SAMENVATTING VAN KAREL DAVIDS
& MARJOLEIN ’T HART ED., DE
WERELD EN NEDERLAND. EEN
SOCIALE EN ECONOMISCHE
GESCHIEDENIS VAN DE LAATSTE
DUIZEND JAAR (AMSTERDAM 2011).
2015 – 2016, Semester II
BACHELOR JAAR I
Lisa Jurrjens
,Samenvatting De Wereld en Nederland (2011)
Inhoudsopgave
Deel I Vóór de Great Divergence, ca. 1000 – ca. 1800............................................................................3
Hoofdstuk 1 Inleiding bij deel I...........................................................................................................3
Hoofdstuk 2 Groei en aanloop naar de Great Divergence: economische ontwikkelingen..................6
Economische ontwikkeling in de wereld.........................................................................................6
De opkomst van de Nederlandse economie....................................................................................9
Arbeidsverhoudingen en de verdeling van inkomen.....................................................................11
Industrialisate en de Great Divergence........................................................................................12
Hoofdstuk 3 De strijd om de macht: sociaal-politeke ontwikkelingen.............................................16
Internatonale politeke relates en staatsvorming.......................................................................16
Staatsvorming in Nederland.........................................................................................................18
Medezeggenschap en politeke cultuur.........................................................................................20
Overzeese kolonisate en de Atlantsche revolutes.......................................................................22
Hoofdstuk 4 De spanning tussen gemeenschap en individu: sociaal-culturele ontwikkelingen.......26
Huwelijkspatronen en gezinsvorming...........................................................................................26
Sociale ordening, sociale zorg en disciplinering............................................................................28
Veranderend wereldbeeld en privatsering...................................................................................31
Hoofdstuk 5 Besluit bij Deel I............................................................................................................34
Deel II Vanaf de Great Divergence, ca. 1800 – heden...........................................................................36
Hoofdstuk 6 Inleiding bij deel II........................................................................................................36
Hoofdstuk 7 Expansie, stagnate en globalisering: economische ontwikkelingen............................39
Industrialisate en groei van de wereldhandel tot de Eerste Wereldoorlog..................................39
Conflict en stagnate tussen 1 91 4 en 1 945...................................................................................42
Insttutonele vernieuwing en economische groei na 1 945...........................................................44
Veranderende prioriteiten en nieuwe spelers, 1 973 – 201 0..........................................................47
Hoofdstuk 8 Staatsvorming, democratsering en sociale zorg: sociaal-politeke ontwikkelingen.....51
Natestaten, social engineering en internatonale samenwerking................................................51
Democratsering en burgerschap..................................................................................................54
Sociale politek en de opkomst van de verzorgingsstaat...............................................................57
Hoofdstuk 9 Nieuwe mogelijkheden, nieuwe waarden en normen: sociaal-culturele ontwikkelingen
..........................................................................................................................................................61
Demografsche veranderingen en de risico’ss van het bestaan......................................................61
Sociale orde en sociale mobiliteit..................................................................................................62
Disciplinering en tegenbewegingen..............................................................................................66
Levensstjlen, wereldbeelden en de ‘gidsrol’s van Nederland.........................................................67
Lisa Jurrjens 1
,Samenvatting De Wereld en Nederland (2011)
Hoofdstuk 10 Besluit bij deel II.........................................................................................................70
Lisa Jurrjens 2
,Samenvatting De Wereld en Nederland (2011)
Deel I Vóór de Great Divergence, ca. 1000 – ca. 1800
Hoofdstuk 1 Inleiding bij deel I
Bevolkingsontwikkeling en natuurlijke omgeving
Voor de wereld als geheel wordt geschat dat de bevolking is toegenomen van ongeveer 260
miljoen mensen in het jaar 1000 tot zo’n 950 miljoen mensen omstreeks 1800.
Binnen Europa waren Frankrijk, Italië, Spanje, Duitsland, Oostenrijk/Hongarije en
Rusland de dichtst bevolkte gebieden. Omstreeks het jaar 1000 woonde de overgrote
meerderheid van de wereldbevolking op het platteland.
Het overwicht van het platteland bleef ook in de volgende eeuwen bestaan, hoewel de
urbanisatie in verschillende delen van de wereld wel iets toenam, vooral in Europa. In 1800
telde de wereld zes steden met meer dan een half miljoen inwoners, namelijk drie in Azië –
Beijing, Canton en Edo (Tokyo) – en drie in Europa – Constantinopel (Istanbul), Parijs en
Londen.
Het percentage stadsbewoners hing in sterke mate af van de agrarische productiviteit.
Deze hing vervolgens weer nauw samen met het klimaat. De elfde en twaalfde eeuw lieten
een opwarming zien; daardoor steeg de agrarische productie. Dit was de tijd dat de bevolking
in Europa sterk groeide. Daarop volgde een langdurige daling van de gemiddelde temperatuur
vanaf ongeveer 1570. Pas in de negentiende eeuw kwam deze ‘Kleine IJstijd’ ten einde.
De Europese bevolkingsstijging van de twaalfde eeuw werd niet alleen opgevangen
door de nieuwe steden, ook kwam vanuit het westen een grootschalige kolonisatie op gang
naar het veel minder dicht bevolkte gebied ten oosten van de Elbe. Zowel de verstedelijking
als het wegtrekken van grote groepen naar het oosten ging gepaard met het afbrokkelen van
het feodalisme.
De gevolgen van de Kleine IJstijd verschilden per continent. In gematigde luchtstreken
in Europa, China en Noord-Amerika daalde de productie in de landbouw en kwamen er meer
misoogsten, wat weer tot een explosie van de voedselprijzen en een stijging van de sterfte kon
leiden. In West-Afrika schoof de grens van de savanne en de woestijn op naar het noorden en
een veel groter gebied kon voor de landbouw worden gebruikt.
Langeafstandsverbindingen
Tussen 1000 en 1800 kwamen regelmatige contacten tussen de verschillende delen van de
wereld tot stand. De versnellingsfasen deden zich grofweg voor tussen 1000 en 1300 en
tussen 1500 en 1650.
In de eerste versnellingsfase speelde Europa een ondergeschikte rol. De impulsen
kwamen uit het Midden-Oosten en Centraal- en Oost-Azië. De commerciële expansie in de
wereld van de islam en in China zorgden voor een enorme uitbreiding van het netwerk aan
langeafstandsverbindingen.
In de tweede versnellingsfase, die aan het eind van de vijftiende eeuw begon, liep
Europa daarentegen voorop en groeide zelfs uit tot een gebied van centrale betekenis. Er
ontstond niet alleen een nieuwe regelmatige verbinding tussen Europa en Azië rond Kaap de
Goede Hoop, maar er kwam ook voor het eerst regulier verkeer over de Atlantische Oceaan
tussen Europa, Afrika en Amerika op gang.
Lisa Jurrjens 3
,Samenvatting De Wereld en Nederland (2011)
Volgens sommige onderzoekers zou de ‘geboorte’ van globalisering te dateren zijn
met de aankomst van Columbus in Amerika; anderen kiezen liever voor het jaar 1571, toen
een permanente verbinding over de Stille Oceaan tot stand kwam, waarlangs zilver uit de
mijnen in Spaans-Amerika rechtstreeks naar China begon te stromen.
Andere historici hebben betoogd dat niet gesproken kan worden van globalisering
zolang internationale goederenmarkten nog niet zijn geïntegreerd. Globalisering zou dus pas
in de loop van de negentiende eeuw op gang zijn gekomen.
Maar veel sociaal-historici benadrukken dat globalisering niet strikt als een
economisch fenomeen moet worden opgevat. Globalisering kon verschillende vormen
aannemen, bijvoorbeeld ook culturele, religieuze, sociale of politieke.
Hoewel Europeanen zich vóór de negentiende eeuw nauwelijks in het binnenland van
Afrika waagden, waren de consequenties van de nieuwe ontwikkelingen in dat continent niet
minder voelbaar. De basis voor de rijkdommen die verdiend werden met de karavaanhandel
kwam onder druk te staan. Indirect had dit ook effecten voor de belastinginkomsten van het
Ottomaanse Rijk. Afrika ten zuiden van de Sahara werd bovendien zwaar getroffen door de
groei van de slavenhandel.
De globalisering uitte zich voor de Europeanen ook in een grotere mobiliteit. Een
groeiend aantal Europeanen verliet zijn vertrouwde omgeving om naar een grote stad te
trekken, op zee te varen, dienst te nemen in een leger, tijdelijk in een andere streek te werken
of zich blijvend in een kolonie overzee of elders op het Europese continent te vestigen.
Uitbreiding en intensivering van langeafstandsverbindingen werkte ook op andere
manieren door in de cultuur. Zo kwamen christelijke geleerden vanaf de twaalfde eeuw in
Zuid-Spanje in aanraking met het rijke erfgoed aan Griekse geschriften over de natuur.
Eenmaal vertaald in het Latijn oefenden deze Griekse teksten een grote invloed uit op de
ontwikkeling van de wetenschap in Europa. Religies konden zich, dankzij de groei van
langeafstandsverbindingen, naar andere delen van de wereld verbreiden. En de toenemende
vervlechting tussen verschillende delen van de wereld liet ook haar sporen na in de materiële
cultuur.
In het kielzog van mensen volgden planten, dieren en ziektekiemen. De pest, die in het
midden van de veertiende eeuw een op de drie mensen in Europa wegmaaide, bereikte deze
streken via de intensief gebruikte handelsroutes door Centraal-Azië. Bloedige
veroveringsoorlogen en de gedwongen arbeid in mijnen verhoogden de risico’s van het
bestaan, maar vooral ziekten als de pokken, de mazelen en de griep maakten talloze
slachtoffers.
Contouren van veranderingen in de drie basisproblemen
Veranderingen in inkomenspeil waren vóór de negentiende eeuw niet zo spectaculair als
daarna. Met de Industriële Revolutie, die aan het eind van de achttiende eeuw in Engeland
begon, werd een sterkere en langdurige stijging van het inkomenspeil mogelijk. Vrije
loonarbeid nam hier en daar toe, maar in grote delen van de wereld (inbegrepen veel Europese
koloniën) breidden zich integendeel systemen van gedwongen arbeid uit.
Ingrijpende veranderingen deden zich ondertussen wel voor in machtsvorming en
machtsverdeling. Er werden staten gevormd, er kwamen nieuwe typen staten op, er
ontstonden systemen van staten en sommige staten breidden hun macht uit tot ver overzee. De
Lisa Jurrjens 4
, Samenvatting De Wereld en Nederland (2011)
interne structuur van staten veranderde ook, door centralisatie en bureaucratisering in
bijvoorbeeld de financiering van het staatsapparaat.
De risico’s van het bestaan waren voor de meeste mensen in de wereld anno 1800 niet
of nauwelijks geringer dan achthonderdjaar ervoor. De meerderheid van de bevolking leefde
nog steeds op het platteland, maar door het afbrokkelen van de feodale machtsstructuren
verdwenen de communale banden en nam de vrijheid van arbeid, beweging en woning toe.
Ook de taakverdeling bij de opvang van risico’s veranderde; langzaam trok de overheid steeds
meer voorzieningen naar zich toe.
Lisa Jurrjens 5
