Ouderschap en gezag
Relatie ouder en kind
Genetische/ biologisch ouder:
- Genetisch ouder: wie is de leverancier van de gameten
- Biologisch ouder: de moeder die het kind baart en de man die het kind heeft verwekt.
Met de term ‘donor’ wordt een biologische vader aangeduid, niet zijnde een verwekker.
Sociaal ouder (opvoeders)
Wie is verantwoordelijk voor de dagelijkse verzorging en opvoeding van het kind?
Denk aan pleegouders, stiefouders, grootouders met grote rol in de opvoeding.
Juridisch ouder
Vastleggen van wettelijke afstammingsbanden, wie staan er als ouder vermeld op de
geboorteakte? Je kan maximaal 2 juridisch ouders hebben. Juridisch ouders hoeven niet ook
de biologische ouders te zijn.
Belangrijk om te weten van wie je afstamt (familierechtelijk en of bloedverwantschap)
Maatschappelijk belang (belang kind om te weten wie zijn (bio) ouders zijn, wat is je
achtergrond hoe ben je ontstaan? Je kunnen identificeren met een ouder, medisch belang)
Juridische gevolgen van familierechtelijke betrekking (juridisch ouderschap)
Ouders en kinderen hebben verschillende rechten en plichten. Deze rechten en plichten zijn
vastgelegd in het Nederlands familierecht. Het Personen-en familierecht beschrijft
familierechtelijke relaties. Een familierechtelijke relatie is een juridische relatie tussen gezins-
en familieleden waaruit rechten en plichten ontstaan. Het gaat over afstamming.
Een kind kan verschillende soorten ouders hebben. Een biologische ouder, de vader die het
kind heeft verwerkt en de biologische moeder, de moeder die het kind baart. Of de
genetische ouder, de leverancier van ei-of zaadcel. Of de sociale ouder, de opvoeder,
degene die in de praktijk de dagelijkse verzorging en opvoeding op zich neemt.
In het recht gaat het om de juridische ouder: degene van wie je afstamt.
Familierechtelijke betrekkingen zijn voor mensen belangrijk om een aantal redenen. Het is
een vorm van identificatie; op wie lijk ik? Het is sociologisch van belang; bij welke
gezinseenheid hoor ik? Het geeft je kennis van je achtergrond (‘roots’) en het kan een
medisch belang hebben (erfelijkheid van bepaalde aandoeningen). Wanneer er sprake is van
een familierechtelijke betrekking kan er in bepaalde gevallen ook een beroep worden gedaan
op ‘family life’, wat zoveel betekent als het recht op omgang met elkaar in een
familierechtelijke manier.
Daarnaast heeft een familierechtelijke relatie meer juridische belangen zoals;
• Nationaliteit
• Ouderschap
• Gezag
• Naamrecht
Wie zijn de juridisch ouders?
Een juridisch ouder is niet altijd ook de biologische of genetische ouder en heeft niet altijd
gezag. Moederschap staat altijd vast.
Bedenk ook: Een kind kan opgroeien in verschillende gezinsvormen, denk ook aan kinderen
met 2 moeders/ 2 vaders of 4 ouders (mm/ vv).
Juridische moeder
1
,De wettelijke of juridische moeder is:
- De vrouw uit wie het kind is geboren. Dat geldt ook als het kind verwekt is met een
donoreicel.
- De vrouw die het kind heeft geadopteerd.
- De duomoeder die automatisch ouder is geworden (omdat getrouwd met moeder) of
het kind heeft erkend. Of de duomoeder waarvan de rechter het ouderschap vaststelt.
Je kunt dus ook 2 moeders hebben. Een kind heeft maximaal 2 juridisch ouders, als je 2
moeders hebt kan je biologisch vader niet meer erkennen.
Wettelijk is geregeld dat de positie van kinderen geboren binnen een lesbische relatie in
juridisch opzicht zoveel mogelijk gelijkgesteld aan die van kinderen geboren binnen een
heteroseksuele relatie. De wet regelt dat de mee-moeder van rechtswege juridisch ouder kan
worden, het kind kan erkennen en dat haar moederschap gerechtelijk kan worden
vastgesteld.
De juridisch moeder is degene die het kind baart. Dus ook als je draagmoeder bent voor een
andere vrouw (de wensmoeder), dan ben je de juridisch moeder, omdat je het kind ter wereld
brengt. Alleen door afstand van het moederschap (beëindiging van het gezag, gevolgd door
adoptie) kan het moederschap overgaan naar een andere vrouw. Hier kunnen niet
bijvoorbeeld door de draag-en wensmoeder onderling afspraken over worden gemaakt,
althans die zijn voor het recht ongeldig.
Moederschap daar kom je eigenlijk niet van af, tenzij door adoptie. Dat is de enige
uitzondering op de regel dat juridisch ouderschap een levenslange band schept tussen ouder
en kind, ongeacht wat er in het leven van de ouder en kind gebeurt. Door adoptie wordt deze
band tussen ouder en kind verbroken en ontstaat een nieuwe band met de adoptiefouders.
Bij mee-moederschap is dat wat anders, vergelijk het met het verliezen van vaderschap,
daar zullen we in de volgende sheets op ingaan.
De juridische moeder is
- Degene die het kind baart
- De vrouw die het kind adopteert
- Duo moederschap: van rechtswege (anonieme donor) of door erkenning/
gerechtelijke vaststelling moederschap
Hoe zit het met draagmoederschap?
- De biologische moeder wordt vanwege rechtswege moeder van het kind (zij baart het
kind)
- Alleen door afstand van het moederschap (beëindiging van het gezag, gevolgd door
adoptie) kan het moederschap overgaan naar een andere vrouw
- Moederschap verliezen? Door adoptie
- Moederschap verliezen Na ontkenning, vernietiging erkenning, adoptie
Wat moet je weten?
De moeder die het kind op de wereld zet is altijd de juridische moeder. De geboortemoeder
heeft altijd het gezag (tenzij onbevoegd). Je kunt ook 2 moeder hebben. Een kind heeft
maximaal 2 juridische ouders, als je 2 moeder hebt kan de biologische vader niet meer
erkennen.
2
, Juridische vader
- Die tijdens geboorte getrouwd of geregistreerd partnerschap heeft
- Die de jeugdige heeft erkend
- Van wie door de rechter het vaderschap is vastgesteld
- Die de jeugdige heeft geadopteerd
In de meeste gevallen wordt het vaderschap gekregen via erkenning, tegenwoordig. Voor
erkenning gaat de vader voor of na de geboorte van het kind naar de gemeente met een
toestemmingsbrief van de juridische moeder. Dus als je de biologische vader bent van een
kind, dan wil dat nog niet zeggen dat je ook juridisch vader bent. Er zijn verschillende
manieren om juridisch vader te worden.
En: je hoeft niet biologisch te vader zijn om en kind te mogen erkennen.
Kun je ook het vaderschap ontkennen? Ja vaderschap dat uit huwelijk is ontstaan, daarvan
kan de vader de rechtbank verzoeken dit te ontkennen, mits hij kan aantonen dat hij niet de
biologische vader is.
Als de moeder geen toestemming geeft, dan gaat de erkenning niet door.
Stel dat de moeder dit net wil, en de vader is wel degelijk de verwekker, dan kan hij de
rechter verzoeken om vervangende toestemming voor de erkenning. De rechter zal hierbij de
afweging maken of dit in het belang is van het kind en diens relatie met zijn/haar moeder.
Erkennen kan niet als:
- Te nauwe verwantschap
- Man nog geen 16 jaar
- Man onder curatele staat
- De jeugdige al twee juridische ouders heeft
Juridisch vaderschap kan alleen worden verloren als:
- De erkenning ongedaan gemaakt wordt, als bijvoorbeeld het kind ontdekt dat zijn
vader niet zijn biologische vader is (binnen 3 jaar na ontdekking dit verzoek doen)
-
Gerechtelijke vaststelling van het vaderschap gebeurt in situaties waarin de verwekker
bijvoorbeeld weigert om zijn kind te erkennen. De moeder (tot de jeugdige 16 jaar is) en de
jeugdige (vanaf 12 jaar) kunnen hierom verzoeken bij de rechter.
Een man wordt juridisch vader van een kind door:
Erkenning (rechtshandeling)
- Kan voor of na de geboorte
- Schriftelijke toestemming van de moeder
- Is het kind 12 jaar of ouder? Dan dubbele toestemming, is het kind 16 jaar of ouder
dan alleen toestemming kind
- Bij de gemeente
- Testament op latere leeftijd
Geen toestemming? Verzoek vervangende toestemming aan de rechtbank mits verwekker/
zaaddonor met family life (RVDK kan onderzoek doen: is erkenning in het belang van het
kind?)
- Gerechtelijke vaststelling vaderschap (bijv. als vader niet wil)
- Moeder en kind kunnen het verzoeken (vader niet)
- Bewijs verwekkerschap via DNA (niet noodzakelijk, wel als vader bijvoorbeeld
overleden is)
- Biologische vader (ook niet-verwekker maar ingestemd met daad van bevruchting)
3