Chapter 11 - The Later Middle Ages (1300 - 1450)
Prelude to Disaster
Aan het begin van de 13e eeuw matigde de Europese economie. Door klimaatverandering
verminderde de voedselproductie. Heersers slaagden er niet in dit op te lossen. Tussen
1000 en 1300 was het warmer dan normaal, maar vanaf 1300 werd het kouder en natter.
Veel oogsten faalden en voedsel over lange afstand regelen was duur en ingewikkeld. Dit
leidde tot de Grote Hongersnood van 1315 tot 1322. Door minder voeding daalde ook de
productiviteit en stegen de prijzen en kans op ziekten.
Ook daalde de bevolking door ziekten, uitstellen van huwelijken en de afname van
voortplanting. Men verliet hun dorpen en uitte hun woede op de rijken en Joden. Heersers
hun ingegrepen deden weinig tegen de problemen.
The Black Death
Door het koude weer, slechte hygiëne, ongedierte, gefaalde oogsten en ondervoeding was
de Europese bevolking gevoelig voor ziekten. Door de verbetering van schepen rond 1300,
gingen mensen over zee met vracht, maar namen ook veel ongedierte mee. Ziekten konden
zich hierdoor makkelijk verspreiden, zoals de Zwarte Dood vanaf 1347, verspreid door luizen
(normaal enkel onder ratten). Men denkt dat het hier ging om de builenpest, maar hier is
geen zekerheid over. Voor deze rattenziekte zouden normaal de ratten bijna uitgeroeid
moeten zijn, om over te slaan op mensen (zoönose). Dit was echter niet het geval. De
symptomen van deze ziekte waren in ieder geval ernstig en besmette makkelijk andere
mensen.
Vanaf 1346 verspreidde de ziekte zich door geheel Europa. Eerst voornamelijk in zuid, maar
door migratie uit angst voor de ziekte ook naar noord. Het Romeinse rijk en Byzantijnse Rijk
werden oa hard geraakt. Men wist niet hoe het bestrijd moest worden. De ziekte kwam door
de tijd heen nog meerdere keren terug, maar minder extreem. Verbeterde hygiëne en
quarantaine verminderde de gevolgen.
De ziekte leidde ook tot inflatie. De productie daalde door het hoge sterftecijfer. De inflatie
duurde tot eind 14e eeuw. Door personeelstekort kon men betere werkomstandigheden
eisen. De welvaart steeg onder de mensen die de ziekte hadden overleefd. Ook vertrokken
veel priesters na de plaag. Zij hadden voor de zieken moeten zorgen. Na de plaag werden
meerdere universiteiten en colleges opgezet, waar een deel van deze priesters
waarschijnlijk ook heen waren vertrokken.
Ondanks dat men hun geliefden verliet om de ziekte te ontwijken, kwam met ook dichterbij
God. De ziekte werd gezien als een straf en zo ontstonden er groepen als flagellanten. Aan
de andere kant gaven mensen ook de Joden de schuld, wat leidde tot de moord op
duizenden Joden, vooral in DU en FR.
The Hundred Years’ War
Vanaf 1337 tot 1453 heerste in Europa de Honderdjarige Oorlog tussen FR en ENG.
Oorzaken van deze oorlog waren onenigheden over recht op land, economische conflicten
en discussie over de opvolger van de Franse troon. Een provincie in Zuid-FR, Aquitaine,
was onderdeel van de Engelse kroon geworden via huwelijk en later bij Henry III in
,overeenstemming met Louis IX (Verdrag van Parijs). Het Franse beleid in de 14e eeuw was
echter sterk expansionistisch en de Franse koningen besloten het hertogdom op te nemen in
het koninkrijk Frankrijk. Hierdoor werd dit een gecompliceerd gebied.
De directe politieke oorzaak was discussie over wie de Franse troon na Karel IV zou erven,
aangezien Karel kinderloos stierf. Karel had een zus, maar haar zoon was de Engelse
koning Edward III. Franse edelen wilden hen niet op de troon hebben. Als excuus gebruiken
ze dat de zus, Isabella, een vrouw was en het daarom niet via haar mocht gaan.
Philip VI kreeg in 1328 de troon. Edward erkende Philips heerschappij over Aquitaine in
1329. Acht jaar later nam Philip dit gebied in. Edward zag dit als een reden tot oorlog en
vond dat hij de kroon moest krijgen. Als reactie hierop verlieten de Franse edelen Philip voor
meer onafhankelijke macht, met als excuus dat ze achter Edward stonden. Hierdoor
ontstond een Franse burgeroorlog. Ook werkten Schotland en Frankrijk samen. Dit
resulteerde beiden in een langere oorlog. Verder leidde koninklijke propaganda in FR en
ENG tot opkomend nationalisme en haat naar de ander.
Vlaanderen viel officieel onder de Franse kroon, maar handelde veel met de Engelsen voor
wool. Deze voorspoed ging ook bergafwaarts door de oorlog. De oorlog leidde ook weer tot
groeiende voorspoed onder edelen en ridders, door de diensten die zij verleenden.
De oorlog werd vooral op Franse grond gevochten, omdat Engeland bereiken ingewikkeld
was door de Engelse vloot. Engeland was militair verder ontwikkeld, waardoor ze in het
begin veel wonnen. Na een korte vrede vocht FR echter verder en kreeg veel terrein terug.
Hierna volgde weer een korte pauze door interne conflicten. Maar in 1415 viel Henry V FR
weer binnen. Hij veroverde veel gebieden en trouwde de dochter van de Franse koning. Als
zij zonen zouden krijgen, zouden zij de troon erven. Maar in 1422 overleed Henry opeens.
Toch vochten de Engelsen door.
Jeanne d’Arc mengde zich in de oorlog vanaf 1428, volgens haar gestuurd door God. Ze
verjoeg de Engelsen en Bourgondiërs bij Orléans. Uiteindelijk werd ze gevangen genomen,
verkocht en verbrand door de Engelsen. De Bourgondiërs merkten dat de machtsbalans was
veranderd en wisselde van kant. Normandië en Aquitaine werden in de 1440s terug
genomen door de Fransen. In Engeland groeide de behoefte aan het einde van de oorlog.
De oorlog was duur, het parlement was tegen de oorlog en de Fransen waren aan het
winnen. Aan het einde van de oorlog in 1453 had Engeland enkel nog één dorp.
De oorlog in in beiden landen de internationale handel aangetast. De Fransen zaten met
geruïneerde landbouwgrond terwijl de Engelsen extreem hoge wool prijzen hadden door
hoge belasting voor de oorlog. Ook hadden veel gewone inwoners van de landen
gevochten, waardoor de sociale orde was aangetast. De oorlog had ook technische
experimenten gestimuleerd, waardoor nieuwe wapens waren ontstaan.
Verder ontwikkelde in het Engelse parlement tussen 1250 en 1450 representatieve
bijeenkomsten. Ze kregen meer invloed en ridders en rijke stadsbewoners (‘Commons’)
scheiden zich van de edelen. Vanaf 1341 mocht de Engelse koning alleen belasting eisen
met toestemming van het Parlement.
In FR hadden ze geen nationale bijeenkomst, engel regionaal of provinciaal. Op nationaal
niveau waren er te veel verschillen; ook voor een nationaal gevoel. Men wilde geen
nationale bijeenkomst, bang dat het veel zou kosten en onafhankelijkheid van gebieden zou
, afnemen. Daarom lag het bij de koning, maar deze wilde of kon zo’n bijeenkomst niet bijeen
roepen.
Challenges to the Church
De christelijke kerk begon in de 14e eeuw meer aandacht te geven aan wereldlijke
problemen en minder aan mensen. Als reactie op dit matige leiderschap ging men de macht
van de paus en kerk uitdagen. Conflicten tussen kerk en nationale leiders kwam vaak voor.
De Franse koning Philip kwam in conflict met de paus en dwong Clement V te schikken in
Zuidoost-FR voor 67 jaar: Babylonische Ballingschap. Dit beschadigde de goede naam van
de Paus. Men wilde verandering. Urban VI werd de nieuwe paus in Rome, maar dit werd al
snel weer ongedaan gemaakt, aangezien hij toch niet geschikt bleek te zijn. In dit jaar, 1378,
werd Clement VII de nieuwe paus in Avignon. Dit was het begin van de Westers Schisma,
wat de kerk tot 1417 splitste. Europese landen gingen aan verschillende kanten van de twee
pausen staan. Zo erkende de Fransen Clement en de Engelsen Urban. De Schisma tastte
het geloof sterk aan.
Er ontstonden discussie rond de kerk. Men was het er oa niet mee eens dat de Paus alleen
alle macht had. Dit waren concillaristen. In 1409 werd er een bijeenkomst georganiseerd
door kardinalen. Beiden pausen werden afgezet en er werd een nieuwe gekozen. Echter
weigerden de twee pausen te stoppen, wat leidde tot drievoudig Schisma.
Uiteindelijk kwam er een nieuwe raad bij elkaar in de Concilie van Konstanz met drie doelen:
het Schisma eindigen, de kerk reformeren en ketterij beëindigen. Als eerste werden mensen
met nieuwe ideeën over de kerk verbrand. Ook werden de drie Pausen geschrapt en kwam
er een nieuwe: Martin V. Het reformeren werd niet gedaan, maar de Schisma had
aangetoond dat het nodig was.
Leken vormden broederschappen met gezamenlijke activiteiten. In NL kreeg de lekengroep
de Broeders en Zusters van het gewone leven veel aandacht. De monnik Thomas van
Kempis kwam met een boek over het simpele leven, wat velen inspireerde. Ook ervaarden
steeds meer mensen mysticisme.
Social Unrest in a Changing Society
Hongersnood, ziekten, oorlog, verhoogde belastingen, misdaad en verwoeste landbouw
leidde tot opstanden in Europa. Vaak was dit een arm vs rijk situatie. Zo kwam men in
opstand tegen de stijgende belasting in FR: Jacquerie. Na veel schade werd de opstand
neergeslagen. In ENG begonnen boeren beter loon en minder verplichtingen te eisen. Dit
leidde in 1351 tot de Statute of Laborers. Dit verbeterde omstandigheden, maar er bleef een
groot gat tussen boer en hertog, waardoor de frustratie weinig minderde. Ook waren
inwoners angstig geworden door de 100 jarige oorlog. De overheid had regio’s weinig
beschermd, waardoor boeren bitter waren.
In 1381 leidde het ophalen van niet betaalde belasting tot de Engelse Boerenopstand, vooral
in zuidoost-ENG. Koning Richard II gaf valse beloftes aan de leiders van de opstand, and
sloeg de opstand vervolgens gewelddadig neer. De opstand bracht uiteindelijk geen sociale
gelijkheid en horigheid bleef (afnemend) aanwezig, tot het volledig weg was vanaf 1550.
In de 13e eeuw waren gilden georganiseerd, eerst met investeerders, maar een deel ging
ook op zichzelf werken. Dit leidde tot een rijke en arme groep gilden. De rijke groep hoefde
