Wetenschapsfilosofie
Faculteit der Geesteswetenschappen
Universiteit van Amsterdam
Buitenaardse kennis of toch wel wetenschap?
Een essay over het verschil tussen de natuur- en geesteswetenschap
Eva Visser
Aantal woorden: 1646
, Buitenaardse kennis of toch wel wetenschap?
Een essay over het verschil tussen de natuur- en geesteswetenschap
Utrecht, 6 maart 2022
‘’Ik heb onbetwistbaar aangetoond dat de portolaankaarten geen middeleeuwse oorsprong
kunnen hebben. Ze zijn toen getekend, maar de oorsprong van de nauwkeurige vorm van de
kustlijnen moet vóór de middeleeuwen liggen’’ aldus wetenschapper Roel Nicolai in het AD.1
Een opvallende conclusie uit zijn onderzoek naar de portolaankaarten van het Middellandse
Zeegebied. Waar voorheen werd aangenomen dat Italiaanse zeevaarders uit de middeleeuwen
de kaarten hadden gemaakt, kan dit volgens Nicolai niet.2 Het ontbrak de zeevaarders
daarvoor aan de kennis, methodiek en instrumenten. In de kaarten zou namelijk rekening
gehouden zijn met de bolvorming van de aarde, kennis die toen nog niet vergaard was. Waar
de kennis dan wel vandaan komt, daar kan Nicolai geen deugdelijke verklaring voor geven.
Theorieën zoals die over ‘buitenaardse wezens’ om daarbij raadsels op te lossen gaat volgens
hem voorbij het fundament van de wetenschap:3
“Ik ben geen historicus of archeoloog, maar een geodeet, een wiskundige die zich baseert op
feiten. Niet op aannames, speculaties of bedenkelijke theorieën.’’4
Een stelling van onderzoeker Nicolai waarin kortbondig het fundamentele verschil tussen de
methoden in de wetenschap wordt blootgelegd. De natuur en het menselijke; het werkelijk en
het onwerkelijke.5 Het verschil dat ook wel bekend staat als de scheiding tussen de natuur- en
geesteswetenschappen. Waarin enerzijds de wereld van de natuur en de materie, en anderzijds
de wereld van de menselijke geest, de rede en het bewustzijn centraal staat.6
Een scheiding die al duizenden jaren onderwerp is voor filosofische discussies. Zo
schreef Aristoteles “Vuur brandt zowel hier als in Perzië, maar wat rechtvaardig wordt
geacht verandert voor onze eigen ogen’’7. De verbinding tussen het werkelijke en het
onwerkelijke blijft echter ingewikkeld omdat er sprake is van twee dimensies waarin beiden
eigen disciplines en methodes rechtvaardigen. Dit essay zal de ontwikkeling van deze
1
Roel Nicolai, geciteerd in Hans van Zon, ‘Was deze kaart zijn tijd te ver vooruit?’, Algemeen Dagblad (20
februari 2022).
2
Van Zon, ‘Was deze kaart zijn tijd te ver vooruit?’.
3
Ibidem.
4
Roel Nicolai, geciteerd in Van Zon, ‘Was deze kaart zijn tijd te ver vooruit?’.
5
H.J. Pos, Het apriori in de geesteswetenschappen (Amsterdam 1932) 10.
6
M. Leezenberg en G. de Vries, Wetenschapsfilosofie voor geesteswetenschappen (5e druk; Amsterdam 2007)
31-32.
7
Aristoteles geciteerd in I. Berlin, Het kromme hout waaruit de mens gemaakt is. Episoden uit de
ideeëngeschiedenis (Kapellen 1994) 72.
