Conditionering en leren
Leren te omschrijven als een relatief permanente verandering in gedrag of kennis ten gevolge van ervaring.
Relatief omdat we niet alles kunnen onthouden. Drie vormen van leren:
- Klassieke conditionering
- Operante conditionering
- Observerend leren
6.1 Klassieke conditionering
Pavloviaanse conditionering spreekt van ‘psychische reflex’. v.w.b. onderzoek naar zenuwstelsel en
spijsvertering.
De inzichten van Pavlov
Ongeconditioneerde respons (OR) Reflexmatige processen, reacties die automatisch uitgelokt werden
door een stimulus. Een reactie die uitgelokt word zonder voorafgaand leerproces door een
ongeconditioneerde stimulus (OS). Voorbeeld: Hond begint te kwijlen (OR) wanneer voedsel met tong in
aanraking komt.
Geconditioneerde stimulus (CS) die een geconditioneerde respons (CR) uitlokt. Voorbeeld: Hond begint
te kwijlen na horen belgeluid.
Klassieke conditionering: Procedure waarbij oorspronkelijk neutrale stimulus gecombineerd wordt met een
ongeconditioneerde stimulus (OS) die een automatische reactie uitlokt. Als gevolg van deze CS-OS-
koppeling begint de CS na verloop van tijd een respons (CR) uit te lokken die lijkt op de OR
Kenmerken van klassieke conditionering
- Verwerving. Proces waardoor een CS een CR gaat uitlokken. Duidelijke verwervingsfase bij meeste
vormen van klassieke cond. omdat meerdere CS-OS-aanbiedingen nodig zijn voordat een CS-CR
plaatsvindt. Belangrijkste factor in lengte verwervingsfase is intensiteit OS. Hogere intensiteit --> Kortere
fase
- Extinctie (uitdoving) en spontaan herstel. Als CS herhaaldelijk wordt aangeboden zonder OS, vermindert
de CR geleidelijk. Extinctie betekent niet dat conditionering tenietgedaan wordt. Twee bevindingen:
- Spontaan herstel. Aantal extinctiesessies benodigd voordat er geen spontaan hertel wordt
getoond. (spontaan herstel van het geconditioneerde)
- Uit onderzoek gebleken dat extinctie niet zorgt voor tenietdoen leerproces maar dit alleen
onderdrukt.
- Stimulusgeneralisatie Een respons die op een bepaalde stimulus geconditioneerd werd, komt ook voor bij
andere, gelijksoortige stimuli. Interessante eigenschap voor overleving organisme.
- Stimulusdiscriminatie. Het proces dat beschermt tegen overgeneralisatie, waarbij men leert dat sommige
CS’en wel gevolgd worden door de OS en de OR en andere niet. Dit proces is ook van toepassing d.m.v.
extinctie en kan getraind worden.
Problemen met de behavioristische (wetenschap van het gedrag) interpretatie
Onderzoek heeft aangetoond dat meest efficiente manier om reactie uit te lokken op basis van klassieke
conditionering, eruit bestaat de CS een paar seconden voor de OS aan te bieden. Pavlov en behavioristen
waren ervan overtuigd dat de contiguiteit (kort op elkaar volgen van CS en OS) cruciaal was voor klassieke
cond.
Door verdere studies werd bovenstaande ter discussie gesteld. Drie bevindingen:
- Contiguiteit niet altijd nodig voor klassieke conditionering. (voorbeeld: Couscous volgende dag pas ziek)
- Evolutionair bepaalde biologische predispositie om sommige associaties gemakkelijker te leren dan
andere. Voorbeeld: nieuw lawaaierige discotheek waar nieuw drankje wordt gedronken waar je volgende
dag ziek van wordt. Eerder door drank dan door lawaaierige discotheek. Er bestaan biologische
beperkingen op wat een organisme leert
- Blokkering. daarbij verhindert (blokkeert) de aanwezigheid van een CS die de OS voorspelt de
conditionering van andere stimuli. Voorbeeld: ratten die tegelijk een lichtflits en geluid te horen krijgen voor
toedienen schok. (blz. 226 fig. 6.6)
1
, Het cognitieve alternatief
S-S-theorie van klassieke conditionering. Volgens deze theorie lokt de CS de CR niet automatisch uit,
maar gaat klassieke cond. over het voorspellen en verwachten van de OS op basis van de CS. Door het
leren van dergelijk CS-OS-relaties verwerft een dier grotere controle over omgeving. Dier kan vlugger
gedrag aanpassen afhankelijk van omstandigheden waardoor overlevingskansen stijgen.
Volgens S-S-theorie zal klassieke conditionering voor stimulus alleen optreden indien die stimulus gezien
wordt als een goede voorspeller van daarop volgende OS. Verscheidene voorspellingen:
- Klass. cond. makkelijker wanneer CS en OS nieuwe stimuli zijn.
- Verwerving sneller wanneer associatie overeenstemt met verwachtingspatroon (bijv. op basis van
erfelijkheid)
- Verwerving sneller naarmate de belangrijkheid van OS toeneemt. Pijnlijke shock vs lichte jeuk bijv.
- Cond. vindt niet plaats wanneer er al een betrouwbare voorspeller is (blokkeringseffect)
- Verklaart waarom contigue stimuli zo efficient zijn: Beste voorspeller van OS is een CS die steeds kort
voordien plaatsgrijpt.
Klassieke conditionering bij mensen
Verschillende voorbeelden worden besproken.
Veel voor- en afkeuren voor voedsel op basis van klass. cond.
Uitlokken positieve emoties door klass. cond. maakt reclamewereld al lang gebruik van.
Volgens de nieuwe visie gelden de principes van de klassieke conditionering niet enkel voor het leggen van
associaties met stimuli die een ongeconditioneerde reactie uitlokken, maar voor het leggen van associaties
tussen alle mogelijke stimuli.
Het feit dat verbanden ontdekt kunnen worden op basis van klass. cond. betekent niet dat dit de enige
manier is waarop mensen associaties leren.
6.2 Operante conditionering
Operante of instrumentele conditionering. Veranderen van gedragingen op basis van gevolgen die ze
hebben. Dier voert gedrag uit, dat gevolgd wordt door consequentie
Thorndike en Skinner
Wet van het effect van Thorndike. Responsen die voldoening gevende gevolgen teweegbrengen zullen
herhaald worden en steeds sneller en efficienter uitgevoerd worden, responsen die onbevredigende
gevolgen teweegbrengen zullen niet herhaald worden.
Operantie respons (Skinnerbox) is een gedrag dat gevolgd wordt door een bepaald effect in de omgeving.
Drukken van rat op hendel zorgt voor toedienen voedselpil. Hierin is drukken op hendel een operante
respons. Aantal keren dat op hendel wordt gedrukt kan gebruikt worden als afhankelijke variabele in een
proef.
Volgens Skinner verandert gedrag op basis van de veranderingen in de omgeving die op dit gedrag volgen.
Hierbij onderscheid tussen bekrachtiging en straf.
Bekrachtiging in de vorm van aangename stimulus of wegnemen van onaangename stimulus.
Straf is verandering in omgeving die ervoor zorgt dat het voorafgaande gedrag minder kans heeft om
opnieuw op te treden.
Bekrachtiging
Positieve bekrachtiger verhoogt kans op respons die aan de bekrachtiger voorafgaat doordat hij wordt
toegediend. Toedienen voedselpil is positieve bekrachtiger en zal kans verhogen dat het voorafgaande
gedrag opnieuw gesteld wordt.
Negatieve bekrachtiger verhoogt de waarschijnlijkheid van voorafgaande respons doordat hij weggenomen
wordt. (student die meer studeert om gezeur moeder te stoppen)
Primaire of ongeconditioneerde bekrachtiger. Bekrachtigers die tegemoetkomen aan basisbehoeften
Secundaire of geconditioneerde bekrachtiger. Bekrachtigers die hun effect ontlenen aan de associatie
met een primaire bekrachtiger. Bijvoorbeeld geld
Continue bekrachtiging. Elke operante respons wordt gevolgd door een bekrachtiging. Is echter geen
voorwaarde voor operante conditionering en komt zelfs relatief weinig voor.
Partiele of intermitterende bekrachtiging. Wanneer niet elk gedrag gevolgd wordt door een bekrachtiger.
Voorbeeld studeren waarbij niet elke dag een bekrachtiger plaatsheeft, maar pas bij behalen tentamen/
studiepunten/etc.
2
Leren te omschrijven als een relatief permanente verandering in gedrag of kennis ten gevolge van ervaring.
Relatief omdat we niet alles kunnen onthouden. Drie vormen van leren:
- Klassieke conditionering
- Operante conditionering
- Observerend leren
6.1 Klassieke conditionering
Pavloviaanse conditionering spreekt van ‘psychische reflex’. v.w.b. onderzoek naar zenuwstelsel en
spijsvertering.
De inzichten van Pavlov
Ongeconditioneerde respons (OR) Reflexmatige processen, reacties die automatisch uitgelokt werden
door een stimulus. Een reactie die uitgelokt word zonder voorafgaand leerproces door een
ongeconditioneerde stimulus (OS). Voorbeeld: Hond begint te kwijlen (OR) wanneer voedsel met tong in
aanraking komt.
Geconditioneerde stimulus (CS) die een geconditioneerde respons (CR) uitlokt. Voorbeeld: Hond begint
te kwijlen na horen belgeluid.
Klassieke conditionering: Procedure waarbij oorspronkelijk neutrale stimulus gecombineerd wordt met een
ongeconditioneerde stimulus (OS) die een automatische reactie uitlokt. Als gevolg van deze CS-OS-
koppeling begint de CS na verloop van tijd een respons (CR) uit te lokken die lijkt op de OR
Kenmerken van klassieke conditionering
- Verwerving. Proces waardoor een CS een CR gaat uitlokken. Duidelijke verwervingsfase bij meeste
vormen van klassieke cond. omdat meerdere CS-OS-aanbiedingen nodig zijn voordat een CS-CR
plaatsvindt. Belangrijkste factor in lengte verwervingsfase is intensiteit OS. Hogere intensiteit --> Kortere
fase
- Extinctie (uitdoving) en spontaan herstel. Als CS herhaaldelijk wordt aangeboden zonder OS, vermindert
de CR geleidelijk. Extinctie betekent niet dat conditionering tenietgedaan wordt. Twee bevindingen:
- Spontaan herstel. Aantal extinctiesessies benodigd voordat er geen spontaan hertel wordt
getoond. (spontaan herstel van het geconditioneerde)
- Uit onderzoek gebleken dat extinctie niet zorgt voor tenietdoen leerproces maar dit alleen
onderdrukt.
- Stimulusgeneralisatie Een respons die op een bepaalde stimulus geconditioneerd werd, komt ook voor bij
andere, gelijksoortige stimuli. Interessante eigenschap voor overleving organisme.
- Stimulusdiscriminatie. Het proces dat beschermt tegen overgeneralisatie, waarbij men leert dat sommige
CS’en wel gevolgd worden door de OS en de OR en andere niet. Dit proces is ook van toepassing d.m.v.
extinctie en kan getraind worden.
Problemen met de behavioristische (wetenschap van het gedrag) interpretatie
Onderzoek heeft aangetoond dat meest efficiente manier om reactie uit te lokken op basis van klassieke
conditionering, eruit bestaat de CS een paar seconden voor de OS aan te bieden. Pavlov en behavioristen
waren ervan overtuigd dat de contiguiteit (kort op elkaar volgen van CS en OS) cruciaal was voor klassieke
cond.
Door verdere studies werd bovenstaande ter discussie gesteld. Drie bevindingen:
- Contiguiteit niet altijd nodig voor klassieke conditionering. (voorbeeld: Couscous volgende dag pas ziek)
- Evolutionair bepaalde biologische predispositie om sommige associaties gemakkelijker te leren dan
andere. Voorbeeld: nieuw lawaaierige discotheek waar nieuw drankje wordt gedronken waar je volgende
dag ziek van wordt. Eerder door drank dan door lawaaierige discotheek. Er bestaan biologische
beperkingen op wat een organisme leert
- Blokkering. daarbij verhindert (blokkeert) de aanwezigheid van een CS die de OS voorspelt de
conditionering van andere stimuli. Voorbeeld: ratten die tegelijk een lichtflits en geluid te horen krijgen voor
toedienen schok. (blz. 226 fig. 6.6)
1
, Het cognitieve alternatief
S-S-theorie van klassieke conditionering. Volgens deze theorie lokt de CS de CR niet automatisch uit,
maar gaat klassieke cond. over het voorspellen en verwachten van de OS op basis van de CS. Door het
leren van dergelijk CS-OS-relaties verwerft een dier grotere controle over omgeving. Dier kan vlugger
gedrag aanpassen afhankelijk van omstandigheden waardoor overlevingskansen stijgen.
Volgens S-S-theorie zal klassieke conditionering voor stimulus alleen optreden indien die stimulus gezien
wordt als een goede voorspeller van daarop volgende OS. Verscheidene voorspellingen:
- Klass. cond. makkelijker wanneer CS en OS nieuwe stimuli zijn.
- Verwerving sneller wanneer associatie overeenstemt met verwachtingspatroon (bijv. op basis van
erfelijkheid)
- Verwerving sneller naarmate de belangrijkheid van OS toeneemt. Pijnlijke shock vs lichte jeuk bijv.
- Cond. vindt niet plaats wanneer er al een betrouwbare voorspeller is (blokkeringseffect)
- Verklaart waarom contigue stimuli zo efficient zijn: Beste voorspeller van OS is een CS die steeds kort
voordien plaatsgrijpt.
Klassieke conditionering bij mensen
Verschillende voorbeelden worden besproken.
Veel voor- en afkeuren voor voedsel op basis van klass. cond.
Uitlokken positieve emoties door klass. cond. maakt reclamewereld al lang gebruik van.
Volgens de nieuwe visie gelden de principes van de klassieke conditionering niet enkel voor het leggen van
associaties met stimuli die een ongeconditioneerde reactie uitlokken, maar voor het leggen van associaties
tussen alle mogelijke stimuli.
Het feit dat verbanden ontdekt kunnen worden op basis van klass. cond. betekent niet dat dit de enige
manier is waarop mensen associaties leren.
6.2 Operante conditionering
Operante of instrumentele conditionering. Veranderen van gedragingen op basis van gevolgen die ze
hebben. Dier voert gedrag uit, dat gevolgd wordt door consequentie
Thorndike en Skinner
Wet van het effect van Thorndike. Responsen die voldoening gevende gevolgen teweegbrengen zullen
herhaald worden en steeds sneller en efficienter uitgevoerd worden, responsen die onbevredigende
gevolgen teweegbrengen zullen niet herhaald worden.
Operantie respons (Skinnerbox) is een gedrag dat gevolgd wordt door een bepaald effect in de omgeving.
Drukken van rat op hendel zorgt voor toedienen voedselpil. Hierin is drukken op hendel een operante
respons. Aantal keren dat op hendel wordt gedrukt kan gebruikt worden als afhankelijke variabele in een
proef.
Volgens Skinner verandert gedrag op basis van de veranderingen in de omgeving die op dit gedrag volgen.
Hierbij onderscheid tussen bekrachtiging en straf.
Bekrachtiging in de vorm van aangename stimulus of wegnemen van onaangename stimulus.
Straf is verandering in omgeving die ervoor zorgt dat het voorafgaande gedrag minder kans heeft om
opnieuw op te treden.
Bekrachtiging
Positieve bekrachtiger verhoogt kans op respons die aan de bekrachtiger voorafgaat doordat hij wordt
toegediend. Toedienen voedselpil is positieve bekrachtiger en zal kans verhogen dat het voorafgaande
gedrag opnieuw gesteld wordt.
Negatieve bekrachtiger verhoogt de waarschijnlijkheid van voorafgaande respons doordat hij weggenomen
wordt. (student die meer studeert om gezeur moeder te stoppen)
Primaire of ongeconditioneerde bekrachtiger. Bekrachtigers die tegemoetkomen aan basisbehoeften
Secundaire of geconditioneerde bekrachtiger. Bekrachtigers die hun effect ontlenen aan de associatie
met een primaire bekrachtiger. Bijvoorbeeld geld
Continue bekrachtiging. Elke operante respons wordt gevolgd door een bekrachtiging. Is echter geen
voorwaarde voor operante conditionering en komt zelfs relatief weinig voor.
Partiele of intermitterende bekrachtiging. Wanneer niet elk gedrag gevolgd wordt door een bekrachtiger.
Voorbeeld studeren waarbij niet elke dag een bekrachtiger plaatsheeft, maar pas bij behalen tentamen/
studiepunten/etc.
2
