KLINISCHE PSYCHOLOGIE SAMENVATTING
DEEL 3
Hfst 12: Depressieve en bipolaire stemmingsstoornissen
Stemmingsstoornis: er wordt gesproken van een stemmingsstoornis als
1. Een dergelijke ontstemming langdurig of extreem is (en…)
2. Ook andere symptomen zijn aanwezig (en…)
3. Het dagelijks functioneren is bemoeilijkt
Stemmingsstoornissen worden meestal onderverdeelt in de twee: Depressieve
stemmingsstoornis (niet te verwarren met depressie stoornis) en bipolaire stemmingsstoornis
Bij classificatie is het belangrijk rekening te houden met eerdere klachten, als iemand nu
depressieve klachten heeft maar blijkt dat die eerdere manische episoden had, dan is het
uitsluitend bipolaire stoornis
3 soorten stemmingsklachten die de bouwstenen vormen voor deze stoornissen:
- Depressieve episode: minstens 2weken, depressieve klachten en verlies van plezier
- Manische episode: minstens 1week, overdreven uitgelaten of juist uiterst prikkelbaar
en een toename van doelgerichte activiteiten en energie (en grote dagelijkse
functioneren beperking (DFB)
- Hypomane episode: minimaal 4dagen, zelfde als manische alleen dan geen dfb
Onder depressieve stemmingsstoornissen vallen de:
Disruptieve-stemmingsdisregulatiestoornis
- Aanhoudende prikkelbare stemming en hevige driftbuien
- Kinderen en jongeren TOT 18 jaar
Depressieve stoornis
- Depressieve stemming en/of verlies van interesse en plezier (anhedonie)
- Periode van twee weken (bijna) dagelijks deze sombere symptomen aanwezig
- Mensen met eerdere depressieve stoornis, 50% meer kans op een tweede
Verschil rouw: gevoel van leegte, verlies en een verlangen naar verloren persoon
Recidiverend: meer dan eenmalig / terugkomende
Persisterende depressieve stoornis (PSD)
- Chronische stoornis, minimale duur van twee jaar meet meeste dagen een depressieve
stemming
- Als de symptomen zijn verdwenen, maximaal 2 maanden
- Puur dysthyme syndroom: als er niet voldoende symptomen zijn geweest om te
voldoen aan de criteria van een depressieve stoornis
,Premenstruele dysfore stoornis
- Klachten zoals affectieve labiliteit, overprikkeld, sombere stemming, angst
- Klachten in de week voor de menstruatie en het verdwijnen van symptomen binnen
enkele dagen na het optreden van de menstruatie
- Door een dagelijkse klachtenlijst bij te houden kan je een mogelijke menstrueel
patroon herkennen
Depressieve stemmingsstoornis door een middel/medicatie of een somatische aandoening
- Door een middel/medicijn depressieve klachten krijgen
- Bijvoorbeeld door overmatig gebruik van alcohol en drugs (intoxicatie) of het acuut
stoppen met deze middelen (onthouding)
- Dient gekeken te worden in lichamelijk of labaratiorium onderzoek
Onder de bipolaire stoornissen vallen:
Bipolaire stoornis I
- Oude term is manisch-depressief, omdat je wisselt van manie en depressie
- Symptomen die voldoen of hebben voldaan aan de criteria van een manische episode,
dus een verhoogde prikkelbare stemming of energie of abnormale euforie of
hyperactiviteit.
- Dagelijks functioneren belemmerd.
- Minstens een week vrijwel elke dag
- Vrijwel altijd ook gekenmerkt met depressieve episoden (dan ook meestal aanmelding
bij psycholoog) (maar het hoeft niet perse)
- Ontwikkelen hiervan komt door genetische bijdrage maar ook seizoensgebonden
Bipolaire stoornis II
- Minstens 1 depressieve en minstens 1 hypomane episode
- Verschijnselen lijken op die van manische episode maar zijn minder ernstig in duur en
intensiteit, zij leiden niet tot aanzienlijke beperking in het functioneren en gaan niet
gepaard met psychotische verschijnselen
- Stemming van hypomanie wijkt duidelijk af van normale niet depressieve stemming
en deze veranderingen moet voor anderen waarneembaar zijn
- Heteroamnese kan helpen; vragen aan de mensen in de omgeving
- Let op: de diagnose bipolaire stoornis II is alleen van toepassing als de client nooit een
manische episode heeft gehad. Dus bij casus op letten of kenmerken van manie
hebben!
Cyclothyme stoornis
- Minimaal twee jaar talrijke episoden van hypomane en depressieve symptomen.
- Cruciaal is dat er niet aan de criteria voor een manische of een depressieve episode
wordt voldaan.
- Symptoom vrije perioden niet langer dan 2 maanden
- Heet een cycle patroon want deze mensen zijn ene moment erg opgewekt en andere
moment erg in de put, dit gebeurt dan in een terugkerend patroon.
- De stemmingen wisselen elkaar snel af en de depressieve stemming bereikt nooit de
ernst van een depressieve episode.
,Restcategorie van stemmingsstoornissen is als het klinische significante lijdensdruk of
beperkingen in het functioneren veroorzaken, maar niet volledig voldoen aan de criteria van
een specifieke depressieve of bipolaire stoornis.
Twee type specificatiemogelijkheden voor de verschillende stemmingsstoornissen:
1. Beschrijven van de actuele/laatste episode
Om aan te geven hoe ernstig de actuele is, zwaar of matig depressief bv.
Bij depressies is het relevant om aan te geven wat voor kenmerken het kent:
- Melancholistische kenmerken: ervaren van al het plezier verdwenen, reageert niet
meer op plezierige stimuli en eet en slaapt niet
- Atypische kenmerken: juist sprake van stemmingsreactiviteit (betere stemming door
plezierige stimuli), eet en slaapt veel, gevoelig voor kritiek
- Psychotische kenmerken: hallucinaties en wanen tijdens de stemmingsklachten. Kan
stemmingscongruent zijn (inhoud van wanen/hallucinaties komen overeen met
typische depressieve en manische thema’s)
- Seizoensgebonden patroon: episode in een bepaalde periode van het jaar en daarna
verdwijnt
- Peripartum: de episode die tijdens- of binnen 4weken na, de zwangerschap onstaat
2. Beschrijven van het beloop
Remissie: wanneer de client volledig herstelt van een stoornis.
Partiele remissie: als er restsymptomen blijven
Rapid cycling bipolaire stoornis: binnen een jaar vier of meer episoden krijgen/hebben
Classificatie meestal door interviewproces.
Voor een eerste inschatting (van bv huisarts) zijn zelfrapportagevragenlijsten veel gebruikt.
Ook zijn ze vaak gebruikt om verloop en ernst van de symptomen te meten.
Depressie: vrouwen > mannen
Bipolair: vrouwen = mannen
Vrouwen kwetsbaarder voor depressieve stoornissen door gebrek aan sociale steun, sociale
situatie en levensomstandigheden (bv voor kinderen zorgen).
Risicofactoren voor chroniciteit: grotere ernst van depressie, lichamelijke ziekten en het
ontbreken van sociale steun
Risicofactoren voor recidiviteit: jongere leeftijd, hoger aantal eerdere episoden, ernstige
eerdere episoden, negatieve jeugdervaringen en dagelijkse tegenslagen
Hoge comorbiditeit met: angststoornis, afhankelijkheid van middelen, lichamelijke klachten
(bijvoorbeeld obesitas), somatische ziekten
Theorieen over onstaan van depressie:
Operant conditioneren:
1. depressie kan ontstaan als mensen niet genoeg hebben geleerd om
beloningen/bekrachtigingen te ontlokken aan de buitenwereld
2. bekrachtigingstheorie(lewinhson), vermindering van bekrachtiging of toename van
straf leidt tot sombere gevoelens. Bovendien neemt het niet beloonde gedrag af en het
beloonde gedrag (door sympathie/bezorgdheid van omgeving naar de depressie) toe.
, 3. Rehms aanvulling: gebrek aan externe bekrachtiging lijdt pas tot een depressie als de
persoon zichzelf niet voldoende bekrachtigt of zichzelf te veel straft.
Zelfcontrolemodel (3 stoornissen die kunnen leiden tot te weinig zelfbeloning):
- selectieve observatie van eigen negatief gedrag en blinde vlek voor positief gedrag
- bevooroordeelde evaluatie van eigen gedrag door het te meten aan hoge normen
- te weinig expliciete beloning gunnen voor positief gedrag
Cognitieve theorie:
1. Becks theorie: depressie komt voort uit disfunctionele cognities en de wijze waarop
de client informatie selecteert en toepast. Deze automatische cognities liggen binnen
de cognitieve triade: 3negatieve cognities bij depressieven:
- kijk op zichzelf, gedachten over eigen onvermogen en waardeloosheid
- kijk op de wereld, hoe de wereld/ persoons leven is of zou moeten zijn
- kijk op de toekomst, hulpeloosheid ideeën van een depressieve
volgens beck worden negatieve schemata’s al vroeg in de jeugd gevormd. Mensen met
bipolaire stoornis hebben zowel te negatieve als te positieve schema’s die afhankelijk
van omstandigheden geactiveerd kunnen worden.
2. Aangeleerde-hulpeloosheidstheorie van Seligman: experimentele groep honden
hebben kennelijk geleerd dat geen enkele actie of respons van hun kant enig effect
had. Ze waren dus aangeleerd hulpeloos (learned helplessness)
3. Attributie-georienteerde aangeleerde-hulpeloosheidstheorie: hoe een persoon de
ongecontroleerbare situaties uitlegt is cruciaal. dit noem je (causale) attributie.
Onder te verdelen in:
- Intern (bij jezelf)/ extern (aan de situatie)
- Stabiel (relatief onveranderlijke factoren) (dan langdurige depressie)/ onstabiel
(veranderlijke factoren)
- Globale (oorzaak zoeken in meerdere situaties) (depressie in groter gebied) /
specifieke (factoren die slechts gelden in een beperkt aantal situaties)
Biologische theorie:
1. Genen, geactiveerd door gen-omgevingsinteractie.
2. Hypothalamus-hypofyse-bijnier, door veel segretatie van cortisol in jeugd
kwetsbaarder voor latere stemmingsstoornissen.
3. Door cytokine een verstoring van normale neurotransmitter overdracht, ook negatieve
invloed op bdnf
4. In hersenen een afwijking in connectiviteit tussen hersengebieden
Life events:
1. Stressvolle gebeurtenissen en situaties zorgen voor meer kans op depressie
2. Kindling: Rol van life events hebben een grotere rol bij eerste episode dan erna
Behandelingen:
1. Internettherapie: werkt beter dan op wachtrij staan
2. Gedragstherapeutische interventie: onderzoeken welke factoren zorgen voor het
blijven voortduren van de depressieve symptomen. Zoeken naar de bronnen van te
weinig (zelf) bekrachtiging. Omgeving veranderen zodat die meer bekrachtigend is.
3. CGT: de achterliggende negatieve cognities veranderen. (zichzelf, de wereld en de
toekomst). Therapeut probeert de gedachtes van de persoon ter discussie te stellen.
4. Interpersoonlijke psychotherapie (IPT): depressie is volledig gelinkt aan de sociale
relaties van de client. Dit uitgangspunt gebruikt de therapeut voor behandeling.
