Blok 1.2: Cellen, weefsels en immunologie
College 1: de cel
De mens is opgebouwd uit verschillende niveaus (van klein naar groot):
Atomen, ionen → moleculen, zouten → cellen → weefsels → organen → orgaanstelsels → organisme
Een cel is de kleinste levende eenheid in het lichaam zijn 200 verschillende soorten cellen
Weefsel is een samenstelling van gelijksoortige gedifferentieerde cellen. Deze zijn door intracellulaire contacten en een
extracellulaire matrix verbonden.
Een orgaan is een geheel van verschillende weefsels die samen een bepaalde functie uitoefenen
Een cel heeft verschillende organellen met allemaal andere functies
De celmembraan.
o De celmembraan vormt de buitenzijde van de cel en houdt de onderdelen van de cel bij elkaar.
o Wand is opgebouwd op fosfolipiden. (Hydrofobe staart van vet die apolair is. Het hoofd is polair en hydrofiel). De wand is
selectief permeabel. Niet alle stoffen kunnen erdoorheen.
o Het celmembraan is in staat tot transport. Passief transport vereist geen energie.
Osmose Diffusie
o Voor actief transport is wel energie nodig (rechts)
o Celmembraan is in staat tot endocytose en exocytose. Transport van grote moleculen is altijd actief transport (dus kost
energie)
,Het celplasma
o In het celplasma zitten alle organellen van de cel.
o Cytosol is de intracellulaire vloeistof van een levende cel.
De celkern, hierin is de opslag van chromosomen (DNA +
eiwitten). Op het DNA liggen de genen. In de celkern wordt ook
mRNA geproduceerd. De celkern is omgeven door de
kernmembraan, die net zo gebouwd is als de celmembraan, met
daarin poriën waardoor RNA en eiwitten de celkern in en uit
kunnen. In de kern wordt de eiwitsynthese gereguleerd. In de
celkern zit ook een nucleolus (kern van de celkern) hier worden
ribosomen aangemaakt.
De ribosomen, worden aangemaakt in de nucleolus. Hierin wordt
het RNA afgelezen. kleine bolletjes die verantwoordelijk zijn voor
de eiwitsynthese. Ze bestaan uit ribosomaal RNA en eiwitten. Ze
zitten deels gebonden op het endoplasmatisch reticulum en
liggen deels los in het cytoplasma.
Vrije ribosomen zwemmen los in het cytosol → eiwitten gemaakt die direct in het cytosol gebruikt kunnen worden.
Gebonden ribosomen zitten vast aan het endoplasmatisch reticulum → zijn nodig voor de aanmaak van eiwitten die geëxporteerd
worden buiten de cel. Moeten in het speeksel terecht komen. Eiwitten aangemaakt die nodig zijn in het celmembraan.
Het endoplasmatisch reticulum (ER), is een systeem van buizen en membranen die zijn verbonden met het kernmembraan.
Binnen die membranen vormen een soort zakken, die met elkaar in verbinding staan. We onderscheiden twee typen:
Het ruw endoplasmatisch reticulum; dit lijkt ruw doordat er ribosomen op liggen. Dit deel van het ER is belangrijk voor de
eiwitsynthese. Eiwitten voor export of voor de productie van membraaneiwitten worden hier gemaakt.
Het glad endoplasmatisch reticulum, waar geen ribosomen op liggen. Dit is belangrijk bij de vorming van bouwstoffen van
membranen (lipiden en hormonen).
Het Golgi-apparaat, (postnl van de cel) dat het distributiecentrum en opslag van de cel. Hier worden eiwitten verpakt om naar
buiten de cel te versturen. Eiwitten kunnen hier ook nog bewerkt worden in het buizensysteem. Ze worden nog wat bijgeschaafd
en er wordt een suikerstaart toegevoegd, soms worden ze nog op een bepaalde manier opgevouwen. Na het golgi apparaat wordt
het weer afgescheiden door een blaasje (vescicels). In het geval van speeksel komen die eiwitten door exocytose buiten de cel.
Lysosomen, zijn de afvoerputjes van een cel. Een soort blaasjes, omgeven door een membraan, met daarin verterende enzymen,
omdat deze erg gevaarlijk voor afbraak blijven de enzymen veilig in de
lysosomen. Het lysosoom breekt grote moleculen af (moleculen, weefsels,
proteïnen, nucleïnezuren, en lipiden) en oude celorganellen, maar ook
vreemde stoffen zoals bacteriën en viruspartikels. De opname gaat via
endocytose. Lysosomen ontstaan door afsnoering van het Golgi-apparaat.
Het zijn dus blaasjes die zijn ontstaan uit het Golgi-apparaat.
Peroxisomen zijn blaasjes afkomstig van het endoplasmatisch reticulum.
Deze bevatten net zoals lysosomen ook enzymen die lange vetzuurketens
kunnen afbreken. Na het afbreken kunnen ze verder gebruikt worden.
, Mitochondriën, zijn verantwoordelijk voor de energievoorziening in de cel, de energiefabrieken. Er wordt ATP geproduceerd.
Spier, hart, lever en hersencellen gebruiken veel energie. Bijzonder is dat mitochondriën hun eigen DNA hebben, dat anders is dan
het DNA in de celkern. Mitochondriën hebben 2 membranen. Het binnenste is helemaal opgevouwen. In mitochondriën vindt de
citroenzuurcyclus plaats. Hierbij komt 36 ATP vrij. Dit ontstaat bij de verbranding van een glucose of vet. Mitochondriën erf je van
de moeder.
Het cytoskelet, dit netwerk van eiwitvezels houdt de celvorm in stand; het zijn als het ware de steunpilaren van de cel. Het houdt
ook de organellen op hun plek en helpt bij het transport van materialen door de cel. We onderscheiden twee typen eiwitvezels in
de cel: microfilamenten die belangrijk zijn voor het samentrekken en voortbewegen van de cel, en microtubuli die belangrijk zijn
voor organisatie en transport in de cel.
Vacuolen, blaasjes waarin stoffen opgeslagen kunnen worden. In dierlijke cellen komen kleine vacuolen voor, bijvoorbeeld
vetvacuolen. In plantaardige cellen komen grote vacuolen voor, waarin water en reservestoffen liggen opgeslagen.
De cel is verder opgevuld met cytoplasma, een vloeistof dat voornamelijk uit water en
zouten bestaat. Daarin liggen ook de bouwstoffen die de cel nodig heeft bij
processen, zoals eiwitten, aminozuren en suikers.
In de mond zitten 3 speekselklieren →
1 = glandula parotidea
2 = glandula submandibularis
3 = glandula sublingualis
De speekselklieren werken als volgt: een afvoerbuis is meerdere keren vertakt. Aan
het einde van deze takken zitten een soort blaasjes. Daar zitten de
cellen die speeksel kunnen aanmaken. Ze maken een slijmerige
vloeistof hierin zitten heel veel eiwitten. Dit wordt dan gemaakt in de
cellen die in de klier zitten. Zo’n cel zie je hiernaast.
De bovenkant is de apicale kant en de onderkant de basale kant. Het
speeksel en eiwit wordt in een blaasje bewaard en bij ophoping wordt
het door exocytose afgegeven in de speekselklier. Dit verzamelt zich
dan in de speekselklier. Als er eten in je mond komt of je ruikt of ziet
het wordt het uit de klier geperst.
Dit is wat er in de cel allemaal nodig is voor de aanmaak van speeksel →
