Samenvatting tijdvak 1-4 geschiedenis lerarenopleiding HVA. Oriëntatie op Geschiedenis, handboek voor leraren. Een uitgebreide samenvatting van de eerste 4 hoofdstukken.
Inhoud
H. 1.1 Jagers en verzamelaars ........................................................................................................................ 6
1.1 De eerste mens ................................................................................................................................ 6
1.1 Prehistorische tijden ........................................................................................................................ 7
1.1 Jagen en verzamelen ........................................................................................................................ 8
1.1 Nomadisch leven en rolpatronen................................................................................................... 10
1.1 Kunst en symbolisch denken .......................................................................................................... 11
1.1 Dood en hiernamaals ..................................................................................................................... 12
1.1 De klimaatsverandering (60 000 v.C.) ............................................................................................ 13
1.1 De Chauvet-grot ............................................................................................................................. 14
1.1 Het mannetje van Willemstad ....................................................................................................... 15
H.1.2 Komst van de landbouw ..................................................................................................................... 16
1.2 Uitvinding van de landbouw .......................................................................................................... 16
1.2 Gebruiksvoorwerpen en aardewerk .............................................................................................. 18
1.2 Vaste woonplaatsen ....................................................................................................................... 19
1.2 Bezit en sociale gelaagdheid .......................................................................................................... 20
1.2 Gewapend geweld.......................................................................................................................... 21
1.2 De hunebedden .............................................................................................................................. 22
1.2 Het meisje van Yde ......................................................................................................................... 23
1.2 De moord op Ötzi de IJsman 2300 v.C. .......................................................................................... 24
H.1.3 De eerste stedelijke culturen .............................................................................................................. 25
1.3 Natuur en politiek .......................................................................................................................... 26
1.3 Specialisatie en gelaagdheid .......................................................................................................... 27
1.3 Een geschreven cultuur. ................................................................................................................. 28
1.3 Godsdiensten ................................................................................................................................. 29
1.3 De wetten van Hammoerabi .......................................................................................................... 30
1.3 Thoetmosis I plaatst een monument bij de Eufraat (1527 v.C.) .................................................... 31
1.3 Echnaton ........................................................................................................................................ 32
H.2.1 De Griekse polis .................................................................................................................................. 33
2.1 Aristocratie ..................................................................................................................................... 33
2.1 Sparta ............................................................................................................................................. 35
2.1 Athene ............................................................................................................................................ 36
1
,T1-4 samenvatting
2.1 De vijfde eeuw................................................................................................................................ 37
2.1 De Peloponnesische oorlog ............................................................................................................ 38
2.1 Alexander de Grote ........................................................................................................................ 39
2.1 Leonidas ......................................................................................................................................... 40
2.1 De Slag bij Marathon (490 v.C.)...................................................................................................... 41
2.1 Het geschiedwerk van Thucydides ................................................................................................. 42
H. 2.2 Klassieke kunst en cultuur ................................................................................................................. 43
2.2 De godenwereld en de wetenschap .............................................................................................. 43
2.2 Bouwkunst en beeldhouwkunst..................................................................................................... 45
2.2 Filosofie .......................................................................................................................................... 47
2.2 De Romeinen .................................................................................................................................. 48
2.2 Hadrianus ....................................................................................................................................... 49
2.2 De dood van Sokrates (399 v.C.). ................................................................................................... 50
2.2 Het wetboek van Justinianus ......................................................................................................... 51
H.2.3 Romeins imperialisme ........................................................................................................................ 52
2.3 Rome binnen Italië ......................................................................................................................... 52
2.3 Rome buiten Italië .......................................................................................................................... 53
2.3 De burgeroorlog ............................................................................................................................. 54
2.3 Het keizerrijk .................................................................................................................................. 57
2.3 Het imperium ................................................................................................................................. 58
2.3 Cincinnatus ..................................................................................................................................... 59
2.3 De moord op Caesar (44 v.C.) ........................................................................................................ 60
2.3 Res Gestae Divi Augusti .................................................................................................................. 61
H.2.4 Romeinen en Germanen..................................................................................................................... 62
2.4 Germania ........................................................................................................................................ 62
2.4 Romeinse visies .............................................................................................................................. 63
2.4 Bondgenoten .................................................................................................................................. 64
2.4 Opvolgers van de Romeinen .......................................................................................................... 65
2.4 Plinius de Oudere over terpbewoners. .......................................................................................... 67
2.4 De Bataafse Opstand ...................................................................................................................... 68
2.4 Theodorik de Grote ........................................................................................................................ 69
H. 2.5 Het christendom ................................................................................................................................ 71
2.5 Een joodse sekte ............................................................................................................................ 71
2
,T1-4 samenvatting
2.5 Een nieuwe godsdienst .................................................................................................................. 74
2.5 Een verenigde kerk ......................................................................................................................... 76
2.5 Massada (72 n.C.) ........................................................................................................................... 78
2.5 Apologeten ..................................................................................................................................... 79
2.5 Augustinus ...................................................................................................................................... 80
H.3.1 Germaans bestuur .............................................................................................................................. 81
3.1 Het Merovingische Rijk .................................................................................................................. 81
3.1 Het Karolingische Rijk ..................................................................................................................... 83
3.1 Lokale machthebbers ..................................................................................................................... 85
3.1 Vormen van grondbezit.................................................................................................................. 86
3.1 Alcuïnus .......................................................................................................................................... 87
3.1 Een handboek voor een jonge graaf .............................................................................................. 88
3.1 Vikingen overvallen Parijs (845) ..................................................................................................... 89
H.3.2 Verspreiding van het Christendom ..................................................................................................... 90
3.2 Willibrord en Bonifatius ................................................................................................................. 90
3.2 Koning en keizer bij gratie Gods..................................................................................................... 92
3.2 Het kloosterleven ........................................................................................................................... 94
3.2 Bonifatius bij Dokkum vermoord (754) .......................................................................................... 96
3.2 Liudger ............................................................................................................................................ 97
H.3.3 Heren en horigen ................................................................................................................................ 98
3.3 Leven op het platteland ................................................................................................................. 98
3.3 De domeinen .................................................................................................................................. 99
3.3 Handel en nijverheid .................................................................................................................... 100
3.3 De boer Gedalcans ....................................................................................................................... 101
3.3 Capitulare de Villis ........................................................................................................................ 102
H. 3.4 Ontstaan en verspreiding van de islam ............................................................................................ 103
3.4 De Arabieren vòòr Mohammed .................................................................................................... 103
3.4 Mohammed .................................................................................................................................. 105
3.4 Medina.......................................................................................................................................... 105
3.4 De grote veroveringen .................................................................................................................. 107
3.4 De Koran ....................................................................................................................................... 109
3.4 Scherpslijpers in Cordoba (850) .................................................................................................... 110
3.4 Haroen al-Rasjid............................................................................................................................ 111
3
,T1-4 samenvatting
H.4.1 Opkomst van handel en ambacht..................................................................................................... 113
4.1 Bevolkingsgroei en hogere landbouwopbrengsten ..................................................................... 113
4.1 Opleving van de handel over lange afstand. ................................................................................ 115
4.1 Organisatie van de handel ........................................................................................................... 118
4.1 Jakob Fugger................................................................................................................................. 120
4.1 De boekhouding van Francesco Datini ......................................................................................... 122
4.1 De veroordeling van Jacques Coeur (1453) ................................................................................. 123
H.4.2 Steden met stadsrecht...................................................................................................................... 124
4.2 De wedergeboorte van het verschijnsel stad .............................................................................. 124
4.2 Stadsrechten ................................................................................................................................ 125
4.2 Het maatschappelijke leven ......................................................................................................... 127
4.2 Het stadsrecht van ’s-Hertogenbosch .......................................................................................... 129
4.2 De opstand van de Ciompi (1378) ................................................................................................ 130
4.2 Jacob van Artevelde ..................................................................................................................... 131
H.4.3 het begin van staten ......................................................................................................................... 132
4.3 De koning als opperste leenheer ................................................................................................. 132
4.3 Professionalisering van het bestuur............................................................................................. 135
4.3 Standenvertegenwoordiging ........................................................................................................ 138
4.3 Jeanne d’Arc ................................................................................................................................. 139
4.3 Tractatus de legibus et consuetudinibus Angliae ........................................................................ 141
4.3 Filips de Goede bedwingt Gent (1453) ........................................................................................ 142
H.4.4 Strijd tussen kerk en staat ................................................................................................................ 143
4.4 Pausdom en koningschap............................................................................................................. 144
4.4 De investituurstrijd....................................................................................................................... 145
4.4 De pauselijke monarchie .............................................................................................................. 146
4.4 De Dictatus Papae ........................................................................................................................ 147
De moord op Thomas Becket (1170) ................................................................................................. 147
4.4 Innocentius III ............................................................................................................................... 148
H.4.5 De kruistochten ................................................................................................................................. 149
4.5 Het ontstaan van de kruistochten ................................................................................................ 149
4.5 Het fenomeen kruistocht.............................................................................................................. 151
4.5 Organisatie van de kruistochten ................................................................................................... 152
4.5 De kruisvaardersstaten ................................................................................................................. 154
4
,T1-4 samenvatting
4.5 Peter van Amiens .......................................................................................................................... 156
4.5 De laude novae militiae ................................................................................................................ 157
4.5 De slag bij Hattin (1187) ............................................................................................................... 158
5
,T1-4 samenvatting
H. 1.1 Jagers en verzamelaars
1.1 De eerste mens
‘Geschiedenis van de mensheid’ 2.5 miljoen jaar geleden.
(Eerste mensachtige in Oost-Afrika).
Homo sapiens (denkende mens) bestaat 200 000 jaar.
(Ook Oost-Afrika).
120 000 jaar geleden Midden-Oosten.
60 000 jaar geleden Australië.
(Via Azië en Indonesische eilanden).
45 000 jaar geleden Europa.
45 000 jaar geleden Amerika.
Al veel eerder leefden mensachtigen van een ander soort:
De neanderthaler.
Uitgestorven.
Moderne mens hen totaal verdrongen, mogelijk uitgeroeid.
Soms nog enig neanderthaler-DNA aanwezig.
30 000 jaar geleden homo sapiens als enige mensensoort.
Historici = ontwikkeling van de menselijke cultuur.
Paleoantropologie = de biologische ontwikkeling van verschillende menssoorten.
Archeologen = bestuderen van uitsluitend ongeschreven bronnen.
Antropologie = wetenschap die de mens en zijn eigenschappen bestudeert.
Prehistorie = (voorgeschiedenis) periode waarover geen geschreven bronnen ontstaan.
6
,T1-4 samenvatting
1.1 Prehistorische tijden
Steentijd, bronstijd en ijzertijd.
Steentijd wel heel erg lang en ook een belangrijke omwenteling:
Ontwikkeling van de landbouw en de vervangen van de nomadische jager-
verzamelaar cultuur door een boerencultuur met vaste woonplaatsen.
Daarom:
Oude steentijd = jagers en verzamelaars.
Paleolithicum
Middensteentijd = ontwikkeling aanzetten tot een boerencultuur.
Mesolithicum
Nieuwe steentijd = landbouwers.
Neolithicum
Eerste landbouwculturen ontstonden 10 000 jaar geleden in Midden-Oosten.
Nederlands grondgebied 5300 v.C.
Einde prehistorie:
Overstromingsgebied van de grote rivieren van Irak tot Egypte ontstond het
schrift rond 3000 v.C.
Noordwest-Europa geschriften begin jaartelling door de Romeinen.
Ongelijktijdigheid voor de wetenschap voordelen:
Afvragen of de steentijdjagers dezelfde jachtmethodes toepasten als die van
tegenwoordig.
Afvragen of men langs deze weg ook iets te weten kan komen over hun
denkbeelden = vergelijkende antropologie/ etnoarcheologie.
In prehistorie nooit concrete personen of gebeurtenissen onderscheid.
Wel verschijnselen en processen worden beschreven:
Type gereedschap.
Nomadisch bestaan.
Het geleidelijk toenemen en cultiveren van diersoorten.
Het optreden van standsverschillen.
Het optreden van strijd.
Materialen als steen, brons, ijzer, hout, been en gewei.
Hout, been en gewei minder goed bewaard.
Overlapping in het materiaal gebruik.
7
, T1-4 samenvatting
1.1 Jagen en verzamelen
Bestaan van jagen en voedsel verzamelen niet eenvoudig.
Bejagen van grotere diersoorten vereiste goede samenwerking.
Lange tijd gedacht dat mensen die alleen ongesteelde stenen bijlen (vuistbijlen)
hadden het grote wild niet zelf konden doden.
Meer op de wijze van verzamelaars van de karkassen van gestorven dieren.
Eten van aas gevaarlijk voor mensen, micro-organismen gestorven vlees al gauw
vergiftigen.
Uit vondsten duidelijk geworden dat de oudste moderne mens jacht op groot wild wel
beheersten:
Deelden dit zelfs met oudere menssoorten.
Vereiste grote capaciteit op gebied van instrumentarium, planning,
communicatie en coördinatie.
Drijfjacht een van de methodes; kuddes naar een versmalling drijven en daar
door jagers met speren opgewacht.
Jagers-verzamelaars een zwervend bestaan.
Moesten kennis hebben van het gebied waarin ze zich bevonden.
Toendralandschap = gebied zonder hoge plantengroei.
Noordwest-Europa toendralandschap overheerste, gejaagd op trekwild.
In extreem koude periodes trokken de jagers hun wildprooi achterna naar Zuid-Europa.
Het aflopen van de laatste ijstijd vanaf 13 000 v.C. Noordwest-Europa sprake van permanente
bewoning.
Na groei loofbossen vormde ook daar het standwild (dieren die ter plaatse overwinteren) de
prooi.
8
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lindajanmaat. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
