Ontwikkelingsstoornissen
Inhoudsopgave
HC 1: Inleiding................................................................................................................................................. 3
Wat is normaal? ................................................................................................................................................. 3
Wat is een ontwikkelingsstoornis?...................................................................................................................... 4
Algemeen ontwikkeling framework .................................................................................................................... 4
Vijf modellen van kinderpsychopathologie ......................................................................................................... 5
Ontwikkelingspsychopathologie als een academische discipline........................................................................ 9
ClassificaCe ....................................................................................................................................................... 13
HC 2: Angststoornissen ................................................................................................................................. 15
ClassificaCe en beschrijving (VS andere stoornissen) ....................................................................................... 15
Epidemiologie ................................................................................................................................................... 16
ECologie en de ontwikkeling ............................................................................................................................. 20
Behandelingen .................................................................................................................................................. 20
HC 3: ODD & CD (gedragsstoornissen) ........................................................................................................... 22
DSM VS. empirische classificaCe en epidemiologie .......................................................................................... 22
Ontwikkeling ..................................................................................................................................................... 25
ECologie ............................................................................................................................................................ 26
HC 4: verstandelijke beperkingen .................................................................................................................. 30
Wat is intelligenCe? .......................................................................................................................................... 30
Stabiliteit en variabiliteit van intelligenCe ........................................................................................................ 32
Verstandelijke beperkingen .............................................................................................................................. 32
Screening voor mentale vertraging .................................................................................................................. 36
Riskerende factoren .......................................................................................................................................... 36
HC 4: Dyslexie en dyscalculie ......................................................................................................................... 37
Geschreven taal ................................................................................................................................................ 37
Visuele woordherkenning ................................................................................................................................. 37
Leren lezen ........................................................................................................................................................ 38
Leesproblemen à dyslexie ............................................................................................................................... 39
Dyslexie à theoreCsche overwegingen............................................................................................................ 40
Dyslexie à klinische aspecten .......................................................................................................................... 41
ECologie en intervenCes van taal- en leerstoornissen ...................................................................................... 44
HC 6: Stemmingsstoornissen ......................................................................................................................... 46
DiagnosCsche criteria, klinische symptomen en prevalenCe ............................................................................ 46
1
, ECologische theorieën ...................................................................................................................................... 50
Behandelingsbenaderingen .............................................................................................................................. 53
Suïcide .............................................................................................................................................................. 55
HC 7: Eetstoornissen ..................................................................................................................................... 57
Vroege socialisaCe en eten ............................................................................................................................... 57
Eetproblemen à omschrijving en classificaCe ................................................................................................. 58
Epidemiologie en comorbiditeit ........................................................................................................................ 62
Koers en consequenCes .................................................................................................................................... 62
ECologie en onderhoud..................................................................................................................................... 63
Beoordeling en behandeling ............................................................................................................................. 65
HC 8: ADHD en ASS ....................................................................................................................................... 67
A^enCon Deficit HyperacCvity Disorder (ADHD) .............................................................................................. 67
Behandelingsbenaderingen ADHD ................................................................................................................... 72
AuCsme Spectrum Stoornis (ASS) ..................................................................................................................... 73
ASS bij meisjes .................................................................................................................................................. 75
AuCsme-gerelateerde stoornissen .................................................................................................................... 77
ECologische theorieën ...................................................................................................................................... 77
Behandeling ...................................................................................................................................................... 77
HC 9: Beoordeling en behandeling & Risico’s in de familie ............................................................................. 80
StaCsCsche theorieën ....................................................................................................................................... 80
Dynamische theorieën ...................................................................................................................................... 82
Beoordeling & behandeling .............................................................................................................................. 84
2
, HC 1: Inleiding
Inleiding
50% van de mensen hee1 op een moment in het leven last van een mentale stoornis of mentale
problemen. Ontwikkelingsstoornissen zijn een groot probleem, het is een con@nuüm waarmee we
allemaal te maken krijgen (angststoornissen, depressieve stoornissen, ADHD, ODD, vormen van
verstorend gedrag)
Wat is ‘normaal’? à Iedereen vertoont op een bepaalde lee1ijd
kenmerken van een ontwikkelingsstoornis, maar wanneer voldoe je daar
nu echt aan?
Plaatje = piramide van welke gedragingen voorkomen op welke lee1ijd, en
hoeveel % van de jongens dat gedrag laten zien (een groot percentage
jongens laten kleine probleemgedragingen als stelen en liegen zijn)
- Overt pathways = gedrag dat je echt kan zien. Het is gedrag
tegen een persoon, niet tegen een eigendom (moord, verkrachCng)
- Covert pathways = gedrag dat niet heel goed zichtbaar is. Het is gedrag dat je probeert te
verstoppen (inCmidaCe, roddelen, diefstal, vandalisme)
Plaatje = de blauw omlijnde
stoornissen zijn externaliserende
stoornissen. De groen omlijnde
stoornissen zijn internaliserende
stoornissen à Vrouwen lijden
sneller aan internaliserende
stoornissen, mannen aan
externaliserende stoornissen
Wat is normaal?
Abnormaliteit = gedrag dat afwijkend is van het gemiddelde of de norm. Het hee1 verschillende
verschijningsvormen à er is sprake van (1) een regressie/achterstand, (2) een te hoge of een te lage
frequen@e of intensiteit van bepaald gedrag, (3) aanhoudend gedrag, (4) gedrag dat niet past bij de
situa@e, (5) abrupte veranderingen in gedrag, (6) verschillende soorten problema@sche gedragingen bij
elkaar (7) kwalita@ef verschil met het normale
7 criteria voor het definiëren van abnormaliteit:
1. Lee*ijd à op 5-jarige lee<ijd is het normaal om bang te zijn voor monsters, wanneer dit op 16-
jarige lee<ijd nog zo is praten we over symptomen van stoornissen
2. Cultuur, sociale context à bepaald gedrag kan binnen de ene context/cultuur geaccepteerd
worden en binnen een andere context/cultuur als afwijkend gezien worden (ADHD à binnen
gedisciplineerde culturen wordt chaoCsch en druk gedrag niet gewaardeerd)
3. Tijdsgeest à de DSM-V is erg @jdsgebonden, tegenwoordig zijn er meer ADHD-classifica@es dan
vroeger. Vroeger dachten mensen dat je bezeten was wanneer je je anders gedroeg dan de norm
4. Geslacht à jongens laten meer externaliserende gedragsproblemen zien, meisjes meer
internaliserende. Daarnaast worden er bij meisjes minder stoornissen gediagnos@ceerd, omdat
onderzoek zich vooral richt op jongens (aangezien die meer gedragsproblemen laten zien)
5. Sociale factoren à verhoogde verwachCngen, scheiding van ouders
6. Veranderingen in leefs=jl à er is meer focus gekomen op het lichaam (door sociale media) en
experimenteren met drugs is normaler geworden, zeker in de adolescen@e
3
, 7. Perspec=ef van volwassenen à wat zien volwassenen als abnormaal? Er zijn namelijk steeds
meer overbezorgde ouders die bij normale dingen al aan de bel trekken (dit is ook cultuur- en
leefs@jl gebonden) à hee1 het kind werkelijk een stoornis of zijn de ouders overbezorgd?
Wat is een ontwikkelingsstoornis?
Psychopathologie/ontwikkelingsstoornis = observeerbaar gedrag dat ooit wel, maar nu niet meer past bij
het ontwikkelingsniveau van het kind
- Bij 15-20% van de opgroeiende jongeren is er sprake van een ontwikkelingsstoornis à 10%
hiervan is erns@g en 10% is mild
- 50% hee1 ergens in de levensloop symptomen van een stoornis, maar het wordt een stuk
minder vastgesteld
Ontwikkelingspsychopathologie = de studie van alle ontwikkelingsprocessen die bijdragen aan, of
beschermen tegen, psychopathologie à is een divers en ingewikkeld gebied omdat je per individu moet
kijken welke factoren een rol spelen
- Het is ingewikkeld en interessant omdat er veel belang bij is à waar komen stoornissen
vandaan? Wat houdt ze in stand?
- Echter is er nog weinig bekend over de e=ologie (= oorzaken) en pathofysiologie (= biologische
processen)
- Therapeu@sche interven@es en behandelingen zijn maar deels effec=ef à het is vooral het
bestrijden van symptomen (= symptoma@sch) en het wordt dus niet volledig genezen
- Veel interven@es zijn duur, indringend en niet onderbouwd door wetenschappelijke gegevens à
er zijn 240 evidence-based interven@es onderzocht, waarvan maar zeven als effec@ef bewezen
zijn
Algemeen ontwikkeling framework
Er zijn vijf contexten die je bij elk individu mee moet nemen in de afweging en die in veel modellen
terugkomen à (1) biologische, (2) individuele, (3) familie of gezins- (4) sociale en (5) culturele
context
Ecologische en transac@onele model
Sameroff & Bronfenbrenner: ecologische en transac@onele model =
1. Kern = het individu (lee<ijd, geslacht) en de biologie (genen)
2. Microsysteem = de directe omgeving à ouders, relaCes, vrienden,
familie, sociale kenmerken
3. Mesosysteem = interac@es tussen het individu en het microsysteem à
invloed van lee<ijdsgenoten, gesprek tussen ouders en leerkracht
4. Exosysteem = buurt, omgeving à werk van de ouders, buren, de
omgeving waarin je opgroeit, vrienden van familieleden, context van
scholen
5. Macrosysteem = de maatschappij en cultuur à poliCek, economie, rechten, sociale normen
6. Alleen bij Bronfenbrenner à Chronosysteem = historische @jd en leefgeschiedenis (overlijden
van dierbaren, trauma)
à Deze systemen beïnvloeden elkaar (= transac@onaliteit) à de economie (macrosysteem) hee< invloed
op de school waar je naartoe gaat (exosysteem). Deze school bepaalt weer welke vrienden je zal krijgen
(microsysteem). Hech=ng is belangrijk tegen de ontwikkeling van een ontwikkelingsstoornis, of het
beschermen van de ontwikkelingsstoornis als deze er al is
- Proximale factoren = factoren die het kind van dichtbij beïnvloeden (microsysteem)
4
, Bijdragen van en kri@ek op het model
Bijdragen:
1. Systema@sch onderzoek naar de micro- en macro-afme@ngen van omgevingssystemen
2. Aandacht voor de verbindingen tussen omgevingssystemen
3. Nadruk op andere sociale contexten dan het gezin
Kri@ek à de invloed van biologische en cogni=eve factoren wordt onderschat. In latere versies van het
model zijn de biologische invloeden dan ook toegevoegd
Ecologische theorieën
Er is veel overlap tussen ecologische modellen:
- Transac=oneel à het zijn allemaal mul@disciplinaire modellen die rekening houden met (de
wisselwerking tussen) verschillende contexten
- Er zijn minimale varia@es per model en elk model focust zich op de levensloop
- Er wordt wel een onderscheid gemaakt tussen risicofactoren op proximaal of distaal niveau:
• Proximaal = dichtbij à deze factoren hebben voornamelijk vroeg in de ontwikkeling invloed
(opvoeding)
• Distaal = verdere lagen van het model à deze factoren hebben voornamelijk op latere
lee1ijd invloed (adolescen@e) (een werkloze ouder zal indirect invloed hebben op het kind)
Vijf modellen van kinderpsychopathologie
1) Het medische model
Het medische model stelt dat psychopathologie het gevolg is van organisch disfunc=oneren. Het is
individueel gebonden en dus los van de context. Daarnaast kan je de psychopathologie classificeren en
dus diagnos@ceren (DSM, ICD-10) à het is dus een classificerende en vrij eenduidig model
2) Het gedragsgeoriënteerde model
Volgens het gedragsgeoriënteerde model worden individuen niet geboren met problemen, maar is
gedrag aangeleerd. Hierbij komt gedrag tot stand door de interac=e tussen het individu en de omgeving.
Gedrag is het resultaat van leerprincipes, waarbij psychopathologie zich uit in een overmaat of een
tekort in de frequen@e of intensiteit van gedrag, vergeleken met culturele en ontwikkelingsnormen.
Het aanleren van gedrag kan op vier manieren (4 leerprincipes):
1. Watson: klassiek condi@oneren (hond van Pavlov) = eerst is er een ongecondi=oneerde s=mulus
(voedsel), waardoor er een ongecondi=oneerde respons volgt (kwijlen). Daarna wordt er een
neutrale s=mulus aangeboden (bel, hierdoor gaat de hond niet kwijlen). Vervolgens worden de
bel en het eten samen aangeboden, waardoor de hond na een @jdje al gaat kwijlen als hij alleen
de bel hoort. Dit noemen we een gecondi=oneerde respons. De bel is nu van een neutrale
s@mulus naar een gecondi=oneerde s=mulus gegaan
• Watson: een (angst)stoornis is het gevolg van condi@onering (LiKle Albert en de rat, waarna
Albert een grote angst had opgebouwd voor raKen)
• S@mulus generalisa@e = als een nieuwe s@mulus veel op een gecondi@oneerde s@mulus lijkt,
wekt dit ook een gecondi@oneerde respons op. De gecondi@oneerde s@mulus generaliseert dus
naar andere gelijke s@muli, wat een belangrijk overlevingsmechanisme is (gebeten door een grote
hond (CS), waardoor je daarna ook bang bent voor andere honden (CR))
• S@mulus discrimina@e = er worden twee verschillende gecondi@oneerde s@muli aangeboden,
waarbij de ene wel wordt gevolgd door een ongecondi@oneerde s@mulus en de andere niet.
Hierdoor leert iemand onderscheid te maken tussen twee op elkaar lijkende s@muli à als de
eerste gecondi@oneerde s@mulus gecombineerd wordt met een ongecondi@oneerde s@mulus en
de tweede gecondi@oneerde s@mulus niet, dan zal enkel bij de eerste gecondi@oneerde s@mulus
een gecondi@oneerde respons plaatsvinden
5
, 2. Skinner: operant condi@oneren = gedrag aanleren gebeurt door na afloop te straffen of te
belonen. Hij onderscheidt drie verschillende manieren:
1. Bekrach=ging = goed gedrag belonen (puppy trainen en belonen met snoepjes)
o Posi@eve bekrach@ging = toevoegen van een aangename s@mulus
o Nega@eve bekrach@ging = wegenemen van een onaangename s@mulus (de hele Cjd
met pannen achter je zoon aan lopen en stoppen wanneer hij zijn eten op hee<)
2. Ex=nc=e = uitdoving à de operante respons zal verzwakken en verdwijnen als de
bekrach@ger niet langer wordt toegediend
3. Punishment = straffen (elektrische schok toedienen)
o Posi@eve straf = toedienen van een onaangename s@mulus (je laat je kind in de
hoek staan zodat hij stopt met schelden)
o Nega@eve straf = wegnemen van een aangename s@mulus (telefoon innemen totdat
je kind stopt met scheld)
- Vermijdingsleren = een vorm van nega@eve bekrach@ging doordat de aversieve s@mulus wordt
weggenomen/vermijden (iemand met een angststoornis, vermijdt bepaalde situaCes waardoor
de angststoornis in stand gehouden wordt)
3. Imita@e/observa@oneel leren = baby eendjes leren van de moeder door te kijken hoe zij het doet,
kleine kinderen doen je na als je je tong uitsteekt. An=sociaal gedrag is gedrag waar je niet mee
geboren wordt, maar wat je aanleert. Als je iets kan aanleren kan je het ook afleren
4. Bandura: sociaal leren/sociale leertheorie = je leert door anderen te observeren in sociale
contexten (= modelling), dit vervolgens te repliceren en te onthouden à hij introduceerde dus
cogni@eve processen aan het leren van gedrag. In het bobo doll-experiment kregen drie groepen
kinderen een filmpje te zien waarbij een volwassene een pop sloeg en schopte. In de eerste
condi@e zagen de kinderen dat de volwassene beloond werd. In de tweede condi@e zagen de
kinderen hoe de volwassenen werd aangesproken op het agressieve gedrag. In de derde condi@e
werd de volwassene niet gestra1, maar ook niet beloond à kinderen die de agressieve
modelling kregen gingen de pop zelf ook slaan of schoppen, kinderen die geen filmpje te zien
kregen ging normaal om met de pop à agressief gedrag is aangeleerd
3) Het cogni@eve model
Piaget à ontwikkeling verloopt in een vaste volgorde en via een vast schema. Hierbij zijn er vier fasen
1. 0 – 2 jaar à sensomotorische fase = motoriek, zintuigen
• Objectpermanen@e = als een s@mulus verdwijnt, zal er in het begin gedacht worden dat de
s@mulus daadwerkelijk weg is (als de moeder niet zichtbaar is, bestaat ze niet)
2. 2 – 7 jaar à pre-opera@onele fase = spreken, verfijning van motoriek, mentale representa@es,
egocentrisme (zelOewustzijn, jezelf kunnen herkennen in de spiegel)
• No@e van conserva@e = na 5 jaar begrijp je dat in een smal, hoog glas net zoveel water zit als een
laag, breed glas
3. 7 – 12 jaar à concreet opera@onele fase = cogni@e ontwikkelt zich, logisch redeneren, je kan
ordenen en tellen, meer figura@ef denken, categoriseren
4. 12+ jaar à formeel opera@onele fase = abstract denken, wetenschappelijk redeneren, hypothesen
formuleren en testen
à Kri=ek op Piaget à het model is erg gefocust op wat er in het hoofd gebeurt en houdt geen rekening met
andere factoren
6
, Piaget: schema = bouwstenen van kennis, een stukje kennis. Dit schema kan je toepassen voor nieuwe
s@muli (een kind weet dat een kat een dier is met vier poten, een staart en een harige vacht. Wanneer
het kind een kat zien, kan hij/zij dit schema toepassen om te weten dat het een kat is)
- Assimila@e = we veranderen nieuwe informa=e zodat het in onze bestaande schema’s past à
bestaande kennis die kan worden gebruikt in een nieuwe situa@e (een kind dat
objectpermanenCe leert, en dus leert dat een blokje onder een deken niet betekent dat het blokje
weg is, zal ook weten dat wanneer de ouder weg is, dit niet betekent dat de ouder echt
verdwenen is) à proberen de wereld te snappen a.d.h.v. de bestaande schema’s
- Accommoda@e = we herstructureren wat we al weten zodat de nieuwe informa@e beter past à
aanpassing van het bestaande schema, om met nieuwe situa@es om te kunnen gaan (een
naaktkat voldoet niet aan het schema wat een kind hee< van een kat, en dus moet hij/zij zijn
schema aanpassen)
Crick & Dodge à Social Informa@on Processing (SIP-model) = cogni@ef model over hoe je informa@e
opneemt in zes fasen. Dit staat allemaal in connec@e met je ‘data base’ = je geheugen, regels, sociale
schema’s en sociale kennis
1. Encoderen van cues = aandacht hebben voor zowel interne als externe cues
2. Interpreta@e van cues = de evalua=e van de situa@e, jezelf en de ander à causale alribu@e en
interpreta@eve processen (evaluaCe van het verwezenlijken van je doelen, evaluaCe van verleden
prestaCes, zelfevaluaCe en evaluaCe van anderen) à waarom is deze emo@e aanwezig, waarom is
mijn moeder boos?
3. Verduidelijken van doelen = het reguleren van arousal à wat wil ik met de situa@e doen? Wil ik mijn
moeder troosten?
4. Respons toegang of construc@e = wat is jouw respons?
5. Respons keuze = responsevalua@e, verwach=ngen van de uitkomst, zelf-effec@viteit evalua@e,
respons selec@e à welke respons ga je uitvoeren en wat verwacht je dat er gaat gebeuren als je het
doet?
6. Gedrag vaststelling = het daadwerkelijk uitvoeren van de specifieke respons. Mogelijk volgt er een
(peer) evalua@e. Hierna begin je weer bij fase 1
4) Het psychoanaly@sche model
Freud: klassieke psychoanalyse = gedrag wordt bepaald door de drie belangrijke structuren/dri*en ID,
EGO en SUPEREGO. Daarnaast zijn er een aantal psychoseksuele fasen, waarbij veel gedrag seksueel
bepaald is. Per fase zijn er fixa@es en regressies. Wanneer je niet succesvol uit een fase komt blijf je erin
hangen en zorgt dit voor problemen op latere lee1ijd
- Nog steeds erg invloedrijk
- Kri=ek = het is een complexe theorie en de aannames/assump@es van de theorie zijn las@g te
toetsen. Daarnaast is het gebaseerd op klinische observa@es en is er geen objec@eve data
Erikson: egopsychologie = psychosociale ontwikkeling loopt volgens acht fasen, waarbij er in elke fase
ander behoe1en en vragen zijn (deze fases moet je globaal kennen). Erikson is de grondlegger van het
begrip ‘iden@teit’.
1. Zuigelingenfase (0 – 2 jaar) à vertrouwen VS wantrouwen = kan ik anderen vertrouwen? Vooral
de moeder of verzorger speelt hierin een belangrijke rol. Het vormt de basis voor het
vertrouwen van anderen. Het succesvol afsluiten van deze fase resulteert in hoop
2. Peuterfase (2 – 4 jaar) à autonomie VS schaamte = kan ik zijn wie ik echt ben? Je ontdekt je
eigen voorkeuren en interac@es met peers dragen bij aan een gevoel van eigenwaarde
3. Kleuterfase (4 – 5 jaar) à ini@a@ef VS schuld = is het goed wat ik doe? Ben ik goed of slecht? Je
ontdekt de wereld. Vrienden dragen bij aan het maken van keuzes. Je gaat ini@a@ef nemen,
waarbij conflicten bijdragen aan emo@eregula@e (conflicten zijn dus niet per se slecht)
7
