Samenvatting Hoorcolleges en Leesvragen
Hoofdstuk 1 Introduction
Hoorcollege
Medische sociologie
- Gezondheid en ziekte zijn ook maatschappelijke verschijnselen
- Medische sociologie en recht: Nut voor gezondheidswetenschappers
- Gezondheid & ziekte zijn biopsychosociale verschijnselen (Lalonde, 1974)
- Kennis over het sociale is basiskennis
Het biomedische model
- Aannames
o Mind-body dualisme: Onderscheid tussen lichaam & geest
o Mechanische metafoor: Het lichaam wordt gezien als machine (Cardioloog = loodgieter)
o Technologisch imperatief: ‘Technisch oplossen is beter’, is niet altijd waar
o Reductionistisch: kijken naar de kleine onderdelen, niet in de context
o Doctrine van specifieke etiologie: een duidelijk aanwijsbare oorzaak voor de ziekte:
identificeerbare ‘ziekte-entiteit’, zoals bacterie, virus of parasiet
o Biomedisch = objectief?
o Whig history = presentatie van de geschiedenis als lineaire vooruitgang
- Biopsychosociale benaderingen afwegen
o Sociaal levert misschien wel meer op: sociotechnische interventie: plaatsing van de
lift/trap, kleinere borden?
o Zelfs als bio belangrijk is, kan psychosociaal oorzaak of oplossing zijn:
Genetische epidemiologie: GxE-interactie studies naar depressie
Studies naar kindermishandeling en genetische kwetsbaarheid voor
psychologische problemen of juist veerkracht
Het sociale domein
- Sociale domein is de maatschappij met haar structuren, patronen, instituties, normen en
regelingen:
o Beïnvloedt gedrag, wat we denken en geloven
o Beïnvloedt op gezondheid en ziekte
o Bestudeerd door de sociologie
- Sociologie bestudeert het samenleven van mensen in grotere of kleinere verbanden
- Thema’s zoals waarden en normen; sociale controle, macht, dwang; afwijkend gedrag; positie,
status, rollen; groepen; collectieven, netwerken; sociale structuur; sociale ongelijkheid;
cultuur(overdracht); stabiliteit & verandering; etc.
- Verschillende theorieën en posities
o Bestaan binnen de sociologie: verklaringen niet allemaal hetzelfde
o Sociologen nemen verschillende posities in
o Wetenschappelijk debat over verschijnselen, oorzaken en oplossingen
,Sociologie van gezondheid en ziekte
Sociologie in de geneeskunde/binnen het veld gezondheidszorg sociology in medicine (Hst
3,4,6,7)
Bio Psycho Sociaal
Genen Gedrag Klasse
Virussen Opvattinge Etniciteit
n
Cellen Coping Gender
- Handvaten voor beleid, preventie en public health
o Hoe zorgen we ervoor dat artsen meer open vragen stellen?
- Diverse thema’s
o Lekenkennis & Leefstijl
Risico’s: iedereen steeds bewuster van risico’; niet duidelijk meetbaar; ervaring
o Ervaringen van chronische ziekte & handicap
o Verschillende definities van gezondheid
Nieuwe definitie van Machteld Huber; positieve gezondheid
o Stigma; zelfstigma of stigmatisering door anderen
o Sociale ongelijkheid
o Arts-patiëntrelatie
o Rechten: WGBO
Sociologie van de geneeskunde sociology of medicine
- Bestudeert veronderstellingen waarmee wij in de maatschappij ziekte, gezondheid & zorg
vormgeven. Ziekte & gezondheidszorg als verschijnselen
- Waarde
o Handvaten voor omgaan met morele & politieke kwesties
o Ziekte & gezondheid brengen grote kwesties met zich mee
o GZW’er: kwesties onderkennen & mee om kunnen gaan
- Sociaal constructivisme: ziekte als een construct/afspraak & is dus cultuurgebonden
- Sociologie van het lichaam; andere schoonheidsidealen per cultuur
- Nieuwe technologieën: hoe ver kunnen we gaan (robots ja/nee; etc.)
- Bijzondere doelgroepen & de wet
o Recht: BOPZ
Psychische ziektes, dementie, verstandelijk beperkten; autonomie?
,Leesvragen
1. Geneeskunde, gezondheidszorg en gezondheid en ziekte zijn de laatste decennia
van karakter veranderd. Beschrijf hoe en betoog waarom deze veranderingen
vragen om een sociale bestudering van ziekte en gezondheid (p1 en p 10-11).
Vroeger ging gezondheid & ziekte vooral over ziekenhuizen, doctoren, verpleegkundigen,
medicatie en de EHBO-doos. Nu gaat het vooral over gezond eten, vitaminepillen, fietsen,
alternatieve medicatie, loopschoenen, therapie etc. Ziekte & gezondheid hebben meer
aandacht gekregen in de media.
- Ziekte Gezondheid
- Ziekenhuizen Maatschappij
- Acuut Chronisch (en dus behandeling langdurige verzorging)
- Verzorging Preventie
- Interventie Monitoring
- Patiënt Persoon
2. Karakteriseer het biomedische model, doe dat in eigen woorden (p. 2-4)
- Onderscheid tussen lichaam & geest
- Mechanische metafoor: Lichaam als machine
- Technologisch imperatief – Als er iets technologisch opgelost kan worden, dan gebeurt dit ook
levert veel op
- Reductionistisch – alles heeft een biologische uitleg
- Doctrine van specifieke etiologie – Alles heeft een identificeerbare ‘ziekte-entiteit’, bijvoorbeeld
een bacterie, virus of parasiet.
3. Zoek op (Wikipedia, ander bronnen) de trefwoorden ‘paradigma’, ‘Whig history’?
4. Hoe luidt de Whig history voor het biomedische model (p. 3)
Presentatie van de geschiedenis als lineaire vooruitgang.
5. Vanuit de sociale wetenschappen en vanuit maatschappelijke bewegingen is er in de
jaren zestig kritiek geformuleerd op het medisch model. Hoe luidt die kritiek (p. 4-
7)? Denk daarbij aan betwiste effectiviteit; afwezigheid van de sociale context;
afwezigheid van het individu en daardoor degradering van de persoonlijke
waardigheid; medicalisering; socio-politieke processen bepalen de vorm van
geneeskunde en zorg; problematische waarheidsclaims.
- De werkzaamheid van medicatie wordt overdreven, maar therapieën werken ook vaak en veel
is te danken aan de hygiëne.
- Het biomedische model faalt erin het lichaam te plaatsen in psychosociale context.
- Het model zorgt ervoor dat het lichaam meer als machine wordt gezien en niet meer als
persoon.
- Er is sprake van medicalisering. Alles wordt aangegrepen om medicatie of technische
producten te maken om geld te krijgen. Zwangerschap werd gezien als een ziekte.
- Er is een aanname dat wetenschappelijk methodes de waarheid vinden over ziektes, maar dit
kan ook sociaal gestructureerd zijn.
- Medische wereld is dominant en medici hebben een dominante rol. De politieke discussie heeft
gezorgd voor die dominantie en niet de kennis & kunde.
6. Leg uit (in eigen woorden) waar de sociale bestudering van ziekte zich mee
bezighoudt, langs drie lijnen:
(1) individueel (percepties en betekenissen van ziekte en gezondheid)
(2) sociaal (sociale vormgeving van ziektecategorieën en gezondheidszorg)
(3) maatschappelijk (gezondheidszorg en geneeskunde in socio-politieke context)
(p. 7).
7. Zoek op: Talcott Parsons, Marx(ist), feminist (andere stromingen mag je overslaan)
8. Wat is het verschil tussen empiricism en theoreticism? Waarom zou ‘empricism’ te
bekritiseren zijn (p. 7-8)?
Empirie: kennis komt voort uit ervaring en is meetbaar. Meten van kennis; kan ook kwalitatief
onderzoek zijn – SES bijvoorbeeld
o Omvat altijd aannames m.b.t. de natuur van sociale realiteit en de beste manier om deze
te begrijpen
o De stelling ‘kennis komt voort uit ervaring’ is zelf niet op observatie gebaseerd
, o Oorzakelijkheid kan niet worden waargenomen. Ervaring kan alleen de ervaring
fundamenten.
Theoreticisme: voorkeur van theorie boven ervaring/praktijk, abstracte kennis boven concrete
actie – klasse bijvoorbeeld
9. Wat is het verschil tussen sociologie in en sociologie van de geneeskunde? Geef
voorbeelden (p. 8) (table 1.1).
Sociologie van de geneeskunde: meer op kritiek op geneeskunde zelf. Meer op
abstractieniveau, meer maatschappelijk breed. Hoe kijken we als Westerse mensen aan tegen
de geneeskunde. Hoe ontstaan deze praktijken? Vergt helikopterview. Meer grotere
maatschappelijke problemen.
Sociologie in de geneeskunde: meer de verhoudingen. Waarom zijn mensen niet
therapietrouw? Binnen de context van de geneeskunde.
, Hoofdstuk 2 Sociaal constructivisme en medische kennis
Hoorcollege
Sociale constructie van medische kennis: bouwsels van mensen
- ‘Natuurlijke categorieën’ als product van sociale activiteit
- Niet ‘zomaar’ en biologische realiteit
- Medische kennis gecreëerd vanuit een sociale wereld: vragen, methoden, antwoorden
- Medische wereld legitimeert niet alleen ziekte, maar creëert ook de mogelijkheid van ziekte
o Freidson: dokters bepalen wat ‘telt’ als ziekte
- Volgens antropologen en sociologen is geneeskunde ‘belief system’ en cultuurspecifiek
- Geneeskunde is een manier van denken en is cultuurspecifiek, zoals depressie & en whiplash.
Als ziekte een logische reactie is op iets, dan zou het overal zijn.
- Bouwsel gemaakt met behulp van: wetenschap, technologie, sociale en culturele
ontwikkelingen, patiënten en hun organisaties, biologische factoren. Belangrijke benadering
binnen sociologie. Heeft iemand echt een aandoening of is het een verzameling van feiten?
Wat is een sociale constructie van ‘ziekte’?
- Niet: de invloed van sociale factoren op ziekte X
- Wel: sociale factoren die hebben bijgedragen aan onze vormgeving, benoeming van het
construct ziekte X sociologie van de geneeskunde
- Sociaal constructivisme: kennis is afhankelijk van de context; medische kennis is
geconstrueerd en niet gevonden
o In de loop van de geschiedenis verandert kennis – het lichaam wordt anders ervaren
o Met hun kennis benaderen mensen die natuur
o Die natuur zit niet zoals zij ‘is’ in het ‘bouwsel ziekte’ dat mensen hebben gemaakt
o Alles is afhankelijk van de context
Zes benaderingen van sociaal-constructivisme
1. Problematisering van de werkelijkheid
o Ziekte-entiteit is afhankelijk van sociale praktijken; ziekte is gedefinieerd op een zeker
moment en plaats m.b.v. bestaande mogelijkheden en theorieën.
2. Sociale creaties van feiten
o Feiten zijn het product van wetenschappelijke disciplines binnen de context. Altijd
normatieve waarden die belangrijk zijn om ziektes te definiëren. Het is een afspraak.
o Feiten zijn gecreëerd door vertogen en praktijken (medical ‘gaze’- medische blik)
o Vertoog = discours = manier van doen en praten over een bepaald onderwerp
o Foucault: de medische ‘blik’ waardoor ‘ziekte’ zichtbaar werd voor de arts
3. Medische kennis medieert sociale relaties
o Bestaande sociale structuren worden door medische kennis in stand gehouden of
veranderd
o Medische kosmologieën
o Wanneer je iets als ziekte kunt definiëren, dan heb je macht en heb je de
machtsverhoudingen in de hand machtige institutie
4. Toepassing van technische kennis
o Geneeskunde heeft controle over technologische procedures en praktijken.
o Maar moet elke operatie gedaan worden door artsen? En niet door verpleegkundigen?
Traditioneel veel strijd tussen gynaecologen en verloskundigen: discussie wat beter is;
thuis bevallen of in ziekenhuis?
5. Medicalisering
o Aspecten van het ‘normale’ leven die tot medisch probleem verworden
o Medicalisering van bijvoorbeeld de overgang, zwangerschap & bevalling, seksualiteit,
verdriet en slaap (pilletje vrolijk-zijn) de industrie
6. Sociologie van diagnose
o Toewijzing van label/diagnose legitimeert, geeft verklaring, brengt samenhang in de
klachten, legitimeert ziektegedrag en zorg (geen zorg als er geen diagnose is)
o Categoriseren diagnosticeren, consequenties
