongeren gaan vaak alcohol gebruiken om bij de groep te horen. Alcoholgebruik kan
ook een reactie op allerlei problemen zijn etc.
De wetenschappelijke benadering van de sociologie beschrijven en benoemen wat de
relevantie van de sociologie is voor verpleegkundigen
Sociologie is een empirische wetenschap; een wetenschap waarbij kennis voortkomt uit
systematische waarneming van feiten. De sociologie probeert objectief vast te stellen hoe de
maatschappelijke werkelijkheid in elkaar zit. Dat gebeurd d.m.v. onderzoek.
Sociologen zijn zowel geïnteresseerd in de objectieve werkelijkheid als in de vraag hoe
mensen de werkelijkheid subjectief beleven.
Dat zal niet leiden tot de formulering van wetmatigheden met betrekking tot menselijk
gedrag. Wel kunnen regelmatigheden, waarschijnlijkheden en patronen in kaart worden
gebracht; als a gebeurt, is de kans zo en zo groot dat b gebeurt.
,Relevantie sociologie voor verpleegkundige
Goede zorg begint bij kennis van menselijk gedrag en alle factoren die gedrag beïnvloeden.
Sociologie kan verpleegkundigen helpen meer inzicht te krijgen op:
- Het eigen gedrag en dat van anderen (patiënten, collega’s en vertegenwoordigers
van andere disciplines).
- Maatschappelijke factoren met betrekking tot zorg, ziekte en gezondheid,
bijvoorbeeld factoren die van invloed zijn op het functioneren van mantelzorg of het
verband tussen gezondheid en sociale klasse.
- De inrichting en ontwikkeling van de gezondheidszorg en de rol en positie van
verpleegkundigen daarin
- De positie van verpleegkundigen in allerlei groeperingen op micro-, meso- en
macroniveau.
De volgende begrippen sociologisch duiden: interactie, identiteit, collectieve definitie van
de situatie, en referentiekader.
- Interactie – (mensen stemmen gedrag op elkaar af) het gedrag van mensen ten
opzichte van elkaar in onderlinge wisselwerking. Het gedrag van de een leidt tot een
reactie van een ander. Die reactie is gebaseerd op een interpretatie oftewel een
subjectieve definitie van de situatie. Die reactie is gebaseerd op een interpretatie
oftewel een subjectieve definitie van de situatie. Die definitie bepaalt het gedrag, of
die definitie nu objectief waar is of niet.
o Interactiepatronen: patroon waarin iemand de interactie ziet.
o Interactieprocessen creëren mensen samen hun eigen werkelijkheid,
verschillende mensen zullen dezelfde situatie anders definiëren
- Identiteit – de wijze waarop iemand zichzelf ziet (zelfbeeld), komt tot stand via
allerlei interactieprocessen. Zelfwaardering en identiteit worden grotendeels bepaald
door sociaal-culturele omgeving. Identificatie en separatie levert onze identiteit op.
- Collectieve definitie van de situatie – (aangeleerd) van veel situaties hebben wij al
geleerd hoe wij die moeten definiëren/interpreteren, we spreken van collectieve
betekenissen.
- Referentiekader - ‘het geheel van waarden, normen, overtuigingen en
vanzelfsprekendheden op grond waarvan de leden van een groepering oordelen en
handelen’. Ook wel omschreven als de sociale bril waardoor iemand de werkelijkheid
bekijkt. Wordt [door interactie in groepering/media] actief gevormd: op deze wijze
construeren we onze werkelijkheid]. Hoe moeten anderen worden ingeschat, welke
verwachtingen hebben zij en wat ligt gevoelig. Wat is normaal of abnormaal voor een
ander.
- Subjectieve definitie van de situatie: interpretatie van een ander/waarneming (BV:
agent ziet glimmende telefoon aan voor pistool). Mensen creëren hun eigen
werkelijkheid.
- Role-taking: mensen zich in gedachten verplaatsen in de positie van een ander met
wie zij in contact komen. Door met andermans ogen naar zichzelf te kijken kunnen zij
verwachtingen achterhalen.
- Sociale constructie: mensen scheppen met elkaar orde en een gezamenlijk beeld van
de werkelijkheid. Mensen bepalen wat ze normaal vinden. Tolerantie en mate van
, wenselijke sociale afstand bepalen mate van verantwoordelijk houden van een ander
voor zijn/haar aandoening.
- Attributietheorie: mensen proberen bij het waarnemingen altijd te verklaren.
- Attribueren: toeschrijven aan specifieke oorzaken (interne-, externe en een
combinatie van factoren) - Fundamentele attributiefout: invloed
[verantwoordelijkheid] persoon op handelen wordt overschat en rol van
omstandigheden onderschat. Interne factoren eerder als oorzaak gezien dan externe
factoren (individualistische oriëntatie)
- Vooroordeel: een mening die niet op feiten is gebaseerd, meestal over iemand of
een groep mensen. Vooroordelen zijn moeilijk te veranderen, omdat mensen vaak
alleen die dingen zien die hun vooroordeel bevestigt.
- Stereotype: min of meer vaste manier van denken, voelen en handelen van een
groep mensen ten aanzien van een andere groep waardoor de werkelijkheid
vertekend wordt.
- Selectieve waarneming: alle prikkels verwerken is onmogelijk. Adaptie: constante
prikkels na verloop van tijd - niet meer waarnemen.
- Sociale constructie: mensen scheppen met elkaar orde en een gezamenlijk beeld van
de werkelijkheid. Mensen bepalen wat ze normaal vinden. Tolerantie en mate van
wenwenselijke sociale afstand bepalen mate van verantwoordelijk houden van een
ander voor zijn/haar aandoening.
- Selffulfilling prophecy: een foute definitie van de situatie die gedrag oproept
waardoor de foute definitie waar wordt. Je denkt iets wat niet klopt, maar door jouw
gedachten en gedrag wordt dat wat niet klopte realiteit.
- Selfdestroying prophecy: men heeft een juiste definitie van de situatie waarnaar
men gaat handelen waardoor de juiste definitie onjuist wordt (BV: er wordt gezegd
dat er te veel verpleegkunde studeren, daardoor kozen minder mensen voor de
opleiding met als gevolg een tekort aan verpleegkundigen)
- Pymalion-effect: oordeel dat men heeft over anderen, is sterk onderhevig aan
opvattingen die men allang over hen heeft. (BV: je koopt het volgende boek van je
favoriete schrijven, terwijl die anders niet was opgevallen)
De gevolgen beschrijven van etiketterings- en stigmatiseringsprocessen.
- Etikettering; wanneer we iemand nieuw ontmoeten hebben e de neiging anderen in
te delen in categorieën en eigenschappen toe te kennen aan die categorieën. Iemand
die behoort tot die categorie, kennen we de eigenschappen toe die bij die categorie
horen. (in een hokje plaatsen)
Etiketteringsproces → we plakken een etiket op iemand.
Scheff → mensen die naar ons gevoel bepaalde regels overtreden maar die wij niet kunnen
indelen in een bepaalde categorie lopen risico om geëtiketteerd te worden als psychiatrisch
patiënt. De eigenschappen die iemand heeft, zijn in feite niet bepalend voor het
etiketteringsproces (hokje plaatsen). Bepalend is de reactie van de omgeving. Iemand is niet
afwijkend, maar wordt door anderen afwijkend genoemd. Ook bij het bepalen van afwijken
gedrag gebruiken we bepaalde categorieën; iemand die steelt = dief.
- Stigmatisering: bepaalde eigenschappen krijgen een hele negatieve lading, stigma is
een brandmerk, een zeer negatief etiket.
