Democratische rechtsstaat Week 1: 31-10-2022
Literatuur:
Staatsrecht: par. 1 – 25
Jurisprudentie:
HR 21 maart 2003 (Waterpakt)
Videoclip Waterpakt kijken
Leerdoelen:
Het begrip ‘staat’ toepassen;
De kenmerken van de democratische rechtsstaat toepassen en hun functie uitleggen;
Uitleggen waarom er spanning kan bestaan tussen democratie en rechtsstaat;
Het verschil tussen directe en indirecte democratie uitleggen;
Het verschil tussen een parlementair en presidentieel regeerstelsel uitleggen.
Hulpmateriaal (niet verplicht):
Handige omschrijvingen van staatsrechtelijke begrippen, zoals regering, parlement en
ontbinding, zijn te vinden in het boekje Van Abdicatie tot Zetelroof door Max de Bok (gratis te
vinden via Google)
, Hoorcollege: 31/10/2022
Staatsnoodrecht
De tweede en eerste kamer gaan over het verlengen van de noodmaatregel.
VB: avondklok tijdens coronasituatie
Publiekrecht
Staatsrecht/ Constitutioneel recht = het recht dat ziet op inrichting en functioneren van de
instellingen van de staat; het omvat mede regels over bevoegdheden om regels te stellen en
besluiten te nemen.
Het gaat over de organen van de staat, hoe zitten ze in elkaar, hoe zijn ze opgericht? Wat
mogen ze? En hoe gaan ze om met elkaar en met ons?
De 'staat'
De Staat als gemeenschap
De Staat als grondgebied
De Staat als organisatie: 'de overheid'
De Staat als specifieke organisatie: de 'rijksoverheid'
Wel minister-president Rutte, niet burgermeester Halsema
Wanneer is iets juridisch een staat?
Bevolking
Op een territorium:
Met een territoriale organisatie, overheid, die effectief gezag uitoefent (over een op het
grondgebied woonachtige bevolking)
En die het vermogen heeft om betrekkingen met andere staten te onderhouden (daartoe
over machtsmiddelen beschikt, zoals het geweldsmonopolie)
Nationale staat: de personen in de bevolking vormen een zekere eenheid. Veel staten
bestaan uit coherente bevolkingen, maar noodzakelijk is dat niet. Er zijn genoeg staten
waarbinnen een diversiteit aan bevolkingsgroepen woont (verschillende talen, gewoonten en
godsdiensten).
Constitutieve theorie
'Van een staat is sprake als (en alléén als) het land in kwestie is erkend door (een
substantieel aantal) andere staten'.
Drie belangen
Effectiviteit van de staat
Democratisch karakter
Rechtsstatelijkheid: bescherming van de burgers/ rechten van de mens.
Constitutieve theorie: 'Van een staat is sprake als het land in kwestie is erkend door een
substantieel aantal andere staten'.
Declaratoire theorie
Welke 4 kenmerken heeft de rechtsstaat? Welk doel dient de rechtsstaat? Blz. 22
Grondrechten: materiële grens overheidsingrijpen Er is een bescherming van fundamentele
rechten van burgers: de grondrechten. Zij beschermen de vrijheid van de burgers en bieden
bescherming tegen machtsmisbruik door de overheid.
Scheiding der machten: de drie te onderscheiden categorieën van overheidsmacht
(wetgeving, uitvoering, rechtspraak) dienen te worden uitgeoefend door drie te
onderscheiden 'machten': de eis van de scheiding van machten. tegen machtsconcentratie,
mogelijkheid onderlinge controle.
Legaliteitsbeginsel: zonder grondslag in algemene regel (wet) mag de overheid niet
ingrijpen. Bevoegdheden van overheidsorganen kunnen slechts bestaan op grond van een
, wet en dienen conform de wet te worden uitgeoefend. De grondslag van de uitoefening van
het overheidsgezag is te vinden in algemene regels. Deze algemeenheidseis beoogt te
beschermen tegen willekeur en machtsmisbruik.
Rechtsbescherming door een onafhankelijke rechtspraak: een onafhankelijke
rechterlijke macht moet toezien op de uitoefening door de overheid van haar bevoegdheden,
en heeft daartoe ook noodzakelijke bevoegdheden. controle, concretisering rechten.
Doel = vrijheid, rechtszekerheid en gelijkheid van de burgers.
Gezag
Macht is feitelijk: de mogelijkheid om andere te dwingen.
Gezag is gelegitimeerde macht:
Gezag wordt uitgeoefend door personen of instanties die macht hebben gekregen via een
bepaalde procedure (of, een enkele keer, vanwege bepaalde kwaliteiten). Vooral die
procedure 'legitimeert' de verkregen macht.
Bevoegdheid
Legitimatie, Legaal, Lego
'Overheidsmacht is gelegitimeerd, als zij door burgers (over het algemeen) wordt
geaccepteerd'
Traditie: iets is aanvaardbaar omdat het altijd al zo was...
De Koning, minister-president of burgemeester heeft charisma
'Het werkt': het beschermt onze vrijheid het beste (en vult het liefst ook onze zakken)
Procedures & legaliteit/ 'Outcome legitimacy
Democratie
De bevolking (demos) oefent beslissende invloed uit op de regering van het land;
Door verkiezing van die regering;
En/of van een vertegenwoordigend orgaan (parlement), dat de regering controleert en
machtigt;
Of door direct zelf beslissingen te nemen.
'Government of the people, by the people, for the people'
Directe democratie: referendum.
Indirecte democratie: gekozen vertegenwoordigers op centraal en decentraal niveau.
Democratie in soorten en maten
Directe en representatieve democratie
Volksvergaderingen
Volks/burgerinitiatief
Referendum: overheid stelt een vraag voor, burgers stemmen
Burgerparticipatie
Het electoraat heeft rechtstreek invloed op besluitvorming.
(Indirecte) Parlementaire en presidentiële democratie
Parlementair stelsel: Uitvoerende macht (regering) legt verantwoording af aan parlement, is
afhankelijk van parlementair vertrouwen. Er is een vertrouwensregel tussen regering en
parlement.
Presidentieel stelsel: president is niet afhankelijk van parlementair vertrouwen. President
wordt namelijk apart gekozen door het volk, parlement wordt apart gekozen door het volk. Er
is geen vertrouwensregel tussen regering en parlement.
Gekozen vertegenwoordigers op centraal en decentraal niveau.
Democratie – voorwaarden
Actief en passief kiesrecht in vrije en geheime verkiezingen
