Dit is psychoanalyse
Deel 1: Opmaat
Dit is psychoanalyse
Eeuwig iets achter de dingen zoeken
Veel mensen hebben een dubbel gevoel over de psychoanalyse: afkeer en fascinatie.
Een analyticus:
Zoekt niet meteen naar oplossingen, maar stelt eerst veel vragen.
De vraag naar de innerlijke drift van een persoon vindt hij belangrijk.
Zoekt naar de individuele betekenis die iemand aan zijn gedrag of emoties geeft.
De lusten en lasten van het verleden
Een analyticus gaat ervan uit dat iedereen zijn hele leven lang verder gaat op eerdere
ervaringen. Wel gebeurt dat met steeds minder flexibiliteit (bij ouder worden).
Waarnemingsinstelling:
Wat daar niet in past, leg je naast je neer of probeer je te negeren.
Psychoanalyse gaat ervan uit dat de waarnemingsinstelling voor emoties en
denken in de vroege jeugd wordt gevorm.
Schaamte:
Is een heftig gevoel omdat het verbonden is met identiteit en meestal het
zelfgevoel ondermijnt.
Intensieve schaamte hebben over wei je bent, ontneemt je bijna het
bestaansrecht.
Psychoanalytisch denken:
De aandacht naar de emotionele belevingen van de hoofdpersonen en de betekenissen
die zij ergens aan toekennen.
Een vat vol conflicten
Psychoanalytische zienswijze:
Een psychoanalyticus veronderstelt het bestaan van een gelaagde, deels onbewuste
emotionele wereld met veel onderling samenhangende conflicten.
Angst:
Speelt vaak een rol bij de conflicten, want je ervaart angst als de vervelende
emoties van het conflict voelbaar dreigen te worden.
Ervaar je in de zin van onveiligheid, opgejaagd zijn, een vaag onrustig gevoel
hebben, als onaangename lichamelijke verschijnselen (zweten, slecht slapen,
blozen), of jezelf ervaren alsof je in een film leeft.
Oplossingen:
Gezonde oplossingen vergroten de innerlijke vrijheid, ongezonde werken
belemmerend.
De keuze voor de ene of de andere is geen bewuste keuze.
1
,Onbewuste conflicten zijn via emotionele associaties met elkaar verbonden. De
hoofdmoot van associatieve verbindingen wordt gevormd door irrationele gevoelens en
gedachten.
Via de emotionele associaties zijn alle levensgebieden in het onbewuste met elkaar
verbonden. Op al die gebieden ben je dezelfde mens.
Complex van compromisoplossingen:
Handhaaf je je emotionele evenwicht mee.
Is door de tijd heen best stabiel: wordt aangeduid met termen als karakter,
persoonlijkheid, identiteit of persoonlijkheidsstructuur.
De opbouw begint al in de vroege kindertijd: er ontstaat een blauwdruk
(waarnemingsinstelling), waaruit latere gebeurtenissen betekenis krijgen.
Het conflict blijft trekken
Een psychoanalyticus heeft de overtuiging dat datgene wat je denkt wat je ziet, niet is
wat er werkelijk speelt. ‘you get what you don’t see’.
Aanname:
In de persoonlijkheid van iedere volwassene zijn resten conflicten uit de kinder-
ontwikkeling, die verbonden zijn met angst en afweermechanismen. Ale latere
ervaringen worden daardoor onbewust gekleurd, bijv. keuze van werk of partner.
Het fascinerende van het psychoanalytische denken:
De zoektocht naar de manier waarop die resten in iemands leven vorm krijgen, naar de
mate waarin er sprake is van een gezond, vrijheid bevorderend evenwicht of van een
belemmerend evenwicht.
Betekenis van ‘Het conflict blijft trekken’:
De analyticus veronderstelt dat in ieder mens altijd onbewust conflicten leven. De
compromisoplossingen hebben daarbij een invloed: ze bieden een emotioneel evenwicht
en de rust van aanpassing, maar ook moet er onbewust steeds worden gezorgd dat het
evenwicht gehandhaafd blijft om angst te vermijden.
Wat is nou…?
… het oedipuscomplex
De oedipusmythe:
Een kleuter werft seksueel om de ouder van het andere geslacht en rivaliseert met de
ouder van het eigen geslacht.
Oedipuscomplex als beschrijving van ontwikkelingsfase:
Waarin jongetjes ernaar verlangen hun moeder voor zichzelf te hebben en
wensen dat hun vader verdwijnt.
Daarna wordt de kleuter zich bewust van zijn piemel en van zijn eigen seksuele
verlangens.
Kleuter gaat rivaliseren met vader.
Uiteindelijk zal hij opgeven uit angst.
2
, Het niet goed doorlopen van elke ontwikkelingsfase, zorgt voor neurotische
problematiek.
Moderne opvatting oedipuscomplex:
Kinderen ervaren voor hun vierde al dat zij zowel een band met moeder als met
vader hebben. Band met moeder is vaak het sterkst.
Kerngeslachtelijke identiteit: kinderen hebben een duidelijk gevoel in de kern
jongetje of meisje te zijn.
Rolgeslachtelijke identiteit: er ontstaat een beeld over de rolopvatting als jongen
of meisje. De kleuter identificeert zich dan meer met ouder van zelfde geslacht.
… penisnijd
Nijd:
Is verbonden met haat.
Is een emotie die in vele situaties kan spelen.
Penisnijd:
Centraal begrip in het klassieke oedipale model voor de ontwikkeling van
meisjes.
In de oedipale fase ontdekt het meisje dat ze ‘niks’ heeft en een jongetje wel.
Meisje voelt zich tekortgedaan, nijd, afgunst dat ze dat lichaamsdeel niet heeft.
Soms heeft een meisje de fantasie dat ze er later toch een zal krijgen.
Gemis niet kunnen verwerken: minderwaardigheidsgevoelens kunnen ontstaan
of in de volwassenheid een rivaliteit met mannen.
Tegenwoordig wordt hier niet meer in gelooft, er is allerlei onderzoek naar dat een
meisje zich al voor haar vierde in de kern meisje voelt met eigen geslacht.
… het onbewuste
Het onbewuste:
Ontstaat omdat je onaangename gevoelens en gedachten zo veel mogelijk wil
mijden.
Je verdringt je vanuit je bewustzijn naar het onbewuste, zonder dat je daarvan
bewust bent.
De wetten van de logica worden losgelaten, daardoor kan er iets creatiefs tot
stand komen.
Is een vat vol onlustgevoelens, die voortdurend proberen door te dringen in je
bewuste leven.
Freud zag zijn methode als archeologisch werk:
Blootleggen van trauma’s of van verdrongen conflicten is voldoende om klachten en
symptomen te doen verdwijnen.
Het onbewuste tegenwoordig:
Wordt ondersteund door resultaten uit cognitief-psychologisch, neurobiologisch
en geheugenonderzoek.
De inhoud is niet statisch (zoals Freud beweerde), maar dynamisch.
3
