H1 Inleiding tot de sociale psychologie
§1.1 Wat is sociale psychologie?
= wetenschap die cognities, gevoelens en gedragingen van het individu bestudeert die
worden beïnvloed door de echte of denkbeeldige aanwezigheid van anderen, in bepaalde
situaties
↳ Sociale invloed: we worden allemaal beïnvloed door andere mensen
1. Gaat verder dan gedrag→ bevat gedachten, gevoelens en zichtbare handelingen
2. Heeft meer uitingsvormen dan de doelbewuste pogingen tot overreding (= iemand
probeert opzettelijk gedrag van een ander te veranderen). We worden alleen al door
de aanwezigheid van anderen (onbekenden) beïnvloed
§1.1.1 Sociale psychologie, wetenschap en gezond verstand
Als we sociaal onderzoek doen kunnen we op verschillende manieren vergelijken: Binnen
personen, Tussen personen, Binnen groepen, Tussen groepen
Welke aspecten bestuderen sociaal psychologen?
1. Cognitie: wat denken mensen?
2. Affect: wat voelen mensen?
3. Gedrag: hoe gedragen mensen zich?
↳ Deze dingen kunnen onafhankelijk van elkaar zijn, maar ze kunnen elkaar ook
beïnvloeden (je gevoel kan je gedachte beïnvloeden)
Mensen zijn zich vaak niet bewust van de redenen achter hun reacties en gevoelens.
Mensen kunnen met allerlei rechtvaardigheden komen waarom ze de politie niet hebben
gebeld bij het zien van een misdrijf, maar die rechtvaardigheden zijn niet per se de reden
waarom ze niet deden
↳ Bij het verklaren van een tragedie willen sociaal psychologen weten welke van de vele
verklaringen de meest waarschijnlijke is ← empirisch en systematisch onderzoeken
Uitvoeren van experimenten is lastig, omdat je een voorspelling doet over het gedrag van
mensen in complexe situaties
1. Hypothese: schatting op basis van onderbouwde aannames
2. Opbouwen van experiment die gedetailleerd genoeg is om de situaties op te roepen
die tot de ene of de andere uitkomst zullen leiden
Sociale onderzoeken spreken elkaar vaak tegen en het is niet makkelijk om uit te zoeken
welke de goede is: Soort zoekt soort ↔ tegenpolen trekken elkaar aan
,§1.1.2 Sociale psychologie en het verschil met verwante disciplines
We gaan er meestal van uit dat het uitblijven van een reactie wordt veroorzaakt door
persoonlijkheidstrekken (de politie niet bellen in geval van nood omdat je verlegen bent)
↳ Persoonlijkheidspsychologen willen sociaal gedrag verklaren→ concentreren op
individuele verschillen
↳ Sociaal psychologen: je vergeet de rol van de sociale invloed mee te nemen→ in
verschillende sociale situaties kunnen er verschillende karaktereigenschappen naar boven
komen (vrolijk bij vrienden, verlegen in nieuwe situaties)
Verschil tussen sociologie en sociale psychologie: sociologie concentreert zich op de
samenleving als geheel, sociale psychologie op het individu.
→ Voor sociaal psychologen is het analyseniveau het individu in de context van een sociale
situatie
Verschil tussen persoonlijkheidspsychologie en sociale psychologie:
Persoonlijkheidspsychologie onderzoekt de kenmerken die individuen uniek maken
↳ Sociale psycholoog zit tussen sociologie en persoonlijkheidspsychologie in
Doel sociale psychologie: identificeren van de universele eigenschappen van de menselijke
natuur die ervoor zorgen dat iedereen gevoelig is voor sociale invloed
↳ relatie tussen frustratie en agressie voor de meesten gelijk, geen verschillen tussen
gender, leeftijd, cultuur
4 perspectieven over hoe je bepaald gedrag kunt verklaren
1. Evolutionair: sociaal gedrag wordt bepaald door de fysieke en psychologische
factoren die ons helpen te overleven
2. Sociaal-cultureel: focust zich op de sociale normen en waarden die centraal staan in
een cultuur
3. Sociaal-leren: behaviorisme: door straffen en belonen menselijk gedrag verklaren
4. Sociaal-cognitief: (!) sociaal gedrag wordt beïnvloed door iemands subjectieve
interpretatie van de wereld → niet de daadwerkelijke situatie is belangrijk, maar hoe
jij de situatie ziet
,Basisprincipes:
- Sociaal gedrag is doelgericht: mensen interacteren met anderen om doelen voor
elkaar te krijgen ← doelen zijn hiërarchisch (college kijken→ hoge cijfers→ goede
baan→ status)
- Sociaal gedrag is een voortdurende interactie tussen persoon en situatie
↳ Lewin: Gedrag is een functie van de persoon in hun omgeving→ 𝐵 = 𝐹(𝑃, 𝐸)
→ Niet iedereen reageert hetzelfde in dezelfde situatie
→ Mensen kiezen situaties (en omgekeerd)
→ Mensen veranderen de situatie (en omgekeerd) ← door eerdere ervaringen
→ Verschillende situaties activeren verschillende aspecten van het zelf
→ Elke situatie heeft verschillende facetten, welk sociaal motief actief is, is
afhankelijk van welk aspect aandacht krijgt
1. Het denken, doen en voelen van mensen wordt sterk beïnvloed door de
situatie en hun interpretatie van de situatie→ Milgram: gehoorzaamheid bij
autoriteit
Darley & Latané: het bystander effect
→ Diffusion of responsibility: als veel mensen kunnen helpen, wie gaat er
dan helpen? iedereen denkt: de ander helpt wel
→ Pluralistic ignorance: Als je met anderen kijkt of je moet gaan helpen, ga
je eigenlijk op zoek naar sociale validatie: je kijkt naar anderen wat je moet
doen → je doet niks, want je kijkt elkaar aan maar niemand doet iets
2. Mensen onderschatten de invloed van de situatie op het gedrag van anderen,
en soms ook op hun eigen gedrag
→ Overjustification effect: onderschatting effect van beloning. Een beloning
kan de intrinsieke motivatie van een activiteit verlagen, je doet het voor de
beloning, niet omdat je het leuk vindt.
→ Correspondence bias (fundamentele attributiefout): onderschatting van
de rol van de situatie. We schrijven gedrag toe aan de persoon, vergeten
hierbij de situatie erbij mee te nemen
Crosscultureel onderzoek is waardevol→ theorieën aangescherpt doordat er een
universaliteit is, of aanvullende variabelen naar voren komen die het inzicht vergroten
§1.2 De macht van de situatie
Verhaal kribbige serveerster, die kennelijk alleenstaande moeder is met geldzorgen en
drukke baan← fundamentele attributiefout: de neiging om ons eigen en andermans
gedrag volledig toe te schrijven aan persoonlijkheidstrekken en het effect van de sociale
invloed en de situatie te onderschatten
VB: Situatie waarbij zelfmoordterroristen zichzelf opblazen→gestoorde mensen denken wij
↳ Als we de macht van de situatie niet volledig doorgronden, hebben we de neiging om het
probleem te vereenvoudigen en dat beperkt onze kennis over de oorzaken van een groot
aantal menselijke gedragingen
, §1.3 De macht van sociale interpretatie
Sociale situatie heeft een ingrijpend effect op menselijk gedrag, maar hoe definieer je
sociale situatie? → objectieve eigenschappen van de situatie bepalen (lonend/straffend) en
kijken naar het gedrag dat door die objectieve eigenschappen ontstaat
↳ Gedrag → beloning → doorgaan ↔ Gedrag → straf → stoppen
↳ Behaviorisme: (Skinner): stroming die verdedigt dat alle gedrag verklaard kan worden
a.d.h.v. beloningen en straffen in de omgeving. Het is niet nodig om subjectieve zaken als
denken en voelen erbij te betrekken
↑ vergaten het belang van de manier waarop mensen hun omgeving/gedrag interpreteren
De nadruk op de manier waarop mensen sociale situaties interpreteren→
gestaltpsychologie: onderzoekt hoe mensen de fysieke wereld waarnemen. Je moet de
subjectieve manier onderzoeken waarop een object in de geest van de mensen verschijnt.
Het geheel is anders dan de som der delen. Je moet je richten op de fenomenologie van de
waarnemer, op hoe diegene een object interpreteert i.p.v. de afzonderlijke objectieve
elementen van het object (kleur, vorm, grootte)
Lewin= grondlegger moderne experimentele sociale psychologie
↳ Gestaltprincipes niet alleen op perceptie van object toepassen, maar ook op sociale
perceptie→ belangrijker om te begrijpen hoe mensen de sociale wereld waarnemen,
doorgronden en interpreteren dan om de objectieve eigenschappen ervan waar te begrijpen
Heider: iemand reageert op wat hij denkt dat een ander waarneemt. Op de
gemoedstoestand, motieven en gedachten van anderen
↳ Ross: Naïef realisme: overtuiging dat ieder van ons dingen waarneemt zoals ze echt zijn.
Als andere mensen dezelfde dingen anders zien, is dat omdat ZIJ bevooroordeelt zijn
§1.4 De oorsprong van constructen: fundamentele menselijke motieven
Aronson: Er liggen motieven ten grondslag aan onze gedachten en gedragingen
2 motieven van essentieel belang
1. Behoefte aan een positief zelfbeeld
2. behoefte om de wereld accuraat waar te nemen
↳ gaan niet samen: om wereld accuraat te kunnen waarnemen, moeten we onder ogen zien
dat we ons idioot/immoreel hebben gedragen, soms is het ene motief belangrijker
Festinger: precies op het moment waarop deze twee motieven elkaar tegenspreken. kunnen
we de waardevolste inzichten verwerven in gevoel en gedachten
§1.4.1. Het motief van eigenwaarde: de behoefte aan een positief zelfbeeld
Bij de keuze tussen het vervormen van de wereld om zich goed te voelen over zichzelf of
zich een accuraat beeld van de wereld te vormen, kiezen de meesten voor de eerste optie
↳ geven de zaak een andere draai, die hen daardoor in goed daglicht zet
