Juridische en ethische aspecten van opvoeding en ontwikkeling
Voorbereiding thema 1 - afstemming & gezag
- Wie is wettelijk gezien de ouder van een kind en heeft de bijbehorende bevoegdheden,
zoals het geven van toestemming bij behandeling van kind
- Zeggenschap
Afstamming
- Vaak zijn biologische ouders ook juridische ouders, maar niet altijd
- Adoptieouders zijn wel de juridische ouders, maar het kind is niet biologisch
afkomstig van hen
- 2 vrouwen die samen ouder willen worden, maken gebruik van een zaaddonor, de 2
vrouwen zijn dan de juridische ouders, maar ze zijn allebei/ 1 van hen is niet de
biologische ouder
- Juridische ouderschap ontstaat door:
1. Geboorte meerderjarige vrouw die bevalt is automatische juridische ouder van
het kind, voor de man is het iets complexer
2. Erkenning als een man en vrouw die samenwonen een kind krijgen, moet de
man het kind erkennen, maar bij een huwelijk hoeft dat niet
3. Adoptie
- Juridische ouder worden heeft gevolgen, denk aan: naam, nationaliteit, erfrecht
- Maar ook rechten en plichten in juridisch ouderschap
- Zeggenschap over een kind is NIET automatisch het gevolg van afstamming
- Toestemming geven voor bijvoorbeeld een vaccin kan een juridische ouder alleen als
zij/hij ook gezag uitoefent
Gezag
- Minderjarigen onder het wettelijke vereiste gezag
- Alle minderjarigen moeten onder gezag staan
- Definitie burgerlijk wetboek: “Recht en plicht van ouders om het kind te
verzorgen en op te voeden”
- Zorgen voor zowel de geestelijke als lichamelijke welzijn en veiligheid van het kind
- Bevorderen van de ontwikkeling van de persoonlijkheid
- Ouders hebben een grote mate van vrijheid om dit waar te maken (wel/niet inenten,
schoolkeuze, hobby’s, wel/niet kinderopvang etc.)
- … maar er zijn wel een aantal beperkingen (bijv. verplicht naar school gaan vanaf
bepaalde leeftijd)
- Overheid beschermt kinderen ook tegen misbruik van gezag (uit burgerlijk wetboek:
....geen geestelijk of lichamelijk geweld of enige andere vernederende
behandeling toepassen”)
- Bij misbruik van gezag gezag beperkt of beëindigd
,Gezag door niet-ouder
- Meestal wordt gezag uitgeoefend door een
ouder van een kind de vader of een
moeder van een kind of beiden =
ouderlijk gezag
- Sowieso moet 1 van de 2 ouders gezag
uitoefenen
- Niet-ouder kan ook gezag uitoefenen over
een kind
1. Overlijden van ouder
2. Tienermoeder (want zij staat zelf nog
onder gezag)
- Gezag kan alleen uitgeoefend worden
door iemand die zelf meerderjarig is
- Voogdij= als een niet-ouder gezag uitoefent
- Voogdij kan uitgeoefend worden door persoon of organisatie (gebeurt als er wordt
ingegrepen door de overheid bij misbruik van gezag door de ouder(s))
- Als een organisatie gezag krijgt over een kind, wordt het kind in een gezin gebracht
om het kind op te voeden
- Verschil ouderlijk gezag en voogdij is dat een ouder het gezag heeft over een kind en
het kind opvoedt terwijl er bij voogdij (vooral bij een organisatie) sprake is van
opvoeding door een ander dan hetgeen dat bijvoorbeeld toestemming geeft voor
bepaalde zaken
- Stichting Nidos specifieke organisatie die gezag uitoefent over kinderen die
gevlucht zijn en geen ouders hebben
Rol van een kind bij beslissingen
- In deze maatschappij is het normaal dat een kind betrokken is bij een beslissing,
bijvoorbeeld schoolkeuze
- Wanneer heeft een kind juridisch gezien ook een zegje bij een beslissing?
- In medische wereld zijn er strikte grenzen voor leeftijden en beslissingen en die
richtlijnen worden in de pedagogiek ook gehanteerd
Leerdoelen
1. Wat is afstamming en gezag?
2. Hoe ‘ontstaat’ afstamming en gezag?
3. Welke rechten en plichten komen voort uit afstamming en gezag?
4. Wat is voogdij en hoe kan dit ontstaan?
5. Wanneer is (ook) toestemming van kinderen vereist?
Literatuur
Hoofdstuk 2 De ouders van de jeugdige
Juridische moeder en vader
- Juridische ouderschap is een levenslange band tussen ouders en kinderen, die band
blijft bestaan, ongeacht wat er gebeurt (scheiding, overlijden, geen contact met ouder
etc.)
- Moeder is de vrouw uit wie het kind geboren wordt (art. 1:198 BW) en de biologische
moeder is de juridische moeder
, - Draagmoederschap= een vrouw (draagmoeder) brengt voor een andere vrouw
(wensmoeder) een kind op de wereld
- Voor draagmoederschap is er nog geen regeling in het BW, maar er zijn plannen dat
de wensouders onder voorwaarden direct bij geboorte juridische ouders worden en de
biologische moeder, de draag moeder, geen juridische moeder is van het geboren kind
- De juridische vader is de man (art. 1: 199 BW):
1. Die bij de geboorte met de moeder is gehuwd/ na 2014 een geregistreerd partner
van de moeder is
2. Die de jeugdige heeft erkend
3. Van wie door de rechter het vaderschap is vastgesteld
4. Die de jeugdige heeft geadopteerd
Ontkenning en erkenning
- Vaderschap dar door een huwelijk ontstaat kan ook ontkend worden, als de man niet
biologisch gezien de vader is. Er moet dan wel biologisch bewijs (DNA) zijn en als de
rechter instemt met het ontkenningsverzoek, is de man niet meer de juridische vader
van het kind
- Er zijn wel bepaalde situaties waarin de man geen recht heeft op ontkenning:
1. De man stemde in met kunstmatige inseminatie/ IVF/ zaaddonor
2. De man wist dat de vrouw zwanger was van een ander toen hij haar huwde (als de
vrouw hem heeft bedrogen, heeft hij wel recht op ontkenning)
Kind heeft in deze gevallen wel de mogelijkheid om het vaderschap te
ontkennen
- Bij geboorte van een kind in een huwelijk waarbij de man is overleden, wordt de
overleden van als juridische vader van het kind gezien als de vrouw binnen 306 dagen
na het overlijden bevalt, zelfs bij een nieuw huwelijk na het overlijden van de man.
(art. 1:201 BW)
- Als een kind in een huwelijk wordt geboren, waarbij de biologische vader niet de
echtgenoot is, blijven de echtgenoten de juridische ouders van het kind.
- Als een vrouw geen formele relatie heeft (huwelijk/ geregistreerd partnerschap), krijgt
het kind bij geboorte alleen een moeder
Een man kan wel de juridische vader worden door erkenning van de vader worden
van een kind, al is hij niet de biologische vader (art. 1:203 BW)
- Erkennen= de man verklaart bij de Burgerlijke Stand van de gemeente dat hij de
juridische vader wil zijn van het kind
- Belangrijk: als een jeugdige de vader verliest door overlijden, kan het geen nieuwe
juridische vader krijgen door erkenning, de overleden vader blijft de juridische vader,
al heeft een nieuwe man in het huis een vaderlijke rol. Ook na een scheiding kan een
jeugdige geen nieuwe juridische vader meer krijgen
- Voor de erkenning van een jeugdige tot 16 jaar heeft de man toestemming nodig van
de moeder
- Voor de erkenning van een jeugdige van 12-16 jaar heeft de man toestemming nodig
van de moeder én de jeugdige
- Voor de erkenning van een jeugdige van 16 of ouder heeft de man alleen
toestemming nodig van de jeugdige, van de moeder is geen voorwaarde
- Geen toestemming van moeder/ jeugdige, rechter kan dan vervangende toestemming
geven voor erkenning, als man kan aantonen dan hij de verwekker is van de jeugdige
en (art. 1:204 lid 3 BW):
1. De man de belangen van het kind niet zal schaden; én
, 2. De belangen niet zal schaden die de moeder heeft bij een ongestoorde verhouding
met haar kind
- Erkenning is niet mogelijk? (art. 1:204 BW):
1. Door een man die, vanwege te nauwe verwantschap, geen huwelijk met de moeder
zou mogen sluiten. Daarom kan de broer, de vader of de zoon van de moeder haar
kind niet erkennen
2. Door een man die nog geen 16 jaar oud is
3. Door een man die onder curatele staat, tenzij hij toestemming heeft van de
kantonrechter
4. Als de jeugdige al 2 juridische ouders heeft
- Ongedaan maken van erkenning kan niet als het definitief is, maar er is wel een
mogelijkheid als de erkenner niet de biologische vader is (art. 1:205 BW). Dit kan
door het kind gedaan worden die erachter komt dat de vader niet de biologische vader
is
- Gerechtelijke vaststelling van het vaderschap (art. 1:207 BW e.v.) Vraag over stellen
- Vaderschapsactie= de moeder vraagt de rechter ‘slechts’ om de verwekker van het
kind te verplichten een bijdrage te leveren in de kosten van studie en levensonderhoud
van zijn kind. Art 1:394 BW stelt namelijk dat niet alleen de juridische ouders, maar
ook de verwekker de plicht heeft om voor de kosten van studie en levensonderhoud te
zorgen.
- Duo-ouderschap houdt in dat het sinds 2014 mogelijk is dat een vrouw een 2e
juridische ouder wordt. Als een getrouwde lesbische vrouw een kind krijgt, wordt de
vrouw automatisch de duo-ouder met als voorwaarde dat het genetisch materiaal
waarmee het kind is verwerkt afkomstig is van een officiële spermabank. Bij een
andere manier van verwekking ontstaat het duo-moederschap niet automatisch, maar
kan dit d.m.v. erkenning.
Gevolgen van het ouderschap
- Gezag: ouders mogen hun kind opvoeden en zeggenschap over hem/ haar hebben
- Omgang: een ouder mag een kind regelmatig zien (in het geval een juridische ouder
geen gezag heeft over het kind)
- Onderhoud: juridische ouders zijn onderhoudsplichtig (art.1:404 BW), geldt ook voor
de verwekker van het kind. Je bent dan verplicht om de kosten te dragen van de
verzorging en opvoeding van het kind. Bij het volgen van een opleiding is dit een
verplichting tot de meerderjarigheid, de 21e verjaardag. Dit vervalt als het kind voor
deze leeftijd een geregistreerd partnerschap aangaat of huwt.
- Familienaam: de jeugdige draagt de achternaam van een van zijn juridische ouders en
zij kiezen de voornaam uit.
- Wettelijk erfgenaam: de jeugdige is wettelijk erfgenaam van zijn juridische ouders.
- Nationaliteit: heeft 1 vd ouders een Nederlandse Nationaliteit, dan krijgt de jeugdige
op grond van de Rijkswet op het Nederlanderschap (ook) de Nederlandse nationaliteit.
- Positie in juridische procedures: rechten van een juridische ouder als de rechtszaak
betrekking heeft op een minderjarig kind
Positie van de eicel- of spermadonor
- Door de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting kan een eicel- of spermadonor
niet meer anoniem blijven.
- Ziekenhuizen en andere instellingen zijn verplicht enkele gegevens van de donor door
te geven aan Stichting Donorgegeven Kunstmatige Bevruchting.
